احسن الحدیث فی احکام الوصایا و المواریث (کتاب)«احسن الحدیث فی احکام الوصایا و المواریث» اثر آیة الله شیخ احمد بن علی الکاشف الغطاء، درباره دو فرع فقهی مهم ( ارث و وصایا ) تدوین و با قلم شیوا و روان نگارش یافته است. ۱ - معرفی اجمالیانگیزه تالیف طبق آنچه که در مقدمه کتاب آمده است، مؤلف، کتاب را در جواب مخاطبی که در باره ارث، سؤال داشته، نگاشته است. ساختار روش کتاب، استدلالی است و در آن از منابع عقلی و نقلی بهره گرفته شده که در قالب یک مقدمه، پنج مقصد، و چندین مسئله و یک افزوده (خاتمه) تدوین شده است. [۱]
احسن الحدیث فی احکام الوصایا و المواریث، احمد بن علی کاشف الغطاء، ص۱.
۲ - گزارش محتوادر مقدمه، ضمن عنوان فایده، به مقدمات لازم برای بحث و فحص اساسی از مسئله ارث نظیر: ما ترک میت چه حق باشد و چه مال (در صورتی که مشروط نباشد) به وارث می‌رسد، باید خمس و زکات و دیه‌های میت از ترکه پیش از تقسیم و واگذاری به وارثین آن پرداخت گردد و موجبات ارث و موانع سه گانه آن (بنده بودن، کفر و قتل عمد ) می‌پردازد. در مقصد اول، مرتبه اول از وراث نسبی (پدر، مادر و فرزندان) بررسی شده است. اگر از وارث میت فقط یک نفر از دسته اول باشد خواه پدر باشد و خواه مادر، یا یک پسر و یک دختر، همه ارث به او می‌رسد. فرزندان مانع ارث آبا نمی‌شوند و آبا مانع ارث فرزندان نمی‌گردند. در ادامه به سهام شش گان و کسانی که این سهام به آنها تعلق می‌گیرد و نیز مسئله بحث انگیز عول و تعصیب ، پرداخته شده است. مقصد دوم عهده دار تبیین میراث مرتبه دوم (پدر بزرگ، مادر بزرگ، خواهران و برادران) است و اینکه با وجود یکی از وراث طبقه اول، طبقه دوم از ارث محروم می‌گردند. در باره اقسام کلاله و احکام هر یک؛ اقسام، احکام و اجتماع پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در مسئله ارث، و اینکه اگر برادر و خواهر نباشند، فرزندان آنها وارث عمو یا خاله خواهند بود و نیز بررسی فروض و طبقه دوم. مقصد سوم عهده دار تبیین فروض، شقوق و احکام میراث طبقه سوم وراث (عمو، عمه، دایی و خاله) است. در صورت فرض نبود افراد طبقه اول و دوم، اگر یک عمه یا عمو یا دایی و خاله داشته باشد و بقیه نباشد همه ارث به او می‌رسد. و اینکه اگر عموها و عمه‌ها و خاله‌ها نباشند، ارث به اولاد آنها خواهد رسید و.... مقصد چهارم، مسایل، فروض، شقوق و احکام میراث شوهر از همسر خود بررسی شده است. اگر زن دایمی، بمیرد و فرزند نداشته باشد، نصف همه مال او را شوهر و بقیه را دیگر وارثان می‌برند و اگر از آن شوهر و یا شوهر سابق خود فرزند داشته باشد، یک چهارم آن را شوهر و بقیه را دیگر وارثان می‌برند. اگر زن بمیرد و جز شوهر هیچ وارثی نداشته باشد، همه مال او به شوهر می‌رسد. در مقصد پنجم، ولا و اقسام آن بررسی شده است. در ابتدای کتاب، مؤلف این نکته را یادآور شده که اسباب و موجبات ارث سه چیز است: خویشاوندی نسبی، خویشاوندی سببی و ولا. کسی که بر دیگری یک نحوه ولایت دارد در صورت نبود خویشاوندان نسبی از او ارث می‌برد. ولا سه نوع است: ۱. ولاء عتق؛ که به واسطه آن مولی از بنده خود که او را آزاد کرده است ارث می‌برد به شرط آن که بنده، خویشاوند نسبی نداشته باشد. ۲. ولاء ضمان جریره یعنی اینکه انسان با کسی قرار می‌گذارد که در زندگی کمک و عهده دار پرداخت دیه‌هایی که بر عهده او می‌آید باشد و در عوض از او ارث ببرد. ۳. امامت : که به واسطه آن امام مسلمین از کسی که هیچ وارث ندارد ارث می‌برد. خاتمه کتاب به مسایلی از ارث و وصایا اختصاص یافته است. در ابتدا به یک سری مسایل متفرقه ارث از قبیل: اگر کسی از دو راه با میت خویشاوندی داشته باشد از هر دو راه از او ارث می‌برد؛ بنا بر این اگر زن و شوهر با یک دیگر خویشاوندی داشته باشند علاوه بر ارث زن و شوهری، از جهت خویشاوندی نیز ارث می‌برند. ارث دیه جنین و وارث آن، مسایل دو جنسیتی‌ها و ارث آنها. و در پایان مسایل مختصری در باره وصیت میت گفته شده است از قبیل اینکه وصیت به مقدار یک سوم دارایی میت صحیح است و نسبت به زاید بر آن وقتی درست است که وارثان میت آن را اجازه داده باشند. از مال میت ابتدا کفن او و بعد بدهی‌های او خواه مردمی باشد یا مانند زکات و خمس الهی باشد برداشته می‌شود و بعد از یک سوم باقی مانده وصیت‌های او انجام می‌شود و سپس دو سوم باقی مانده به وارثان می‌رسد و.... ۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |