اعمال حقوق بشردوستانه در زمان مخاصمات مسلحانهاعمال حقوق بشردوستانه در زمان مخاصمات مسلحانه، از مباحث مطرح در حقوق بین‌الملل بشردوستانه است. حقوق بشردوستانه به بخشی از موازین حقوقی ناظر بر مخاصمات مسلحانه اطلاق می‌گردد که به بررسی تضمین حقوق بشر در منازعات و مخاصمات بین‌المللی و غیر بین‌المللی می‌پردازد. جامعه بین‌الملل کوشیده است با وضع قوانین و مقرراتی تحت عنوان حقوق بشردوستانه به گونه‌ای که دولت‌های درگیر در مخاصمات مسلحانه ملزم به رعایت و احترام به این قوانین باشند، به انحاء مختلف در جهت کاهش تلفات جانی و مالی ناشی از این مخاصمات گام بردارد. البته باید توجه داشت که حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر بین‌الملل دو نظام حقوقی متمایز از یکدیگر و در عین حال مکمل هستند که دغدغه حمایت از جان، سلامت و کرامت افراد را دارند. این مقاله به بررسی چرایی و چگونگی اجرای حقوق بشردوستانه به هنگام مخاصمات مسلحانه، لازم‌الرعایه و غیرقابل تعلیق بودن حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه می‌پردازد. ۱ - توضیح اجمالیاگر چه اصل بر اجرای حقوق بشردوستانه در زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و مخاصمات مسلحانه داخلی می‌باشد، اما حقوق بشر نیز در زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و داخلی تحت شرایطی قابل اجراست. هم حقوق بشردوستانه و هم حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه لازم‌الاجرا هستند، با این تفاوت که اعمال حقوق بشر مثل اعمال حقوق بشردوستانه نیست. بلکه صرفاً پاره‌ای از مقررات حقوق بشر در زمان مخاصمه بایستی رعایت گردد و برخی از قواعد و مقررات آن قابل اعمال نیستند. [۱]
وارنر، دانیل، حقوق بشر و بشردوستانه، ترجمه سلاله حبیبی امین، تهران، انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
این در حالی است که تمام مقررات بشردوستانه به استثنای موارد خاص به صورت کامل و تمام عیار بایستی رعایت گردد. به عبارتی اعمال حقوق بشر متفاوت از حقوق بشردوستانه می‌باشد. در ادامه موضوع به‌منظور آشنایی بیشتر با اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه، چرایی و چگونگی اجرای این حقوق را به هنگام مخاصمات مسلحانه بررسی می‌نماییم. در کنار این به ماهیت حقوق بشر نیز اشاره خواهیم کرد. ۲ - چرایی اعمال حقوق بشرهر دو نظام یعنی نظام بین‌المللی حقوق بشر و نظام بین‌المللی حقوق بشردوستانه این ایده را پذیرفته‌اند. اما سوالی که در ارتباط با این موضوع می‌شود این است که دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و داخلی چیست؟ در پاسخ بایستی گفت این امر نتیجه رابطه متقابل و تعاملی است که میان این دو حقوق وجود دارد چنین رابطی نیز ریشه در این دارد که هدف اصلی و نهایی هر دو حقوق حمایت از انسان و انسانیت می‌باشد. به‌عبارتی علت اصلی اجرای حقوق بشر در این هنگام رابطه مکملی است که میان حقوق بشر و بشر دوستانه وجود دارد. [۲]
قربان‌نیا، ناصر، «مقایسه میان حقوق بشر و حقوق بشردوستانه» به راهنمایی جمشید ممتاز، اساتید مشاور، سیدباقر میرعباسی و عباس کدخدایی، پایان‌نامه (دکترای تخصصی) دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۸۵.
یکی از حوزه‌های که در آن این رابطه نمود عینی پیدا می‌کند زمان مخاصمه مسلحانه است. حقوق بشردوستانه از اشخاص در زمان مخاصمات حمایت می‌کند و حقوق بشر حقوقی است که همه افراد و گروه‌ها صرف نظر از تابعیتشان در همه مکان‌ها و زمان‌ها از آن برخوردار می‌گردند. بر همین اساس حقوق بشر علاوه بر زمان صلح در زمان جنگ نیز قابل اعمال است. [۳]
جمشید ممتاز و ناصر قربان‌نیا، چارچوب هنجاری نظام بین‌الملل حقوق بشر و بشردوستانه، قم، نامه مفید حقوقی، سال دوازدهم، شماره ۵۵، شماره ۱، شهریور ماه ۱۳۸۵، ج۲، ص۳.
بنابراین به هنگام مخاصمات مسلحانه هر دو حقوق می‌توانند مشترکاً اعمال گردند. یعنی در این هنگام، افراد از حمایت‌های پیش‌بینی شده از هر دو نوع حقوق برخوردار می‌گردند. ۳ - ماهیت حقوق بشرگفتیم که دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه ناشی از رابطه‌ای است که بین حقوق یعنی بشر و بشردوستانه وجود دارد. شکل‌گیری چنین رابطه‌ای متاثر از ویژگی‌های است که در حال حاضر حقوق بشر از آن برخوردار می‌باشد. اولاً هدف اصلی حقوق بشر حمایت از همۀ افراد و گروه‌ها می‌باشد؛ ثانیاً چنین حمایتی در همه شرایط و در همه زمان‌های و مکان‌ها قابل اجرا است. با در نظر گرفتن این دو ویژگی می‌توان گفت که امروزه حقوق بشر غیرمشروط، فرازمانی، فرامکانی و فراتابعیتی است. [۴]
محقق داماد، مصطفی، فرازمانی و فرامکانی حقوق بشر، مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر، قم، مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید، اردیبهشت ۱۳۸۲، ص۸۵۵-۸۶۲.
پس بدون شک بخش معظمی از حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه لازم‌الرعایه است.۴ - نحوه اعمال حقوق بشردر قسمت‌های قبلی به این نتیجه رسیدیم که حقوق بشر می‌تواند همزمان با حقوق بشردوستانه در زمان جنگ و یا مخاصمه اجرا شود و بایستی طرفین مخاصمه نسبت به اجرای هر دو نوع حقوق پای‌بند باشند. زیرا که اجرای یکی به معنای طرد آن دیگری است. هر دو مشترکاً و به طور همزمان لازم‌الاجرا هستند. [۵]
ضیایی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بشردوستانه و حقوق بین‌الملل بشر، مجموعه مقالات، بررسی تحولات اخیر حقوق بشردوستانه بین‌المللی، قم، دبیرخانه کمیته ملی حقوق بشردوستانه، ۱۳۸۱، ص۸۰-۸۸.
با تصویب پروتکل‌های الحاقی شماره ا و شماره ۲ بود که تقارب حقوق بشر و بشردوستانه به روشنی ظاهر گردید و قابلیت اعمال همزمان این دو حقوق در زمان مخاصمه به رسمیت شناخته شد. مراد از اجرای حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه، اجرای کامل مقررات آن نیست بلکه بخشی از مقررات آن به حاللت تعلیق در می‌آید. زیرا که جنگ یکی از مصادیق بارز وضعیت اضطراری است. و در چنین وضعیتی دولت‌ها بر اساس نهاد تعلیق که نظام بین‌الملل حقوق بشر آن را به رسمیت شناخته اشت اجازه می‌یابند که اجرای بسیاری بخشی از حقوق بشر را به حالت تعلیق در بیاورند و تنها پاره‌ای از آنها را که تحت هیچ شرایطی قابل تعلیق نیستند اجرا نمایند. [۶]
قربان‌نیا، ناصر، و جمشید ممتاز، چارچوب هنجار نظام بین‌الملل حقوق بشر و بشردوستانه، قم، نامه مفید (حقوقی) شماره ۵۵، ج۲، شهریورماه ۱۳۸۵.
حقوق بشری که به هنگام مخاصمه غیرقابل تعلیق‌اند عبارتند از:ا: حق ذاتی حیات؛ ب: مصونیت از شکنجه؛ مجازات یا رفتار ظالمانه یا خلاف انسانی یا ترذیلی و ممنوعیت آزمایش‌های غیر ارادی علمی یا پزشکی؛ ج: ممنوعیت برده‌داری؛ تجارت برده و به بندگی کشیدن انسان؛ د: آزادی از جبس به سبب ناتوانی در ایفای یک تعمد قراردادی؛ ر: حق برخورداری از اصل عطف به ماسبق نشدن قوانین کیفری؛ و: حق شناسایی شخصیت حقوقی انسان نزد قانون؛ ه: حق آزادی فکر، وجدان و مذهب. [۷]
قربان‌نیا، ناصر، تعلیق اجرای حقوق بشر در شرایط اضطراری، قم، مجله فقه و حقوق، شماره دوازدهم، بهار ۱۳۸۶، ص۵۷.
۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اعمال حقوق بشر دوستانه در زمان مخاصمات مسلحانه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۸/۲۵. رده‌های این صفحه : حقوق بشر | حقوق بین‌الملل بشردوستانه | حقوق بین‌الملل عمومی | روابط بین الملل | مباحث حقوقی | مباحث علوم سیاسی
|