احمد تیمور«احمد بن اسماعیل بن محمد تیمور»، معروف به تیمور پاشا، ادیب، پژوهشگر و مورخ مصری بود. ۱ - معرفی اجمالیوی فرزند یکی از خاندان‌های بزرگ مصری بود که در دوران خردسالی پدرش را از دست داد و خواهرش عایشه تیموریه، سرپرستی وی را به عهده گرفت. ۲ - خانداناصل خاندان تیموری از کردستان عراق و شهر موصل است. محمد کاشف جد وی، اولین کس از این خاندان بود که همراه سپاهیان محمدعلی پاشا (حاکم وقت)، به منظور جنگ با ممالیک به مصر آمد. بعدها پسر وی اسماعیل (پدر احمد) نیز مسئول دیوان اسماعیل خدیوی در مصر گردید. ۳ - تحصیلاتاحمد در ابتدا با زبان‌های عربی، فرانسوی، ترکی و تا حدودی فارسی آشنا شد؛ پس از آن وارد مدرسه فرانسوی مارسل در قاهره گردید. او سپس از محضر بزرگان علم و ادب، بهره‌مند شد. نخستین استاد وی شیخ عبدالوهاب رضوان مخللاتی (محلاتی) و پس از او، شیخ حسن طویل و محمد محمود شنقیطی بودند که علوم عقلی و نقلی را به وی آموختند. سرای وی در آن ایام، محل تردد بزرگان علم ادب، امثال شیخ محمد عبده، سامی بارودی و اسماعیل صبری شاعر مصری بود. تیمور پاشا همچنین با شیخ طاهر جزائری و محمد کردعلی (وزیر معارف وقت سوریه) آشنایی و پیوند داشت و آشنایی خود با شیخ حسن طویل و بهره‌مندی از وی را از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی برای خود به شمار می‌آورد. ارادت وی به شیخ محمد عبده به حدی بود که در مجاورت منزل او، خانه‌ای خرید تا بتواند از مصاحبت وی بیشتر بهره‌مند گردد. ۴ - فعالیتهااحمد از همان ابتدا عضو مجلس شیوخ در مصر گردید؛ اما پیوسته می‌کوشید راهی بیابد تا از مشغله‌های اجرایی و سیاسی دوری گزیند و همه عمر و توان خویش را صرف امور علمی و تحقیقاتی کند؛ از این رو، به طنز می‌گفت: من از سیاست فقط ماده «ساس یسوس» را می‌شناسم که در فرهنگ‌های لغت خوانده‌ام؛ اما از سوی دیگر، همواره از عضویت در شوراهای علمی و مشارکت در امور مربوط به آن، با گشاده رویی استقبال می‌کرد و با طیب خاطر عضویت در مجمع علمی (فرهنگستان مصر) و مجمع علمی عربی دمشق و دیگر مجامع علمی و فرهنگی آن روز را می‌پذیرفت و مدیریت دارالکتب المصریه همیشه در چاپ و نشر آثار، از راهنمایی‌های عالمانه وی استفاده می‌کرد. ۴.۱ - جمع آوری مقاله و کتاب‌های کمیاباو از ۱۹۰۱ م به گردآوری کتاب‌های کمیاب دست زد و هسته اولیه آن چه را که بعدها، «الخزانة التیموریة» نام گرفت، بنیاد نهاد. حاصل تلاش‌های طاقت فرسای وی، فراهم کردن گنجینه‌ای عظیم، شامل ۱۵ هزار عنوان کتاب در ۲۰ هزار مجلد بود که غالب آن‌ها نسخ خطی کمیاب بودند. وی چنان که عادت کتاب دوستان و کتاب بازان است، فقط به گردآوری کتاب اکتفا نمی‌کرد، بلکه در مقام دانشمندی کم نظیر، بیشتر این آثار را خوانده و برای بسیاری از آن‌ها، فهرست، شرح و تعلیق نوشته است؛ چاپ مقالات تاریخی، علمی و تحقیقی فراوان در مجلات المؤید، الضیاء، المقتطف، الاهرام و الهلال گواهی صادق بر میزان تلاش‌ها و دقت علمی اوست. یکی از بهترین مقالات، مقاله‌ای در مورد نسخ خطی کمیاب و