استمرار توکل (قرآن)کسانی که بر خدا توکل می‌کنند باید در راه خود پایبند و استمرار داشته باشند. ۱ - استمرار در توکل۱.۱ - لزوم استمرارتکرار و استمرار، در توکل به خدا لازم است. انما المؤمنون الذین اذا ذکر الله وجلت قلوبهم واذا تلیت علیهم ءایـته زادتهم‌ایمـنـا وعلی ربهم یتوکلون. «مؤمنان، تنها کسانی هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دلهاشان ترسان می‌گردد و هنگامی که آیات او بر آنها خوانده می شود، ایمانشان فزونتر می گردد و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.» (سیاق جملات در این آیات این احتمال را تایید می‌کند که کاربرد فعل مضارع در توکل برای اشاره به تکرار آن است.) [۲]
تفسیر ابن عاشور، التحریر و التنویر، ج۵، جزء ۹، ص۲۹۹.
الذین صبروا وعلی ربهم یتوکلون. «آنها کسانی هستند که صبر و استقامت پیشه کردند، و تنها بر پروردگارشان توکل می کنند.» انه لیس له سلطـن علی الذین ءامنوا وعلی ربهم یتوکلون. «چرا که او، بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می کنند، تسلطی ندارد.» الذین صبروا وعلی ربهم یتوکلون. «همانها که (در برابر مشکلات) صبر (و استقامت) کردند و بر پروردگارشان توکل می کنند.» فما اوتیتم من شیء فمتـع الحیوة الدنیا وما عند الله خیر وابقی للذین ءامنوا وعلی ربهم یتوکلون. «آنچه به شما عطا شده متاع زودگذر زندگی دنیاست، و آنچه نزد خداست برای کسانی که ایمان آورده و بر پروردگارشان توکل می کنند بهتر و پایدارتر است.» ۱.۱.۱ - صبر و توکل"آنها کسانی هستند که در برابر مشکلات صبر و استقامت به خرج می دهند، و بر پروردگارشان توکل می کنند" (الذین صبروا و علی ربهم یتوکلون). از زن و فرزند و دوستان و بستگان و خانه و کاشانه خود جدا می شوند و صبر می کنند. مرارتهای غربت و سختیهای آوارگی از وطن را می چشند و شکیبا هستند. برای حفظ ایمان خود آزار دشمنان را به جان می خرند، و در راه جهاد با نفس که "جهاد اکبر" است، و مبارزه با دشمنان سر سخت که "جهاد اصغر" است از انواع مشکلات استقبال می کنند و صبر می کنند. آری این صبر و استقامت رمز پیروزی آنها و عامل بزرگ افتخار آنان است که بدون آن هیچ عمل مثبتی در زندگی امکان پذیر نیست. از این گذشته، آنها نه بر اموالشان و نه بر دوستان و بستگان تکیه دارند، تکیه گاهشان تنها خدا، و توکلشان بر ذات پاک او است، اگر هزار دشمن قصد هلاک آنها کنند می گویند: گرم تو دوستی از دشمنان ندارم باک! و اگر درست بیندیشیم ریشه همه فضائل انسانی همین "صبر" و "توکل" است: صبر عامل استقامت در برابر موانع و مشکلات است، و توکل انگیزه حرکت در این راه پر نشیب و فراز. در حقیقت برای انجام عمل صالح باید از این دو فضیلت اخلاقی مدد گرفت صبر و توکل که بدون این دو انجام اعمال صالح در مقیاس وسیع هرگز امکان پذیر نیست. ۱.۲ - پایبندی در توکلپایبندی و استمرار در توکل به خدا لازم است. قالت لهم رسلهم ان نحن الا بشر مثلکم ولـکن الله یمن علی من یشاء من عباده وما کان لنا ان ناتیکم بسلطـن الا باذن الله وعلی الله فلیتوکل المؤمنون• وما لنا الا نتوکل علی الله وقد هدنا سبلنا ولنصبرن علی ما ءاذیتمونا وعلی الله فلیتوکل المتوکلون. «پیامبرانشان به آنها گفتند: «درست است که ما بشری همانند شما هستیم، ولی خداوند بر هر کس از بندگانش بخواهد (و شایسته بداند)، نعمت می بخشد (و مقام رسالت عطا می کند)! و ما هرگز نمی توانیم معجزه ای جز بفرمان خدا بیاوریم! (و از تهدیدهای شما نمی هراسیم) افراد باایمان باید تنها بر خدا توکل کنند! • و چرا بر خدا توکل نکنیم، با اینکه ما را به راه‌های (سعادت) رهبری کرده است؟! و ما بطور مسلم در برابر آزارهای شما صبر خواهیم کرد (و دست از رسالت خویش بر نمی داریم)! و توکل کنندگان، باید فقط بر خدا توکل کنند!» (از تکرار «فلیتوکل...» برداشت یاد شده قابل استفاده است.) ۱.۲.۱ - فلسفه توکلتوکل بر خدا، بر آن منبع فنا ناپذیر قدرت و توانایی، سبب افزایش مقاومت انسان در برابر مشکلات و حوادث سخت زندگی است، به همین دلیل به هنگامی که مسلمانان در میدان "احد" ضربه سختی خوردند، و دشمنان پس از ترک این میدان بار دیگر از نیمه راه بازگشتند تا ضربه نهایی را به مسلمین بزنند، و این خبر به گوش مؤمنان رسید، قرآن می گوید افراد با ایمان نه تنها در این لحظه بسیار خطرناک که قسمت عمده نیروی فعال خود را از دست داده بودند وحشت نکردند بلکه با تکیه بر "توکل" و استمداد از نیروی ایمان بر پایداری آنها افزوده شد و دشمن فاتح با شنیدن خبر این آمادگی به سرعت عقب نشینی کرد ( ). نمونه این پایداری در سایه توکل در آیات متعددی به چشم می خورد، از جمله در آیه ۱۲۲ آل عمران قرآن می گوید: "توکل بر خدا جلو سستی دو طایفه از جنگجویان را در میدان جهاد گرفت". و در آیه ۱۲ سوره ابراهیم "توکل ملازم با صبر و استقامت در برابر جملات و صدمات دشمن ذکر شده است". و در آیه ۱۵۹ آل عمران" برای انجام کارهای مهم، نخست دستور به مشورت و سپس تصمیم راسخ، و بعد توکل بر خدا داده شده است". حتی قرآن می گوید: در برابر وسوسه های شیطانی" تنها کسانی می توانند مقاومت کنند و از تحت نفوذ او در آیند که دارای ایمان و توکل باشند "انه لیس له سلطان علی الذین آمنوا و علی ربهم یتوکلون. از مجموع این آیات استفاده می شود که منظور از توکل این است که در برابر عظمت مشکلات، انسان احساس حقارت و ضعف نکند، بلکه با اتکای بر قدرت بی پایان خداوند، خود را پیروز و فاتح بداند، و به این ترتیب توکل امید آفرین نیرو بخش و تقویت کننده، و سبب فزونی پایداری و مقاومت است. ۱.۲.۲ - استمرار توکلدر جمله "و لنصبرن علی ما آذیتمونا" صبر در برابر آزار و اذیت امت را، فرع بر وجوب توکل بر خدا قرار داده است و معنایش این است که: حال که واجب شد بر او توکل کنیم، و حال که ما به او ایمان داریم، و حال که می بینیم او ما را به راههایمان دلالت و رهبری فرموده است، جا دارد که در راه دعوت شما به سوی او، در برابر آزار شما صبر کنیم، تا او به آنچه که می خواهد حکم فرماید و هر چه می خواهد بکند، بدون اینکه ما به حول و قوه خیالی خودمان اعتمادی بکنیم. و جمله "و علی الله فلیتوکل المتوکلون" مطلب را ترقی داده، می فهماند که: نه تنها ما باید چنین باشیم، بلکه هر کسی که دارای توکل به خدا است باید وصفش چنین باشد، چه مؤمن و چه کافر، زیرا غیر او دلیل و راهنمای دیگری نیست، هر چند که غیر مؤمن نمی تواند متوکل حقیقی باشد، چون کسی که دارای توکل حقیقی است، فکر می کند که همه امور به دست خدا است، و با چنین فکری جز اطاعت در آنچه دستور می دهد و دست برداری از آنچه نهی می کند و رضا به آنچه که راضی می شود و خشم بر آنچه که او را به خشم در می آورد چاره ای ندارد، و این همان ایمان است. ۲ - پانویس
۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۹، ص۲۸۰، برگرفته از مقاله «استمرار توکل». رده‌های این صفحه : توکل | موضوعات قرآنی
|