زمان تقریبی مطالعه: 30 دقیقه
 

تاریخچه بست




بست نشینی با مفاهیمی چون جِوار ، تحصن و پناهندگی شباهت دارد که عنصر مشترک در آن‌ها پناه آوردن متهم تحت تعقیب به مکانی خاص است.


۱ - راه حل تأخیر مجازات


نبود قانونی مدون که با نبودِ امکان و فرصت رسیدگی و احقاق حق افراد ملازم بود، سبب رواج بست نشینی گردید، و به دلیل شتاب در اجرای مجازات‌ها پیش از رسیدگی درست و قانونی به نظر می‌رسید که بست نشینی تنها راه حل به تأخیر انداختن اجرای حکم باشد. یهودی‌ها نیز حق بست نشستن و پناه بردن به مکان‌های مقدس مذهبی را برای قاتلان به رسمیت شناخته بودند.
[۱] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۳، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
نمونه اعلای آن برای مسلمانان کعبه است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در زمان فتح مکه مسجدالحرام و خانه ابوسفیان را پناهگاه و بست قرار داد.
[۲] ابن هشام، تهذیب سیره ابن هشام، ج۱، ص۲۳۵، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت) تاریخ مقدمه۱۳۷۴.


۲ - نمونه تاریخی


در ترجمه السوادالاعظم (ح ۳۷) آمده است که جوانی برای توبه کردن خود را سوراخ کرد و زنجیری در آن افکند و خود را بر ستون بست تا حق تعالی توبه اش را بپذیرد.
[۳] اسحاق بن محمد سمرقندی، ترجمه السّواد الاعظم، ج۱، ص۱۹۵، چاپ عبدالحیّ حبیبی، تهران ۱۳۴۸ ش.
به نوشته هندوشاه،
[۴] هندوشاه بن سنجر، تجارب السّلف، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش.
در دوره خلفای عباسی در رُصافه، آرامگاه‌های زیبایی وجود داشت که اگر متخلف یا خائفی به آن‌جا پناه می‌برد، در امان می‌ماند. از همین نخستین نمونه‌ها در دوره اسلام ، اغلب بسته شدن به نقطه ای برای در امان ماندن، با بست نشینی ملازمت پیدا کرد؛ به طوری که بعدها وجود زنجیر در مکان‌های بست بسیار دیده شده است.

۳ - مکان‌های مخصوص


برای بست نشینی مکان‌های خاصی وجود داشته است، از جمله زرادخانه‌ها و اصطبل‌ها و سرطویله شاه و اعیان بزرگ
[۵] جان شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ج۱، ص۷۷، ترجمه حسین عریضی، با مقدمه علی دهباشی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۶] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۴، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۷] س ج و بنجامین، ایران و ایرانیان: عصر ناصرالدین شاه، ج۱، ص۱۱۹، ترجمه محمدحسین کردبچه، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۸] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۴۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۹] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۷۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۰] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۸۵، تهران ۱۳۶۲ ش.
که گاه نیز تنها رساندن دست بر دُم یا سر اسب‌های ارباب یا سلطان یا افراد خانواده سلطنتی برای در امان ماندن کافی بود. دلیل انتخاب اصطبل شاه، توجه بسیار به اسبهای اصیل بوده است. به عقیده ایرانیان، هرکس به حرمت پناهگاه اسبی تعرض کند، هیچگاه اسب، وی را در جنگ به پیروزی نمی‌رساند.
[۱۱] جرج ناتانیل کرزن، ج۱، ص۲۱۹ـ۲۲۰، پانویس ۱،ایران و قضیه ایران، ترجمه غ وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
جوار توپ‌ها مانند توپ مروارید
[۱۲] جرج ناتانیل کرزن، ج۱، ص۲۱۹،پانویس ۱، ایران و قضیه ایران، ترجمه غ وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۳] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۵، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
و توپخانه‌ها.
[۱۴] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۵] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۱۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۶] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۵۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۷] ناصر نجمی، طهران عهد ناصری، ج۱، ص۶۳ـ۶۵، تهران ۱۳۶۴ ش.
[۱۸] ناصر نجمی، طهران عهد ناصری، ج۱، ص۹۸، تهران ۱۳۶۴ ش.
[۱۹] کارلا سرنا، سفرنامه مادام کارلاسرنا: آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ج۱، ص۶۱، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران ۱۳۶۲ ش.
دولتخانه یا کاخ شاهی و درِ قصر سلطنتی،
[۲۰] نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۵۳ ش.
[۲۱] نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۲۵۰، تهران ۱۳۵۳ ش.
[۲۲] جان شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ج۱، ص۷۷، ترجمه حسین عریضی، با مقدمه علی دهباشی، تهران ۱۳۶۲ ش.
خانه علمای دین ،
[۲۳] احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ج۱، ص۱۰۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۲۴] فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۳۲، تهران ۱۳۵۴ ش.
سفارتخانه‌ها و تلگرافخانه‌ها،
[۲۵] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۱۶۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۶] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۱۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۷] استفانی کرونین، «مخالفت با رضاخان در ارتش ایران (۱۳۰۴ـ۱۲۹۹)»، ج۱، ص۸۰، ترجمه افسانه منفرد، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال ۹، ش ۹ـ۱۰ (خرداد و تیر ۱۳۷۴).
[۲۸] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۳۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۲۹] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۴، ص۹۵۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۳۰] مری شیل، خاطرات لیدی شیل، ج۱، ص۱۵، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۳۱] دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۲۰۵ـ۲۰۶، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۳۲] علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، ج۱، ص۲۳۸، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.
نیز از مکان‌های بست محسوب می‌شدند. یک شهر یا سراسر یک محله نیز ممکن بود محل بست باشد، مانند اردبیل در دوره صفویه که دارالامان و بست مقصران بود
[۳۳] نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۱۰۱، تهران ۱۳۵۳ ش.
و سابقه آن به دوره تیمور ( شعبان ۷۳۶ـ شعبان ۸۰۷) می‌رسید. تیمور در ۸۰۶، مزار شیخ صفی را در اردبیل محل بست و تحصن شناخت.
[۳۴] میرزا سمیعا، تذکرة الملوک، ج۱، ص۲۴۲، چاپ دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۳۵] پیترو دلاواله، سفرنامه پیترودلاواله، ج۱، ص۳۶۹، (قسمت مربوط به ایران)، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران ۱۳۴۸ ش.
از بالای درِ این آرامگاه زنجیرهای بزرگی آویزان بود و هر محکومی که دستش به این زنجیرها می‌رسید یا می‌توانست خود را به درون آرامگاه بیندازد، از آسیب در امان می‌ماند
[۳۶] نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۱۰۱، تهران ۱۳۵۳ ش.
چنانکه در ۹۸۴، قبل از جلوس شاه اسماعیل دوم صفوی، تعدادی از افراد اِستاجْلو به اردبیل گریختند تا در این آرامگاه بست بنشینند
[۳۷] والترهینتس، شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمه کیکاووس جهانداری، ص ۷۲، تهران ۱۳۷۱ ش.
. کربلا نیز پناهگاه و بست بزرگان کشور به حساب می‌آمد.
[۳۸] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۵، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
سراسر مشهد در حدود ۱۲۶۸ـ۱۲۷۷، برای مرتکبان دزدی، اختلاس و حتی ضربه منجر به مرگ بست محسوب می‌شد،
[۳۹] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۴، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
اما برای کسانی که جرائمی بزرگتر مرتکب شده بودند تنها محل امن، حرم امام رضا علیه‌السلام بود.
[۴۰] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۴، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
در اطراف حرم بنایی خارج از صحن مقدس وجود داشت؛ در آن‌جا نیز زنجیری به علامت بست برای پناهندگان آویخته شده بود.
[۴۱] دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «آستان قدس رضوی»، ج ۱، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «آستان قدس» (نوشته صادق سجادی).
بست‌های حرم امام رضا علیه‌السلام، عبارت بود از: بست بالا محله، بست پایین محله و بست طبرسی و بست قبله .
[۴۲] دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «آستان قدس رضوی»، ج ۱، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «آستان قدس» (نوشته صادق سجادی).


۴ - سیر تاریخی



۴.۱ - سال۹۹۶ـ ۱۰۳۸
در زمان شاه عباس اول صفوی (۹۹۶ـ ۱۰۳۸)، عیسویان نیز از این رسم استفاده می‌کردند.
[۴۳] نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۲۵۰، تهران ۱۳۵۳ ش.


۴.۲ - سال۱۲۵۰ـ۱۲۶۴
در دوره قاجاریان ، برخی از رجال با بست قرار دادن منزل خود از بست نشینی، به عنوان اهرمی برای افزایش قدرت استفاده می‌کردند. سید محمد باقر شفتی ، فقیه نامور و قدرتمند اصفهان، سپاهی خصوصی از مردان نیرومند فراهم آورده بود که مخالف محمد شاه قاجار (۱۲۵۰ـ۱۲۶۴) بودند و از خانه او برای بست نشینی استفاده می‌کردند.
[۴۴] حامد الگار، دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سرّی،ج۱، ص۴۴و۱۸۱، ۱۸۳، تهران ۱۳۶۹ ش.


۴.۳ - سال۱۲۶۴ـ۱۳۱۳
در زمان ناصرالدین شاه (۱۲۶۴ـ۱۳۱۳)، حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها در قم ،
[۴۵] هینریش کارل بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران: ۱۸۶۱ـ۱۸۵۹، ج۲، ص۵۳۹، ترجمه حسین کردبچه، تهران ۱۳۶۷ ش.
حرم امام رضا علیه‌السلام و حرم حضرت عبدالعظیم سه بست مهم بود؛ حرم حضرت عبدالعظیم به سبب نزدیکی به پایتخت قاجاریان ، اهمیت خاصی داشت،
[۴۶] حسن اعظام قدسی، خاطرات من، ج۱، ص۳۴، یا، روشن شدن تاریخ صدساله، تهران ۱۳۴۹ ش.
چنانکه چهره‌های سرشناسی آن‌جا را برای پناه جستن انتخاب می‌کردند.
[۴۷] عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من، ج۱، ص۶۵، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران ۱۳۶۰ ش.
[۴۸] محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۳۲۷، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۴۹] احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ج۲، ص۳۷۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۵۰] علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، ج۱، ص۲۶۹، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۵۱] محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ج۳، ص۴۲۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
در این دوره، بست نشستن در مساجد نیز رواج داشت و برخی از مساجد مکان‌های ویژه ای برای بست نشینی داشتند، از جمله شاه چراغ و مسجد نو در شیراز .

۴.۴ - سال‌های ۱۲۵۶ و ۱۲۶۷
در فاصله سال‌های ۱۲۵۶ و ۱۲۶۷، بست نشینی و پناهندگی سیاسی در سفارت انگلیس و مؤسسات انگلیسی و سفارتخانه‌های عثمانی،
[۵۲] کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۳، ص۵۵۶، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۵۳] احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ج۱، ص۱۰۷ـ ۱۰۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
روس
[۵۴] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
و فرانسه و ایتالیا
[۵۵] کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۲۰۰، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
رواج یافت که علت آن محدود ساختن و لغو بست نشینی در مکان‌های مذهبی بود. گرچه دولت‌های بزرگ رسماً محدودیت حق حمایت و بست را پذیرفته بودند،
[۵۶] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۶، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
در بیش‌تر موارد، بست از حمایت مقامات سفارتخانه و کنسولگری‌ها برخوردار می‌شد و ظاهراً جاستین شیل سفیر دولت انگلیس، اولین سفیری بود که در این مورد پیشقدم شد.
[۵۷] دنیس رایت، ج۱، ص۶۲و۷۰، نقش انگلیس در ایران، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
در این دوره، مهمترین بست نشینی‌ها در سفارت انگلیس مربوط بود به عباس میرزا برادر ناصرالدین شاه، در آغاز پادشاهی برادرش
[۵۸] ابراهیم صفایی، «سابقه بست نشستن در سفارت انگلیس»، ج۱، ص۳۰۰، ارمغان، سال ۵۸، ش ۵ و ۶ (مرداد و شهریور ۱۳۵۵).
[۵۹] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۶، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
میرزا آقاخان نوری،
[۶۰] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۶، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۶۱] میرزا سمیعا، تذکرة الملوک، چاپ دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۸ ش.
[۶۲] ابراهیم صفایی، «سابقه بست نشستن در سفارت انگلیس»، ج۱، ص۳۰۰، ارمغان، سال ۵۸، ش ۵ و ۶ (مرداد و شهریور ۱۳۵۵).


۴.۵ - سال۱۲۷۱ـ۱۲۷۲
میرزا هاشم خان در ۱۲۷۱ـ۱۲۷۲
[۶۳] محمود غروی، ماجرای دولت انگلیس و میرزا هاشم خان، ج۱، ص۱۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶۴] خانبابا بیانی، پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری، ج۲، ص۱۹۱، تهران ۱۳۷۵ ش.
(که به قطع مناسبات سیاسی با انگلستان و قضیه هرات انجامید)
[۶۵] محمدجواد شیخ الاسلامی، علل افزایش نفوذ روس و انگلیس در ایران عصر قاجار، ج۱، ص۳۱۰ـ۳۱۲، تهران ۱۳۶۹ ش.
علما و بازاریان در دوره مشروطه
[۶۶] یحیی دولت آبادی، حیات یحیی، ج۲، ص۷۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۶۷] احمد تفرشی حسینی، روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، ج۱، ص۲۷ـ۲۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۱ ش.
[۶۸] محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ج۳، ص۴۲۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۶۹] محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۵۵۸ ـ ۵۶۰، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
و تقی زاده و عده ای دیگر بعد از به توپ بستن مجلس در ۱۳۲۶.
[۷۰] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۱۹۶، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۷۱] محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۵۹۷، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۷۲] دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۷۲، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
کنسولگری‌ها نیز در شهرهای بزرگی چون کرمانشاه ، شیراز، تبریز ، رشت ، یزد ، اصفهان
[۷۳] کارلا سرنا، سفرنامه مادام کارلاسرنا: آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ج۱، ص۲۸۲، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۷۴] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۲، ص۴۰۶، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۷۵] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۳، ص۷۶۲، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۷۶] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۵، ص۱۲۰۷، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
برای بست نشینی انتخاب می‌شد.

۴.۶ - سال۱۲۸۰
از ۱۲۸۰، تلگرافخانه‌ها نیز جزو محل‌های بست نشینی گردید، زیرا اولاً ملک دولت انگلیس شناخته می‌شد، و دیگر این‌که مردم فکر می‌کردند که یک سرِ خطوط به تخت سلطنت وصل می‌شود.
[۷۷] دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۲۰۵ـ۲۰۶، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۷۸] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۸۳، تهران ۱۳۶۲ ش.
در اغلب شهرها، بست نشینی در تلگرافخانه‌ها صورت گرفته است، از جمله در کرمانشاه، یزد
[۷۹] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۳۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۸۰] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۴، ص۹۵۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
شیراز
[۸۱] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۲۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۲] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۱۶۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۳] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۱۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۴] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۲۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۵] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۹۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۶] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۳۸، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۸۷] دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۲۰۶، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
و قم.
[۸۸] علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، ج۱، ص۲۸۰، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.


۴.۷ - سال۱۳۰۰ ش
در ۱۳۰۰ ش، کلنل محمد تقی خان پسیان ، در مشهد، عده ای را تشویق کرد که به تلگرافخانه بروند و بست اختیار کنند و از دولت، خواهان انتصاب وی به فرماندهی خراسان شوند.
[۸۹] انقلاب خراسان: مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، چاپ کاوه بیات، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۷۰ ش.

در اواخر دوره قاجار و در روزگار نخست وزیری سپهدار اعظم نیز، سربازان در مساجد و آستانه حضرت عبدالعظیم و حرم حضرت معصومه در قم و حرم امام رضا علیه‌السلام در مشهد بست نشستند
[۹۰] استفانی کرونین، ج۱، ص۷۸و۸۱، «مخالفت با رضاخان در ارتش ایران (۱۳۰۴ـ۱۲۹۹)»، ترجمه افسانه منفرد، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال ۹، ش ۹ـ۱۰ (خرداد و تیر ۱۳۷۴).


۵ - بست شکنی در ایران



۵.۱ - توسط امیر کبیر
نخستین بار در ایران ، امیرکبیر به سبب اصرار بر استقرار قانون و رعایت بیطرفی، با بست نشینی مبارزه کرد تا مانع سوءاستفاده اشرار از آن شود. علاوه بر این، برخی بست شکنی امیر را نوعی سیاست تجدید قدرت روحانیان دانسته اند.
[۹۱] فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۳۲ـ۴۳۴، تهران ۱۳۵۴ ش.
[۹۲] خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
متقابلاً روحانیون نیز با این سیاست امیر به مقابله برخاستند
[۹۳] مری شیل، ج۱، ص۱۱۳،پانویس ۱۰، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
و دولت انگلستان نیز‌ به‌طور ضمنی حامی آنان بود.
[۹۴] فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۲۹، تهران ۱۳۵۴ ش.
سرانجام، امیرکبیر در ۱۲۶۶ رسم بست نشینی را لغو کرد و در این تصمیم، موافقت امام جمعه تهران را نیز به دست آورد.
[۹۵] حامد الگار، دین و دولت در ایران، ج۱، ص۲۰۹ـ۲۱۰، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۹۶] فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۳۲، تهران ۱۳۵۴ ش.
بعد از کشته شدن امیرکبیر، ناصرالدین شاه دنباله کار وی را گرفت و با رضایت علما در ۱۲۸۰، قاتلان و دزدان و زانیان را از بست نشستن در مساجد محروم کردند
[۹۷] حامد الگار، دین و دولت در ایران، ج۱، ص۲۵۴، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
و در اغلب شهرهای ایران، از جمله قوچان و مشهد
[۹۸] محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۳۰۸، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۹۹] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۲۵۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
و شیراز
[۱۰۰] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۴۷۲، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۰۱] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۴۹۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۰۲] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۳۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۰۳] وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۵۲، تهران ۱۳۶۲ ش.
این قانون اجرا شد.

۵.۲ - شکستن بست سیدجمال الدین اسدآبادی
مهمترین بست شکنی در این دوره، شکستن بست سیدجمال الدین اسدآبادی در حرم حضرت عبدالعظیم بود که در ۱۳۰۸ روی داد. وی در طول هفت ماه بست، جلساتی برگزار می‌کرد و با افشاگری سیاست‌های قاجار به انتقاد از آن می‌پرداخت، و شاید این اولین بستی باشد که نه تنها به عنوان پناهگاهی جهت حفظ جان از آن استفاده شد بلکه محلی برای برگزاری اجتماعاتی در اعتراض به سیاست شاه بود، و این دگرگونی در هدف بست نشینان، بست را به مفهوم تحصن نزدیک ساخت
[۱۰۴] محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۳۲۷، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۱۰۵] حامد الگار، دین و دولت در ایران، ج۱، ص۲۹۹ـ۳۰۱، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
چنانکه در برخی منابع مترادف شمرده شده اند.
[۱۰۶] محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۵۵۸، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۱۰۷] هینریش کارل بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران: ۱۸۶۱ـ۱۸۵۹، ج۲، ص۵۳۹، ترجمه حسین کردبچه، تهران ۱۳۶۷ ش.
[۱۰۸] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، ج۱، ص۱۹۶و۲۳۶، چاپ احمد بشیری، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۱۰۹] کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۴، ص۹۵۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
[۱۱۰] انقلاب خراسان: مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، چاپ کاوه بیات، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۷۰ ش.


۶ - علل رواج در ایران


با بررسی سیر تاریخی بست نشینی در ایران، روشن می‌شود که گسترش این رسم دلایل متضادی داشته است. یکی از این دلایل نوعی اعتماد به حکومت و احترام به موازین شرعی است با این اطمینان که به حریم بست تجاوز نمی‌شود، و به همین سبب است که در دوره هرج و مرج مطلق و بی اعتنایی کامل حکومت به هر نوع معیار و قانون، مثلاً در دوره مغول ، این رسم تضعیف می‌شود. با اینهمه ضعف قوه قضائیه و نهادهای دادگستری در جامعه و مهم‌تر از همه، خودکامگی حاکمان و باز بودن دست ایشان در تعدی به حقوق فردی نیز توسل به بست نشینی را ایجاب و ترویج می‌کرده است. برخی آن را برای اجتماعاتی که قانون با بیطرفی در آن جاری است، زیانبخش و نامطلوب دانسته اند، اما به همان اندازه آن را به عنوان تنها ملجأ در برابر ظلم در دولت‌های استبدادی تأیید کرده اند.
[۱۱۱] یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۷، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.


۷ - فهرست منابع


(۱) فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۲) ابن هشام، تهذیب سیره ابن هشام، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت) تاریخ مقدمه۱۳۷۴.
(۳) حسن اعظام قدسی، خاطرات من، یا، روشن شدن تاریخ صدساله، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۴) حامد الگار، دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۵) انقلاب خراسان: مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، چاپ کاوه بیات، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۶) علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۷) هینریش کارل بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران: ۱۸۶۱ـ۱۸۵۹، ترجمه حسین کردبچه، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۸) س ج و بنجامین، ایران و ایرانیان: عصر ناصرالدین شاه، ترجمه محمدحسین کردبچه، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۹) خانبابا بیانی، پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۱۰) یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۱۱) احمد تفرشی حسینی، روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۱۲) دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج ۱، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «آستان قدس» (نوشته صادق سجادی).
(۱۳) پیترو دلاواله، سفرنامه پیترودلاواله، (قسمت مربوط به ایران)، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۱۴) یحیی دولت آبادی، حیات یحیی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۵) دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۱۶) کارلا سرنا، سفرنامه مادام کارلاسرنا: آدمها و آیینها در ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۷) اسحاق بن محمد سمرقندی، ترجمه السّواد الاعظم، چاپ عبدالحیّ حبیبی، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۱۸) محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۱۹) جان شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ترجمه حسین عریضی، با مقدمه علی دهباشی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۲۰) محمدجواد شیخ الاسلامی، علل افزایش نفوذ روس و انگلیس در ایران عصر قاجار، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۲۱) مری شیل، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۲۲) ابراهیم صفایی، «سابقه بست نشستن در سفارت انگلیس»، ارمغان، سال ۵۸، ش ۵ و ۶ (مرداد و شهریور ۱۳۵۵).
(۲۳) محمود غروی، ماجرای دولت انگلیس و میرزا هاشم خان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲۴) نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۲۵) کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
(۲۶) جرج ناتانیل کرزن، ایران و قضیه ایران، ترجمه غ وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۲۷) استفانی کرونین، «مخالفت با رضاخان در ارتش ایران (۱۳۰۴ـ۱۲۹۹)»، ترجمه افسانه منفرد، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال ۹، ش ۹ـ۱۰ (خرداد و تیر ۱۳۷۴).
(۲۸) احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲۹) عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۳۰) میرزا سمیعا، تذکرة الملوک، چاپ دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۸ ش.
(۳۱) محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳۲) ناصر نجمی، طهران عهد ناصری، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۳۳) وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳۴) هندوشاه بن سنجر، تجارب السّلف، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۳۵) والترهینتس، شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۷۱ ش.

۸ - پانویس

 
۱. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۳، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۲. ↑ ابن هشام، تهذیب سیره ابن هشام، ج۱، ص۲۳۵، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت) تاریخ مقدمه۱۳۷۴.
۳. ↑ اسحاق بن محمد سمرقندی، ترجمه السّواد الاعظم، ج۱، ص۱۹۵، چاپ عبدالحیّ حبیبی، تهران ۱۳۴۸ ش.
۴. ↑ هندوشاه بن سنجر، تجارب السّلف، ج۱، ص۱۱۶، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش.
۵. ↑ جان شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ج۱، ص۷۷، ترجمه حسین عریضی، با مقدمه علی دهباشی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۶. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۴، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۷. ↑ س ج و بنجامین، ایران و ایرانیان: عصر ناصرالدین شاه، ج۱، ص۱۱۹، ترجمه محمدحسین کردبچه، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۴۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
۹. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۷۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۸۵، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۱. ↑ جرج ناتانیل کرزن، ج۱، ص۲۱۹ـ۲۲۰، پانویس ۱،ایران و قضیه ایران، ترجمه غ وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۲. ↑ جرج ناتانیل کرزن، ج۱، ص۲۱۹،پانویس ۱، ایران و قضیه ایران، ترجمه غ وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۳. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۵، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۱۴. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۵. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۱۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۶. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۵۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۷. ↑ ناصر نجمی، طهران عهد ناصری، ج۱، ص۶۳ـ۶۵، تهران ۱۳۶۴ ش.
۱۸. ↑ ناصر نجمی، طهران عهد ناصری، ج۱، ص۹۸، تهران ۱۳۶۴ ش.
۱۹. ↑ کارلا سرنا، سفرنامه مادام کارلاسرنا: آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ج۱، ص۶۱، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۰. ↑ نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۵۳ ش.
۲۱. ↑ نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۲۵۰، تهران ۱۳۵۳ ش.
۲۲. ↑ جان شاردن، سفرنامه شاردن (بخش اصفهان)، ج۱، ص۷۷، ترجمه حسین عریضی، با مقدمه علی دهباشی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳. ↑ احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ج۱، ص۱۰۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۴. ↑ فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۳۲، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲۵. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۱۶۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۶. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۱۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۷. ↑ استفانی کرونین، «مخالفت با رضاخان در ارتش ایران (۱۳۰۴ـ۱۲۹۹)»، ج۱، ص۸۰، ترجمه افسانه منفرد، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال ۹، ش ۹ـ۱۰ (خرداد و تیر ۱۳۷۴).
۲۸. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۳۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۲۹. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۴، ص۹۵۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۳۰. ↑ مری شیل، خاطرات لیدی شیل، ج۱، ص۱۵، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
۳۱. ↑ دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۲۰۵ـ۲۰۶، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۳۲. ↑ علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، ج۱، ص۲۳۸، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.
۳۳. ↑ نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۱۰۱، تهران ۱۳۵۳ ش.
۳۴. ↑ میرزا سمیعا، تذکرة الملوک، ج۱، ص۲۴۲، چاپ دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۳۵. ↑ پیترو دلاواله، سفرنامه پیترودلاواله، ج۱، ص۳۶۹، (قسمت مربوط به ایران)، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران ۱۳۴۸ ش.
۳۶. ↑ نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۱۰۱، تهران ۱۳۵۳ ش.
۳۷. ↑ والترهینتس، شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمه کیکاووس جهانداری، ص ۷۲، تهران ۱۳۷۱ ش.
۳۸. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۵، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۳۹. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۴، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۴۰. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۴، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۴۱. ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «آستان قدس رضوی»، ج ۱، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «آستان قدس» (نوشته صادق سجادی).
۴۲. ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «آستان قدس رضوی»، ج ۱، تهران ۱۳۶۷ ش ـ، ذیل «آستان قدس» (نوشته صادق سجادی).
۴۳. ↑ نصرالله فلسفی، زندگانی شاه عبّاس اوّل، ج۳، ص۲۵۰، تهران ۱۳۵۳ ش.
۴۴. ↑ حامد الگار، دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سرّی،ج۱، ص۴۴و۱۸۱، ۱۸۳، تهران ۱۳۶۹ ش.
۴۵. ↑ هینریش کارل بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران: ۱۸۶۱ـ۱۸۵۹، ج۲، ص۵۳۹، ترجمه حسین کردبچه، تهران ۱۳۶۷ ش.
۴۶. ↑ حسن اعظام قدسی، خاطرات من، ج۱، ص۳۴، یا، روشن شدن تاریخ صدساله، تهران ۱۳۴۹ ش.
۴۷. ↑ عبدالله مستوفی، شرح زندگانی من، ج۱، ص۶۵، یا، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران ۱۳۶۰ ش.
۴۸. ↑ محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۳۲۷، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
۴۹. ↑ احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ج۲، ص۳۷۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۰. ↑ علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، ج۱، ص۲۶۹، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.
۵۱. ↑ محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ج۳، ص۴۲۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۲. ↑ کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۳، ص۵۵۶، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۵۳. ↑ احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ج۱، ص۱۰۷ـ ۱۰۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۴. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۵۵. ↑ کتاب آبی: گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۲۰۰، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۵۶. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۶، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۵۷. ↑ دنیس رایت، ج۱، ص۶۲و۷۰، نقش انگلیس در ایران، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۵۸. ↑ ابراهیم صفایی، «سابقه بست نشستن در سفارت انگلیس»، ج۱، ص۳۰۰، ارمغان، سال ۵۸، ش ۵ و ۶ (مرداد و شهریور ۱۳۵۵).
۵۹. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۶، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۶۰. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۶، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.
۶۱. ↑ میرزا سمیعا، تذکرة الملوک، چاپ دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۸ ش.
۶۲. ↑ ابراهیم صفایی، «سابقه بست نشستن در سفارت انگلیس»، ج۱، ص۳۰۰، ارمغان، سال ۵۸، ش ۵ و ۶ (مرداد و شهریور ۱۳۵۵).
۶۳. ↑ محمود غروی، ماجرای دولت انگلیس و میرزا هاشم خان، ج۱، ص۱۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶۴. ↑ خانبابا بیانی، پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری، ج۲، ص۱۹۱، تهران ۱۳۷۵ ش.
۶۵. ↑ محمدجواد شیخ الاسلامی، علل افزایش نفوذ روس و انگلیس در ایران عصر قاجار، ج۱، ص۳۱۰ـ۳۱۲، تهران ۱۳۶۹ ش.
۶۶. ↑ یحیی دولت آبادی، حیات یحیی، ج۲، ص۷۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
۶۷. ↑ احمد تفرشی حسینی، روزنامه اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، ج۱، ص۲۷ـ۲۸، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۵۱ ش.
۶۸. ↑ محمدبن علی ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ج۳، ص۴۲۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
۶۹. ↑ محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۵۵۸ ـ ۵۶۰، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
۷۰. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۱۹۶، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۷۱. ↑ محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۵۹۷، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
۷۲. ↑ دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۷۲، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۷۳. ↑ کارلا سرنا، سفرنامه مادام کارلاسرنا: آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ج۱، ص۲۸۲، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۴. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۲، ص۴۰۶، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۷۵. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۳، ص۷۶۲، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۷۶. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۵، ص۱۲۰۷، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۷۷. ↑ دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۲۰۵ـ۲۰۶، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۷۸. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۸۳، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷۹. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۱، ص۳۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۸۰. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۴، ص۹۵۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۸۱. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۲۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۲. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۱۶۹، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۳. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۱۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۴. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۲۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۵. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۳۹۱، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۶. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۳۸، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸۷. ↑ دنیس رایت، نقش انگلیس در ایران، ج۱، ص۲۰۶، ترجمه فرامرز فرامرزی، تهران ۱۳۶۱ ش.
۸۸. ↑ علی باقری کبورق، جامعه و حکومت در ایران، ج۱، ص۲۸۰، کتاب اول: دوران قاجار، تهران ۱۳۷۱ ش.
۸۹. ↑ انقلاب خراسان: مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، چاپ کاوه بیات، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۷۰ ش.
۹۰. ↑ استفانی کرونین، ج۱، ص۷۸و۸۱، «مخالفت با رضاخان در ارتش ایران (۱۳۰۴ـ۱۲۹۹)»، ترجمه افسانه منفرد، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال ۹، ش ۹ـ۱۰ (خرداد و تیر ۱۳۷۴).
۹۱. ↑ فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۳۲ـ۴۳۴، تهران ۱۳۵۴ ش.
۹۲. ↑ خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
۹۳. ↑ مری شیل، ج۱، ص۱۱۳،پانویس ۱۰، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران ۱۳۶۸ ش.
۹۴. ↑ فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۲۹، تهران ۱۳۵۴ ش.
۹۵. ↑ حامد الگار، دین و دولت در ایران، ج۱، ص۲۰۹ـ۲۱۰، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
۹۶. ↑ فریدون آدمیت، امیرکبیر و ایران، ج۱، ص۴۳۲، تهران ۱۳۵۴ ش.
۹۷. ↑ حامد الگار، دین و دولت در ایران، ج۱، ص۲۵۴، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
۹۸. ↑ محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۳۰۸، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
۹۹. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۲۵۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۰. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۴۷۲، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۱. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارشهای خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۴۹۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۲. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۳۰، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۳. ↑ وقایع اتفاقیه: مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، چاپ سعیدی سیرجانی، ج۱، ص۵۵۲، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰۴. ↑ محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۳۲۷، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
۱۰۵. ↑ حامد الگار، دین و دولت در ایران، ج۱، ص۲۹۹ـ۳۰۱، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران ۱۳۶۹ ش.
۱۰۶. ↑ محمدعلی بن محمدرضا سیاح، خاطرات حاج سیاح، ج۱، ص۵۵۸، چاپ حمید سیاح، تهران ۱۳۵۹ ش.
۱۰۷. ↑ هینریش کارل بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران: ۱۸۶۱ـ۱۸۵۹، ج۲، ص۵۳۹، ترجمه حسین کردبچه، تهران ۱۳۶۷ ش.
۱۰۸. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، ج۱، ص۱۹۶و۲۳۶، چاپ احمد بشیری، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۱۰۹. ↑ کتاب آبی: گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، چاپ احمد بشیری، ج۴، ص۹۵۹، تهران ۱۳۶۲ـ ۱۳۶۹.
۱۱۰. ↑ انقلاب خراسان: مجموعه اسناد و مدارک سال ۱۳۰۰ ش، چاپ کاوه بیات، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۱۱. ↑ یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ج۱، ص۳۲۷، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش.


۹ - منبع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخچه بست»، شماره۱۳۱۹.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات سیاسی | اندیشه سیاسی | تاریخ ایران




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.