محل نگهداری آن هاست که در ۱۹۱۹ م در مجله الهلال به چاپ رسید. چنان که از گزارش منابع برمی آید، کتابخانه بزرگ تیموریه، آسان فراهم نیامد، بلکه احمد با پرداخت هزینه‌های سنگین، تحمل مشقت‌های فراوان و نوشتن چند فهرست از نسخه‌های خطی و تهیه راهنما برای آن‌ها، توانست یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های شرق را پدیدآورد. ارزش کار وی، نه تنها در فراوانی و حجم کتاب‌ها، که بیشتر در کیفیت استثنایی آن‌ها جلوه‌گر است. مجموعه کتابخانه او در پایان عمر و بنا به وصیت خود وی، به دارالکتب المصریه اهدا گردید. دارالکتب در ۱۳۶۹ ق، فهرست کاملی در ۳ جلد با عنوان «فهرس الخزانة التیموریة» برای آن در قاهره منتشر کرد. ۵ - شخصیتهمه کسانی که از دور و نزدیک با وی معاشرت داشته‌اند، او را سرمشق اخلاق و مجسمه فضایل و کمالات انسانی به شمار می‌آورند. صداقت، وقار، حلم و بردباری، غیرت دفاع از دین و فرهنگ، دقت و وسواس علمی و تلاش در راه احیای میراث گذشته اسلامی عربی و نیز اقداماتی در زمینه امور خیریه و نکته‌های بسیار دیگر، از ویژگی‌های اخلاقی بارز وی بوده است. انستاس کرملی کشیش اهل بغداد که دیر زمانی با او مکاتبه داشته، از دور شیفته اخلاق والا و بزرگ منشی وی شده بود و چون او را نخستین بار در قاهره دید، ارادتش افزایش یافت و چنین گفت: با بسیاری از علما، ادبا و فضلای شرق و غرب معاشرت داشته‌ام، اما ندیده‌ام که فرهیختگی و فضایل اخلاقی و استعدادهای طبیعی در وجود کسی، همچون تیمور پاشا، جمع شده باشد. ۶ - آثارتالیفات وی را نمی‌توان در رشته و یا موضوع خاصی محدود کرد؛ با این همه، می‌توان گفت وی بیشتر به جمع آوری آثار پراکنده، به خصوص در زمینه امثال و حکم و شروح احوال پرداخته و به تصحیح متون کهن رغبت بیشتری داشته است. برخی از آثار وی عبارتند از: ۱. الآثار النبویة ۲. ابوالعلاء المعری نسبه و اخباره شعره معتقده اسرار العربیة ۳. اعلام الفکر الاسلامی فی العصرالحدیث ۳. اعلام المهندسین فی الاسلام ۴. الامثال العامیه ۵. مشروحه و مرتبه حسب الحرف الاول من المثل ۶. الامثال العالمیة و اعجام الاعلام ۷. اوهام شعراء العرب فی المعانی البرقیات للرساله و المقاله تاریخ الاسرة التیموریة تاریخ العلم العثمانی تراجم اعیان القرن الثالث عشر و اوائل الرابع عشر تراجم المهندسین التذکرة التیموریة (معجم الفوائد و نوادر المسائل) تصحیح القاموس المحیط تصحیح لسان العرب التصویر عندالعرب ثنائیات الطفو و الغرق الحب و الجمال عند العرب الحروب الصلیبیة خیال الظل و اللعب و التماثیل المصوره عندالعرب الرتب و الالقاب (رسالة لغویة) رسائل احمد تیمور الی الاب انستاس ماری الکرملی دراسة فی الانتخاب الوراثی فی ماشیة اللبن الرسائل المتبادلة بین الکرملی و تیمور السماع و القیاس (رساله) ضبط الاعلام علی بن ابی طالب علیه‌السّلام عیوب المنطق و محاسنة من ثمار ما قرات و... [۱]
دایرة المعارف بزرگ اسلامی، علی سلیمی، ج۱۶، ص۶۵۸.
۷ - پانویس
۸ - منبعنرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |