تاریخ ارض الاسلام (کتاب)کتاب «تاریخ ارض الاسلام: الاسس الجغرافیة لتاریخ الاسلام»، تالیف گزاویه دو پلانول جغرافی دان مشهور فرانسوی است که به قلم معاویه سعیدونی ، به عربی ترجمه شده است. این کتاب به بنیادهای جغرافیایی جهان اسلام پرداخته است و در نوع خود بسیار ارزشمند است. ۱ - ساختار کتابکتاب؛ شامل فهرس الکتاب، تقدیم الکتاب، مدخل و در هشت فصل تنظیم شده که معمولا هر فصل با یک مقدمه آغاز و مباحث در ضمن بخش‌های مختلفی طرح شده است. در فصل اول به عنوان یک مبحث کلی به جایگاه جغرافیایی آغاز اسلام پرداخته شده است. فصل‌های دوم و سوم و چهارم به جهان عرب ، فصل پنجم به جهان ترکی- ایرانی، فصل ششم به اروپا ، فصل هفتم به آفریقا و فصل آخر هم به دریاهای جنوب اختصاص یافته است. در پایان کتاب نیز بخش الفهارس العامه و اطلاعاتی درباره مترجم و مولف گنجانده شده است. ۲ - گزارش محتوااین اثر ثمره تلاش‌های علمی و خلاصه مطالعات جغرافیایی و استنتاجات تاریخی نویسنده است. با وجود کتب مفصل با موضوع جغرافیا و تاریخ دین و فکر و اجتماع در اسلام ، کمبود اثری که به شیوه روشمند مباحث را مطرح کرده باشد، به خوبی محسوس بود که کتاب حاضر پاسخی به این نیاز است. ۱. در فصل اول به ظرف جغرافیایی ظهور و رشد اسلام در جزیره العرب و چگونگی انتشار آن و آثارش و مباحث مرتبط با آن؛ مانند تفاوت زندگی بدوی و تمدن که دین اسلام به آسانی با آن مواجه گردید. [۱]
تاريخ أرض الإسلام، گزاویه دو پلانول، ص۲۵.
۲. فصل دوم، به شرق نزدیک از عالم عربی؛ مانند: مصر ، دمشق ، اردن و لبنان پرداخته شده است. انتشار اسلام در این مناطق به راحتی صورت پذیرفت. این مناطق به سه قسم دول بدوی، تمدنی و کوهستانی تقسیم شده است. ۳. در فصل سوم، به مغرب و شمال آفریقا توجه شده است. بحث از غزوه‌ها و آثار آن، استعمار در عهد قدیم، تاثیرات تاریخ مغرب بر استعمار رومانی و اروپایی و تبدیل شیوه زندگی بدوی و کوچ نشینی مردم این مناطق به استقرار از جمله مباحث مطرح شده در این فصل است. ۴. فصل چهارم، به تحولات منطقه صحراء و حیات اجتماعی این منطقه پیش از اسلام و تاثیرات شگرف اسلام بر آن مربوط می‌شود. ۵. فصل پنجم، طولانی‌ترین فصل کتاب است. در این بخش انتشار اسلام در دنیای ترکی- ایرانی مورد مطالعه قرار گرفته است. ویژگی اصلی این مناطق انتشار کامل اسلام از آغاز بود. بررسی ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی ایران با ذکر نام «الخلیج الفارسی»، تطور بادیه نشینی، سیاست عثمانی برای استقرار بادیه نشینی ، استقرار و تحول در زمان معاصر، تطورات اخیر در ایران و افغانستان از جمله مباحث این فصل است. ۶. در فصل ششم، انتشار اسلام در اندلس ، جزایر سیسیل و بالکان شرقی مورد بررسی قرار گرفته است. اسلام به شکل دائم در قاره اروپا انتشار نیافت. نویسنده در این فصل به تحلیل دلائل این موضوع پرداخته است. ۷. فصل هفتم، به مطالعه آفریقای سیاه اختصاص دارد. این فصل با ترسیم سیاست اسلامی و آثار آن در این مناطق آغاز و با بررسی موانع گسترش اسلام در این مناطق و آثار استعمار بر آن به اتمام می‌رسد. ۸. نویسنده در آخرین فصل کتاب، انتشار اسلام در هند ، اندونزی و مالزی را بررسی کرده است. وی معتقد است که دریانوردان و تجار بذر زندگی مدنی و تمدن اسلامی را در این مناطق گستردند. اگر چه حرکت انتشار اسلام در این مناطق به کندی صورت پذیرفت؛ اما تاثیرات فرهنگی عمیقی برجای گذاشت. ۳ - وضعیت کتابدر ابتدای کتاب، مقدمه‌ای به قلم ناصرالدین سعیدونی آمده است. نویسنده در انتهای هر فصل به مهم‌ترین تالیفات در عرصه جغرافیا و جغرافیای تاریخی اشاره نموده است. فهرست مطالب در ابتدای اثر و در انتها نیز فهارس اعلام ، گروه‌ها، شهرها و اماکن ، و فهرست نقشه‌ها آمده است. پیش از فهارس نیز ۱۲ نقشه ارزشمند دیده می‌شود. [۲]
مجله تحقیقات جغرافیایی، مقاله «پروفسور گزاویه دوپلانول»، تابستان و پاییز ۱۳۷۷، شماره ۴۹ - ۵۰.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |