البرق المتالق فی محاسن جلق (کتاب)«البرق المتالق فی محاسن جلق»، کتابی است به زبان عربی نوشته ابن راعی ، محمد بن مصطفى که درباره جغرافیای شهر دمشق نگاشته شده و در آن از آثار منظوم و منثوری که درباره زیبایی‌های دمشق، گردشگاه‌ها، گل‌ها و گیاهان، نهرها، دره‌ها و چشمه‌های اطراف آن نگاشته شده، استفاده گردیده است. ۱ - انگیزه تالیفمولف به دو عامل ذیل، که انگیزه نگارش این اثر از جانب وی بوده، اشاره می‌کند: ۱. علاقه وی به آشنایی با تاریخچه و اوضاع جغرافیایی موطن خویش و معرفی آن به دیگران. ۲. عرق و تعصب ملی. ۲ - زمان تالیفآغاز نگارش این اثر معلوم نیست؛ اما در سال ۱۱۷۱ ق. نگارش آن پایان یافته است. ۳ - ساختار کتابکتاب دارای یک مقدمه، شش فصل، و یک خاتمه است. در این فصول به ترتیب به معرفی شام و زیبایی‌های آن و... ، گل‌های شام، نهرهای جاری در شام و تقسیمات آنها و نیز معرفی هفت نهر اصلی این شهر، دشت‌های شام، چشمه‌های جاری در شام پرداخته شده و در فصل اخیر نیز، مولف اشعاری را که برخی شاعران شامی در وصف شام، در مقام هماوردی با شاعران اندلس ، که اشعاری در وصف زیبایی‌های اندلس سروده‌اند، نقل نموده است. ۴ - گزارش محتوااز دو عنوان این کتاب؛ یعنی «البرق المتالق فی محاسن جلق» و «محاسن الشام» چنین بر می‌آید که مراد نویسنده از «جلق» همانا شام است و نه منحصرا محله‌ای در دمشق ، چنانکه برخی پنداشته‌اند، یا قریه‌ای در نزدیک آن، زیرا ابن راعی در این کتاب که در ۱۱۷۱ ق. به پایان رسانده، آنچه را به نثر یا به نظم در مدح دمشق دیده، گرد آورده است. این کتاب با ارجوزه‌ای در ۱۸۴ بیت آغاز می‌شود [۱]
البرق المتالق فى محاسن جلق، ابن راعى، محمد بن مصطفى، ص۲۱.
که درباره زیبایی‌های دمشق، گردشگاه‌ها، گل‌ها و گیاهان، نهرها، دره‌ها و چشمه‌های اطراف آن است. از جهتی دیگر می‌توان آن را نمونه‌ای جالب از ادبیات جغرافیایی دانست که مولف در آن به توصیف شام با انواع کنایات ، استعارات ، اشارات ، تشبیهات و غیره می‌پردازد. نگارنده در این کتاب به سه روش به مدح و ستایش دمشق پرداخته است: ۱. در روش اول، وی به ذکر ابیاتی می‌پردازد که در خصوص دمشق و در مدح آن سروده شده است. ۲.در روش دوم، مولف از برخی ابیات که در مدح سایر اماکن و شهرهای جهان سروده شده، در مدح و ستایش دمشق و اماکن آن استفاده می‌کند، بدون این که تغییری در آنها ایجاد کند. ۳. در روش سوم، به همان روش دوم عمل می‌کند با این تفاوت که نام اماکن زیبای شهرهای دیگر را که در ابیات مورد نظر، مدح و ستایش شده تغییر داده و نام اماکن دمشق را به جای آنها می‌گذارد. ۵ - وضعیت کتابکتاب دارای پاورقی‌هایی به قلم آقای محمد ادیب الجادر، محقق کتاب و نیز فهرست‌های ذیل می‌باشد: فهرست آیات قرآنی ، فهرست احادیث ، فهرست اعلام ، فهرست اقوام و گروه‌ها و قبائل ، فهرست اماکن و شهرها و نهرها و دشت‌ها ، فهرست کتب، فهرست امثال ، فهرست [[|گل‌ها]] ، فهرست اشعار ، فهرست منابع و مآخذ، فهرست موضوعات و بالاخره فهرست فهرست‌های مذکور. در پایان کتاب نیز تصویر چند نقشه درج گردیده است. [۲]
دائره المعارف بزرگ اسلامی، محقق، سیمین، ج۳، ص۵۳۰.
۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |