زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

بیهس بن صهیب




بَیْهَسِ‌ بْنِ‌ صُهَیْب، ابوالمقدام جَرْمی (دح ۱۰۰ق/۷۱۸م)، شاعر دورۀ اموی بود.


۱ - پیشینه

منابع دربارۀ وی به گفتار مختصرـ و گاه ضد و نقیض ـ بسنده کرده‌اند. ابن‌ عساکر او را بصری الاصل معرفی کرده است که بعدها به شام کوچید و در داریّا مسکن گزید.
[۱] ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
بیهس با قبایل جَرم، کلب و عُذره، در بادیه و گاه شهرهای شام نیز زیسته است.
[۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۶،.    
[۳] بستانی، بطرس، دایرةالمعارف، ج۵، ص۷۷۸، بیروت، ۱۸۷۷م.
[۴] زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۵۷م.

عشق بدفرجامی که وی در جوانی از سرگذراند، دست‌مایۀ داستان عاشقانه شد. راویان در باب «صفرا» که شاعر در سروده‌های خود یاد کرده است، هم‌داستان نیستند. از مجموع روایات چنین برمی‌آید که صفرا یا همسر مطلقۀ شاعر بوده است، و یا دخترعموی او که عشق پنهان میان آن دو، هرگز به وصال نینجامید.
[۵] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۳۶۲،.    
[۶] ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
[۷] صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۲۲۸، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
بیهس چند سال پس از مرگ معشوق، به هنگام عزیمت به دیار بنی‌اسد، در موضعی به نام احض برگور وی توقف کرد و چکامه‌ای ۹ بیتی در رثای او سرود.
[۸] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۳۶۴.،.    


۲ - همراهی بیهس با مهلب


بیهس همراه مهلب‌ بن‌ ابی‌صفره با ازارقه جنگید.
[۹] ابن‌کلبی، هشام، نسب معد والیمن الکبیر، ج۲، ص۶۹۸، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.    
[۱۰] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۶، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.    
[۱۱] ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
پس از جنگ مرج راهط (محلی در شمال دمشق)، چندی نیز به اتهام قتل جوانی از بنی‌قیس، در گریز بود و سرانجام از محمد بن‌ مروان امان خواست و محمد به شرط آن‌که حد بر او جاری کند، وی را امان داد و شاعر قطعه‌ای در این‌باره سرود. سرانجام محمد و برادرش عبدالملک با میانجیگری و پرداختن دیۀ مقتول، بیهس و قومش را از این اتهام نجات دادند. .
[۱۲] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۶، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.    


۳ - بیهس در سپاه شریک


بیهس از مهتران سپاه «شریک‌ بن‌ اعور» بود و دفاع از وطن را در برابر دشمن واجب می‌شمرد؛ لیکن معتقد بود کسانی که زادبوم خود را وانهاده، به یاری مردم دیگر سرزمین‌ها می‌شتابند، چون مادری هستند که به گفتۀ ابن‌ جذل کنانی کودک شیرخوارۀ خود را رها کرده است و نوزاد زنی دیگر را شیر می‌دهد.
[۱۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۲۰۰ ۲۰۱.    


۴ - اشعار وی

از اشعار بیهس حدود ۵۰ بیت باقی‌مانده که مایۀ اصلی آنها، مرثیه‌های عاشقانه است. در این میان «رثای صفرا» که در ۱۴ بیت سروده شده است، جایگاه ویژه‌ای دارد.
[۱۴] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۳۶۳،    .
[۱۵] ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۹، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
[۱۶] صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۲۲۹، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
از نادر کسانی که وی مدح گفته، محمد بن‌ مروان است.
[۱۷] ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۱۴۰_ ۱۴۱، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
مضامین این قطعۀ ۱۱ بیتی از هرگونه نوآوری تهی است. بیهس در قطعه‌ای دو بیتی دلیل اصلی جود و کرم خود را ترس از عذاب الاهی می‌داند.
[۱۸] ابن‌کلبی، هشام، نسب معد والیمن الکبیر، ج۲، ص۶۹۸، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.    
[۱۹] ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
در قطعۀ دو بیتی دیگری از اسلم‌ بن‌ زرعه، حاکم خراسان می‌خواهد که از نبش قبر حکم بن‌ عمرو غفاری ـ یکی از صحابۀ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و حاکم خراسان در زمان معاویه ـ به قصد یافتن زر و سیم بپرهیزد
[۲۰] ابن‌کلبی، هشام، جمهرةالنسب، ص۱۵۵، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.    
[۲۱] ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۹، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
در قطعه‌ای ۴ بیتی نیز از شجاعت خویش و هولناکی عرصۀ کارزار سخن می‌گوید.
[۲۲] آمدی، حسن، المؤلف و المختلف، ج۱، ص۸۶، به کوشش عبدالستار احمدفراج، قاهره، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.

۵ - فهرست منابع


(۱) آمدی، حسن، المؤلف و المختلف، به کوشش عبدالستار احمدفراج، قاهره، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
(۲) ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
(۳) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۴) بستانی، بطرس، دایرةالمعارف، بیروت، ۱۸۷۷م.
(۵) زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۵۷م.
(۶) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۷) طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری.
(۸) ابن‌کلبی، هشام، جمهرةالنسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
(۹) ابن‌کلبی، هشام، نسب معد والیمن الکبیر، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.

۶ - پانویس

 
۱. ↑ ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۶،.    
۳. ↑ بستانی، بطرس، دایرةالمعارف، ج۵، ص۷۷۸، بیروت، ۱۸۷۷م.
۴. ↑ زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، ج۱، ص۳۱۳، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، ۱۹۵۷م.
۵. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۳۶۲،.    
۶. ↑ ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
۷. ↑ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۲۲۸، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
۸. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۳۶۴.،.    
۹. ↑ ابن‌کلبی، هشام، نسب معد والیمن الکبیر، ج۲، ص۶۹۸، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.    
۱۰. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۶، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.    
۱۱. ↑ ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
۱۲. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۶، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.    
۱۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۲۰۰ ۲۰۱.    
۱۴. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۳۶۳،    .
۱۵. ↑ ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۹، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
۱۶. ↑ صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۲۲۹، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.    
۱۷. ↑ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۲۲، ص۱۴۰_ ۱۴۱، به کوشش علی سباعی و دیگران، قاهره، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۱۸. ↑ ابن‌کلبی، هشام، نسب معد والیمن الکبیر، ج۲، ص۶۹۸، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.    
۱۹. ↑ ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۸، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
۲۰. ↑ ابن‌کلبی، هشام، جمهرةالنسب، ص۱۵۵، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.    
۲۱. ↑ ابن‌عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق، ج۱۰، ص۵۲۹، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.    
۲۲. ↑ آمدی، حسن، المؤلف و المختلف، ج۱، ص۸۶، به کوشش عبدالستار احمدفراج، قاهره، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.


۷ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بیهس بن صهیب»، شماره۵۴۲۱.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.