زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

تاج (تخلص شاعر)




تاج، تخلص، نام یا لقب چند شاعر پارسی‌گوی سدۀ ‌۶ق/۱۲م است.


۱ - تاج‌بخارایی


تاج‌بخارایی، تاج‌الدین‌ عمر بن مسعود، ملقب ‌به برهان‌الاسلام و صدرالشریعه. وی از خاندان آل برهان (ه‌ م) و از بزرگان ماوراء‌النهر و‌ معاصر سلطان قلج طمغاج‌خان ابراهیـم و پسرش نصرت‌الدین قلج ارسلان عثمان، از سلاطین آل افراسیاب بود و رباعیاتی در مدح این سلاطین سروده است.
[۱] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۷۰-۱۷۱، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۲] رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۰۵، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
[۳] صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۸۳۳، تهران، ۱۳۷۸ش.

وی مردی فاضل، دانشمند و ادیب بود و در علوم گوناگون دینی و ادبی مانند همۀ بزرگان آل برهان از سرآمدان روزگار بود.
[۴] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
عوفی مؤلف لباب الالباب، به گفتۀ خود از ملازمان و شاگردان تاج‌الدین بخارایی بود و در خدمت وی الفائق زمخشری می‌خواند.
[۵] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
کتاب خالصة الحقائق لما فیه من اسالیب الدقائق در اخلاق که مؤلف آن ابوالقاسم عماد‌الدین محمود بن احمد فارابی‌ است، در ۵۹۷ ق/۱۲۰۱م به نام‌ تاج بخارایی تألیف شده است.
[۶] صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۸۳۳، تهران، ۱۳۷۸ش.

تاج بخارایـی در جوانی شعر ــ بـه ویژه رباعی ــ می‌سـرود و در آوردن صنعت ایهام و ذوالوجهین در اشعار خود شهرت داشت.
[۷] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۸] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
از تاج بخارایی اشعاری‌ به‌طور پراکنده در تذکره‌ها بر جای مانده است.
[۹] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۷۰-۱۷۱، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۱۰] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۱۱] علی حسن خان، صبح گلشن، ج۱، ص۲۹۴، بهوپال، ۱۲۶۵ق.


۲ - تاج‌الدین تمرانشاه


تاج‌الدین تمرانشاه، ملقب به ملک معظم. دربارۀ شرح حال وی اطلاع چندانی در دست نیست، جز این‌که او یکی از شاه‌زادگان و امرای هندوستان بود که از جانب غیاث‌الدین محمد پسر سام غوری (۵۵۸-۵۹۹ق/۱۱۶۳-۱۲۰۳م)، حکمرانی تمران، از ولایات غور را در دره‌های کوه اشک بر عهده داشت.
[۱۲] نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۷۹، تهران، ۱۳۴۴ش.
[۱۳] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۱۴] هاشمی سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۰۰، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.

تاج‌الدین تمرانشاه نه تنها خود شعر می‌سرود، از امرای شاعر‌پرور نیز به شمار می‌رفت و گویند که یکی از کنیزان وی به نام دختر کاشغری به سرودن شعر به زبان فارسی معروف شد.
[۱۵] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۵۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۱۶] خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، ج۲، ص۵، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
[۱۷] نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۷۹، تهران، ۱۳۴۴ش.

تاج‌الدین تمرانشاه با طغانشاه بـن المؤید و تاج‌الکتاب ظهیر‌الدین سرخسی (دنبالۀ مقاله) مکاتباتی داشته است.
[۱۸] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
از آثار این شاعر جز چند رباعی، اثر دیگری بر جای نمانده است.
[۱۹] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۲۰] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۵۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.


۳ - تاج‌الکتاب سرخسی


تاج‌الکتاب سرخسی، ظهیرالدین یحیی. او مدت‌ها منشی دیوان سلطان غیاث‌الدین ابوالفتح بن سیف‌الدین بود. وی با تاج‌الدین تمرانشاه مکاتباتی داشته است.
[۲۱] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۳۷، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۲۲] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۲۳] نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۹۰، تهران، ۱۳۴۴ش.
[۲۴] هاشمی سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۰۱-۴۰۲، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
در منابع اشعار پراکنده‌ای از وی بر جای مانده است.
[۲۵] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۹، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۲۶] تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۶۵.    


