اسدالله صنیعیسپهبد اسدالله صنیعی از چهره‌های طراز اول بهائیت محسوب می‌شد. وی در زمان رضا پهلوی ستوان پیشکار، آجودان و رئیس دفتر ولیعهد زمان محمدرضا بود و همراه ایادی نقش مهمی در تحکیم مواضع بهائیان در نهادهای نظامی رژیم پهلوی داشت. ۱ - شرح حال اجمالیاسدالله صنیعی فرزند آقاخان در سال ۱۲۸۳ش در همدان متولد شد. پدرش – میرزا آقاخان – فرزند آقا رشید از مقربین دربار محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بود و صمیمیت ناصرالدین شاه با او به‌اندازه‌ای بود که او را «آقا عمو» خطاب می‌کرد. اسدالله که اولین فرزند خانواده بود، نام خانوادگی صنیعی را برای خود برگزید و دیگر برادر و خواهرانش – پرویز، ماه منظر، ماه طلعت و ماه منیر – شهرت رشیدی را برای خود برگزیدند. اسدالله صنیعی با خانم توران (توراندخت) پروینی ازدواج کرد که حاصل آن چهار فرزند به نامهای بهمن، بیژن، مریم و ژاله می‌باشد. [۱]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۲۵.
۲ - مشاغل سپهبد صنیعیاو در اول مهرماه ۱۳۰۵ وارد ارتش شد و در سال ۱۳۰۷ دانشکده افسری را به پایان رسانید. در سال‌های پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مشاغل صنیعی به شرح زیر است: رئیس دایره شکایات دفتر نظامی شاه (در بدو سلطنت محمدرضا پهلوی)، رئیس بازرسی اداره نظام وظیفه، عضو هیئت نظارت بانک سپه و بازرس بانک سپه، بازرس درجه یک مالی ـ اداری، بازرسی کل ارتش و معاون وزارت دفاع ملی (۱۰ اسفند ۱۳۳۱ – ۲۸ مرداد ۱۳۳۲) در دولت دکتر محمد مصدق. از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا سال ۱۳۴۰، صنیعی مشاغل مهم مالی چون مدیریت عامل شرکت تعاونی مصرف ارتش، ریاست اداره سررشته داری ارتش (اداره تدارکات کل ارتش ـ اتکا) و ریاست هیئت مدیره سازمان تعاون مصرف کادر نیروهای انتظامی و وزارت جنگ را به دست داشت. [۲]
فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ص۴۶۵- ۲۶۶.
[۳]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، سند بیوگرافی تیمسار سپهبد صنیعی، ص۳۳۴.
۳ - روابط صنیعی و مصدقنکته قابل بررسی در بیوگرافی اسدالله، اعتمادی است که مصدق به صنیعی ابراز داشت و علیرغم شناخت وابستگی او به دربار و بهائیت وی را به عنوان (وزارت دفاع به عهده مصدق بود) به دولت خود وارد نمود. شاید پیوندهای مرموز صنیعی با حسین علاء توضیحی براین معما باشد. [۴]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، سند بیوگرافی تیمسار سپهبد صنیعی، ص۴۶۵.
سپهبد صنیعی نیز ارادت خاصی به دکتر مصدق داشت تا آنجا که در جای جای کتاب خاطرات خود به تمجید و تحسین وی پرداخته است و می‌نویسد: «شاه، دکتر مصدق را در ۲۹ مرداد ۱۳۳۲ در سرآغاز دوره دوم سلطنت خود که با کودتای (کیم روزولت) فراهم شده بود، به زندان فرستاد تسلیم دادگاه نظامی نمود، به مرگ محکوم شد. اعلیحضرت برخلاف نصایح پدرانه دکتر مصدق که متجاوز از ۲۰ سال قبل ادا کرده بود، روشی دیکتاتوری محض پیشی گرفتند، به طرد شخصیت‌ها و نفی رجال پرداختند، فردی را به نخست وزیری برگزیدند که دعوی تصدی این مقام را نداشت و برای انجام تکالیف صدارت ساخته نشده بود...». [۵]
مشیر، مرتضی، خاطراتی از شپهبد اسدالله صنیعی (وزیر اسبق جنگ و تولیدات کشاورزی)، ص۳۱-۳۲.
تیمسار صنیعی برای ابراز عظمت دکتر مصدق می‌نویسد: «کدام سیاستمدار شرافتمند معاصر می‌تواند، عظمت نهضت دکتر مصدق را نادیده انگارد، بعلاوه وی در جهان به عنوان یکی از بزرگترین قهرمانان مشرق‌زمین شناخته شده که در مبارزه ملی شدن نفت و اخراج انگلیسی‌ها مقام بس والایی دارد و مایه تاسف است که با انجام کودتای انگلیسی و آمریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مسیر تاریخ ایران عوض شد.» [۶]
خاطرات سپهبد اسدالله صنیعی، ص۳۳.
۴ - صنیعی و کاپیتولاسیونصنیعی در دوران نخست وزیری اسدالله علم به درجه سپهبدی رسید و به عنوان وزیر جنگ به کابینه راه یافت، وی این مقام را در دولت حسنعلی منصور و امیر عباس هویدا نیز حفظ کرد. [۷]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد (امیرعباس هویدا)، ج۱، ص۵۰۵، سند شماره ۴۳۷۳۱/ ۲۰ه ۷، ۲۴/۲/۴۸.
سپهبد صنیعی در کابینه اسدالله علم مهمترین نقش را در تهیه و تدوین لایحه کاپیتولاسیون داشت و در زمان نخست وزیری حسنعلی منصور تلاش زیادی برای تصویب این لایحه به کار برد. او که می‌دانست روحانیت مبارز به پیشوایی حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) با تصویب این لایحه به شدت مخالف هستند، با یک نوع لجبازی به دیدار یکایک نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا می‌رفت و از آنان می‌خواست تا هر چه سریعتر آن را تصویب کنند. وی در سال ۱۳۴۹ به عنوان وزیر تولیدات کشاورزی منصوب شد. [۸]
اللهیاری، احمد، نیمه پنهان (بهائیان در عصر پهلوی)، ج۳۱، ص۱۵۲.
۵ - عقاید و وابستگی‌های صنیعیپس از آنکه امیرعباس هویدا در بهمن ماه سال ۱۳۴۳ش به صدارت رسید، محافل مذهبی با حضور یک فرد بهائی در مصدر امور به مخالفت برخاستند و پس از چندی این مخالفت، سراسر ایران را فرا گرفت. ساواک در این زمان به یاری نخست وزیر آمد و با ارائه طرح‌های عوامفریبانه از قبیل سفرهای زیارتی به مشهد مقدس و... ، مجانی کردن آب و برق مساجد، بوسیدن قرآن و... سعی کرد تا هویدا را از این اتهام رهایی بخشید و او را فردی مسلمان به جامعه معرفی کند. در این ایام حضور وزرای بهائی در کابینه نیز خود مشکلی بود که نیازمند حل و فصل بود. [۹]
اللهیاری، احمد، نیمه پنهان (بهائیان در عصر پهلوی)، ج۳۱، ص۳۷۴.
بیت‌العدل بهائیان در عکا که شرایط را مقداری سخت می‌دید و خوف آن را داشت که شاید مخالفت‌های مذهبی با حضور بهائیان، محمدرضا پهلوی را از سر اجبار وادار به حرکتی بر علیه بهائیت نماید، با توسل به گفته بهاء‌الله مبنی بر عدم دخالت بهائیان در امور سیاسی؛ مگر به خواست شهریار مملکت، از حضور سپهبد صنیعی در کابینه، ابراز ناخشنودی کرد. تا هم میزان پایبندی محمدرضا پهلوی در بکارگیری افراد بهائی در رژیم را به سنجش بگذارد و هم حکم بهاء‌الله در عدم دخالت در امور سیاسی را برای رده‌های پایین بهائیت توجیه کند. براین اساس بود که در سال ۱۳۴۲ش طی نامهای استعفای صنیعی را از شغل وزارت درخواست کرد. مکاتبات انجام گرفته در این رابطه، ضمن آنکه یکی از دلایل گویای نفوذ بهائیان در دستگاه پهلوی است، نشانگر آن نیز بوده که قبله بهائیان در همه جا و همه حال عکا بوده و هست و تلاش‌های این افراد، در راستای اهداف بیت‌العدل معنا و مفهوم می‌یابد. [۱۰]
اللهیاری، احمد، نیمه پنهان (بهائیان در عصر پهلوی)، ج۳۱، ص۱۵۳- ۱۵۴.
[۱۱]
خاطرات فردوست، ج۱، ۳۷۴.
نقش سپهبد صنیعی در تحکیم مواضع این فرقه در ساختارهای نظامی رژیم پهلوی به قدری حائز اهمیت است که با بررسی میزان نفوذ و حضور بهائیان در بخش‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در دوران پهلوی‌ها قابل تجزیه و تحلیل است. [۱۲]
شهسواری، ثریا، اسناد فعالیت بهائیان در دوره محمدرضاشاه، ص۹۹- ۹۸.
صرفنظر از وابستگی اسدالله صنیعی به بهائیت تمایلات شدید انگلیسی و ارتباط او با انگلیس‌ها، مشهور بود و همواره مورد حمایت آنها قرار داشت. این تمایل به حدی بود که زمانی که همسرش حامله بود، او را برای وضع حمل به انگلستان فرستاد تا فرزندش از تابعیت انگلیسی برخوردار باشد [۱۳]
پرونده تیمسار صنیعی وزیر جنگ، کلاسه ۵۶۸۵۹، ۱۶/۷/۴۶.
و از طرف دیگر نیز ضمن آنکه به لحاظ دسته بندی‌های سیاسی موجود در دهه ۴۰ در باند رزم آرا قرار داشت بوسیله حسین علاء – که از حامیان بهائیت به شمار می‌رفت – نیز حمایت می‌شد. [۱۴]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۳۸.
۶ - خصلت‌های صنیعیدر ارزیابی ساواک از اسدالله صنیعی این گونه آمده است که: «صمیمی، برش‌دار، مدیر، سختگیر در امور اداری، متکبر، اهل سوء استفاده، اهل مشروب، سیگار، قمار در مجالس خصوصی و کسی که نظر زیردستان هیچگاه نسبت به او مساعد نبوده، معرفی شده است». [۱۵]
سند ساواک، مورخ ۶/۴/۱۳۴۰، شماره ۳۱۶.
۷ - سوء استفاده‌های صنیعیسپهبد صنیعی در دورانی که ریاست تدارکات ارتش را به عهده داشت، در معامله خرید برنج و روغن نباتی مصرفی ارتش با همکاری حاج اخوان (پیمانکار برنج)، غلامرضا و اخوان اصغری به سوء استفاده‌های مالی گسترده دست زد و ضمن آنکه برای خرید هر کیلو برنج سهم مشخصی را دریافت می‌کرد، برنج ماشینی را به جای برنج دنگی معامله و مابه‌التفاوت آن را دریافت می‌کرد. این سوء استفاده‌ها در حالی بود که کمپانی روغن نباتی ان، دی، اف کمپانی میژ (هلندی) و کمپانی رانیشتال که طرف معامله خارجی تدارکات ارتش بودند نیز حق‌السهم او را به حساب شخصی وی واریز می‌کردند. گزارش این سوء استفاده‌ها که از گستردگی بالایی برخوردار بود، ساواک را مجبور به تحقیق و اظهار نظر کرد. [۱۶]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۲۹، سند ساواک، مورخه ۲۵/۳/ ۴۲.
این در حالی است که در سال ۱۳۴۶ که جریان سوء استفاده‌های وی در زمین‌های عباس آباد تا حد زیادی علنی شد، سعی داشت تا این اراضی را جزو منابع ملی اعلام کند تا در تصرف جنگلبانی درآید و به این وسیله سوء استفاده‌های وی منتفی گردد. تحصیلات فرزندان او در کشور امریکا و سفرهای مکرر همسرش به آن کشور نیز در گزارشات ساواک، دلیلی بر تمول او از طریق سوء استفاده‌های مالی ثبت شده است. [۱۷]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۳۰.
۷.۱ - خرید برنج و روغنبه عنوان مثال سوء استفاده‌های صنیعی در مورد خرید برنج اداره تدارکات ارتش و ماجرای خرید روغن نباتی ان- او- اف و نقش سرلشگر صنیعی در مقام وزارت جنگ برای سوء استفاده از سازمان تدارکات ارتش که به طور مشروح در سند ساواک مورخه ۱۵/۶/۱۳۴۱ آمده است. [۱۸]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۳۲-۲۳۷، تاریخ ۱۵/۶/۱۳۴۱.
نتیجه این تحقیق که توسط اداره کل نهم ساواک صورت گرفت در تاریخ ۱/۲/۱۳۴۲ چنین اعلام شد:«برابر تحقیقات محرمانه‌ای که توسط مامورین مربوطه به عمل آمده، تیمسار نامبرده (سرلشگر صنیعی) در دوران تصدی خود در پست تدارکات ارتش با هم‌دستی بعضی از افسران ادارات مختلف تدارکات؛ از جمله سرهنگ مقامع، سرهنگ صادقیان و... مرتکب خلاف‌هایی شده و ضمن خریدهای مختلف برای فروشگاه‌های تدارکات و تعمیر و احداث فروشگاه‌ها و معامله مصالح ساختمانی به نفع خود و باندی که با وی همکاری داشتند، فعل و انفعالاتی به عمل آورده که برای روشن شدن موضوع بایستی درباره اتهام خریدهای بزرگ اداره تدارکات مخصوصا معامله برنج، روغن نباتی سرگل هلندی، مصالح و آهن آلات، فروشگاه‌های مرکزی و مسلسل سازی و دامپزشکی و تقسیم زمین، توسط هیئت بازرسی رسیدگی‌های دقیقی به عمل آید و مشخص شود غیر از افسران یادشده فوق عده دیگری از نظامیان و پیمانکاران و متصدیان امور ساختمانی که با این اداره سر و کار داشتند تا چه‌اندازه به نفع خود و به ضرر ارتش کار نموده‌اند... رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور، سرلشگر پاکروان. [۱۹]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۳۲-۲۳۷، سند ساواک، ۱/۲/۱۳۴۲/ سند شماره ۶۷۸/۳۱۲، تاریخ ۱/۳/۴۲.
۸ - سرانجام اسدالله صنیعیسپهبد اسدالله صنیعی که موفق به فراز کشور نشده بود، در تاریخ ۲۲ فروردین ماه ۱۳۵۸ دستگیر و زندانی شد. او که تمام دارایی‌های خود به نام همسرش کرده بود، از میزان دارائی خود تنها به قطعه زمین ۶ هکتاری اطراف محله کن در تهران که باغ انگور بود، اشاره کرد و خود را در خرید سلاح از بیگانگان به عنوان رابط بین ارتش و دولت و مجلس معرفی کرد و مادر و خواهرشاه (اشرف) را افرادی فاسد و منحرف دانست و در پاسخ اینکه: شما در این مملکت چه کاره بودید که از هیچیک از مسائل دفاعی و جنگی اطلاعی ندارد؟ گفت: «من فقط یک رابط و مترسک بودم». [۲۰]
اللهیاری، احمد، بهائیان در عصر پهلوی، ص ۱۵۵- ۱۵۶.
[۲۱]
کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ص۲۳۱.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اسدالله صنیعی»، تاریخ بازیابی ۹۵/۴/۳۱. رده‌های این صفحه : بهائیان دربار پهلوی | تراجم | درباریان محاکمه شده | رجال سیاست | رجال سیاسی عصر پهلوی | مقالات پژوهه | نظامیان عصر پهلوی | وزیران عصر پهلوی
|