۴ - تاج سمرقندی


تاج سمرقندی، از شاعران، کتّاب و فضلای بزرگ زمان خویش بود که با رضی‌الدین نیشابوری (د ۵۹۸ق)، مصاحبت‌ها داشته، و در مدح وی نیز قطعه‌ای سروده است.
[۲۷] هدایت، رضا قلی‌، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۱۴، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
اوحدی بلیانی مهارت و استادی وی را در همۀ فنون و به‌خصوص در سخنوری و فن‌ بیان می‌ستاید.
[۲۸] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۷، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.


۵ - دیگر شاعران


در تذکره‌ها، از شاعران و سخن‌سرایان دیگری نیز با تخلص یا لقب تاج یاد شده است، از جمله:
۱. تاج‌الدین آبی سرخسی، که از بزرگان سرخس و وزرای خراسان بوده است، ولی از احوال و آثار او اطلاع چندانی در دست نیست. لقب او را فخر‌الرؤسا نیز خوانده‌اند. چند بیت پراکنده هم از وی بر جای مانده است.
[۲۹] عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۷، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
[۳۰] تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۶۵.    
[۳۱] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۳۲] هاشمی سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۰۳، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.

۲. تاج فارسی، از شاعران سدۀ ۷ق و از مردم زیراه دشتستان فارس که در دهلی مسکن گزید.
[۳۳] فسایی، حسن، فارس‌نامۀ ناصری، ج۲، ص۱۳۴۰، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
[۳۴] هدایت، رضا قلی‌، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۶۴، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
[۳۵] رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ج۲، ص۵، تهران، ۱۳۳۸ش.
او دبیری سلطان شمس‌الدین دهلوی (حک‌ ‌۶۰۷-۶۳۳ق) را عهده‌دار بود.
[۳۶] اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۷، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
بجز قصایـدی کـوتـاه و پراکنده اثری از او برجای نمانده است.
[۳۷] رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ج۲، ص۵، تهران، ۱۳۳۸ش.


۶ - فهرست منابع


(۱) آقا بزرگ، الذریعة.
(۲) اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
(۳) خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۴) رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۵) رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، ۱۳۳۸ش.
(۶) صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۷) علی حسن خان، صبح گلشن، بهوپال، ۱۲۶۵ق.
(۸) عوفی، محمد، لباب الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
(۹) فسایی، حسن، فارس‌نامۀ ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
(۱۰) نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۱۱) هدایت، رضا قلی‌، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
(۱۲) احمدعلی هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م؛

۷ - پانویس

 
۱. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۷۰-۱۷۱، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۲. ↑ رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۰۵، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
۳. ↑ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۸۳۳، تهران، ۱۳۷۸ش.
۴. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۵. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۶. ↑ صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج۲، ص۸۳۳، تهران، ۱۳۷۸ش.
۷. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۸. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۹. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۷۰-۱۷۱، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۱۰. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۱۱. ↑ علی حسن خان، صبح گلشن، ج۱، ص۲۹۴، بهوپال، ۱۲۶۵ق.
۱۲. ↑ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۷۹، تهران، ۱۳۴۴ش.
۱۳. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۱۴. ↑ هاشمی سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۰۰، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۱۵. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۵۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۱۶. ↑ خلیل، علی ابراهیم، صحف ابراهیم، ج۲، ص۵، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
۱۷. ↑ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۷۹، تهران، ۱۳۴۴ش.
۱۸. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۱۹. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۲۰. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۵۰، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۲۱. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۳۷، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۲۲. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۲۳. ↑ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۹۰، تهران، ۱۳۴۴ش.
۲۴. ↑ هاشمی سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۰۱-۴۰۲، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۲۵. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۳۷-۱۳۹، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۲۶. ↑ تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۶۵.    
۲۷. ↑ هدایت، رضا قلی‌، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۱۴، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
۲۸. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۷، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۲۹. ↑ عوفی، محمد، لباب الالباب، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۷، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۹۰۶م.
۳۰. ↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعة، ج۹، ص۱۶۵.    
۳۱. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۸، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۳۲. ↑ هاشمی سندیلوی، احمدعلی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۰۳، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۳۳. ↑ فسایی، حسن، فارس‌نامۀ ناصری، ج۲، ص۱۳۴۰، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
۳۴. ↑ هدایت، رضا قلی‌، مجمع الفصحا، ج۱، ص۴۶۴، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
۳۵. ↑ رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ج۲، ص۵، تهران، ۱۳۳۸ش.
۳۶. ↑ اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ج۱، ص۲۲۷، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۳۷. ↑ رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، ج۲، ص۵، تهران، ۱۳۳۸ش.


۸ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تاج»، شماره۵۶۴۷.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.