عبدالله یافعیعبد الله یافعی ، بن اسعد بن علی، مورخ ، صوفی و شاعر شافعی یمنی قرن هفتم و هشتم است. ۱ - مشخصاتکنیه اش ابو محمد و القابش عفیف الدین، ابوالسعادات، ابوالبرکات و نزیل الحرمین بود. وی به سبب اقامت طولانی اش در مکه و مدینه ، به نزیل الحرمین معروف شده است. [۱]
ابوعباس شرجی، طبقات الخواص اهل الصدق و الاخلاص، ج۱، ص۱۷۲، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
[۲]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۸۶، تهران۱۳۶۹ش.
[۳]
محمد باقرخوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۴۳، محمدباقرساعدی، تهران۱۴۰۱.
۲ - تولدتاریخ دقیق تولد وی دانسته نیست. گفته‌اند که در سال ۶۹۸ به دنیا آمد. [۴]
جمال الدین ابن تغری، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره، ج۱۱، ص۹۳، قاهره.
[۵]
ابن ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۵۵۶، نورالدین شریبه، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
به نوشته برخی از تذکره نویسان، وی در عدن زاده شد و رشد یافت. [۶]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۷۲، بیروت۱۹۸۶م.
[۷]
ابن ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۵۵۶، نورالدین شریبه، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
[۸]
عبدالروف مناوی، ج۳، ص۲۴، الکواکب الدریه فی تراجم الساده الصوفیه، عبدالحمیدصالح حمدان، قاهره.
برخی نیز برآن‌اند که به عدن سفر کرده است. [۹]
عمررضا کحاله، معجم المولفین، ج۶، ص۳۴، بیروت.
[۱۰]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
نسبت او به یافع، یکی از قبایل حمیر (از قبایل یمن)، می رسد. [۱۱]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۱۲]
ابن ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۵۵۶، نورالدین شریبه، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
[۱۳]
ابن بکر قاضی ابن شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، ص۹۶، عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م.
۳ - دوران کودکییافعی در کودکی بازی نمی‌کرد [۱۴]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۱۵]
ابوالفلاح ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۶، ص۲۱۱، بیروت۱۳۹۹ /۱۹۷۹م.
و فقط با قرآن و علم مأنوس بود. [۱۶]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۱۷]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
وی در ابتدای حال بین انتخاب علم یا عبادت مردد بوده است. کتابی داشته که به مطالعه آن مشغول بوده، آن را گشوده و صفحه ای را دیده که هرگز ندیده بوده است، مشتمل بر این ابیات: کن عن همومک معرضا و کل الامور الی القضاء فلربما اتسع المضیق و لربما ضاق الفضاء و لرب امر متعب لک فی عواقبه رضاء فلا تکن متعرضا الله یفعل ما یشاء و خداوند سینه اش را برای علم گشود. [۱۸]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۱۹]
عبدالرحمن جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۸۶، تهران۱۳۳۶ش.
[۲۰]
ابوعباس شرجی، طبقات الخواص اهل الصدق و الاخلاص، ج۱، ص۱۷۲، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
۴ - اساتیدیافعی ابتدا نزد ابوعبدالله محمد بن احمد الدهینی، معروف به بصال ، وسپس از شرف الدین احمدبن علی الحرازی( قاضی و مفتی عدن) [۲۱]
ابن بکر قاضی ابن شهبه،طبقات الشافعیه، ج۳، ص۹۵، عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م.
دانش آموخت. [۲۲]
ابن بکر قاضی ابن شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، ص۹۵، عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م.
[۲۳]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
در سال ۷۱۲ سفر به مکه را آغاز کرد، سپس به خلوت روی آورد و در کوه ها به سیاحت پرداخت. [۲۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۷۲، بیروت۱۹۸۶م.
[۲۵]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
در طریقت پیرو شیخ علی بن عبدالله، معروف به طواشی ، بود. [۲۶]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۲۷]
ابن ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۵۵۶، نورالدین شریبه، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
سپس به مکه بازگشت و در آن‌جا مجاور شد و ازدواج کرد. در مکه کتاب الحاوی الصغیر فی الفروع را نزد نجم الدین طبری فراگرفت و الجمل فی النحو را خواند [۲۸]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۲۹]
ابن بکر قاضی ابن شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، ص۹۵،عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م.
و حدیث را از رضی طبری آموخت. [۳۰]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
[۳۱]
محمد شوکانی، البدرالطالع بمحاسن من بعد القرن السابع، ج۱، ص۳۷۸، بیروت.
او از همسرش جدا شد و ده سال تجرد اختیار کرد. در این مدت بین مکه و مدینه در رفت و آمد بود. نقل است که وارد مدینه نمی‌شد تا از پیامبر اذن بگیرد. [۳۲]
ابوعباس شرجی، طبقات الخواص اهل الصدق و الاخلاص، ج۱، ص۱۷۳، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
[۳۳]
یوسف نبهانی، جامع کرامات الاولیاء، ج۲، ص۲۵۰، ابراهیم عطوه عوض، بیروت۱۴۱۱.
[۳۴]
عبدالروف مناوی، الکواکب الدریه فی تراجم الساده الصوفیه، ج۳، ص۲۵، عبدالحمیدصالح حمدان، قاهره.
در سال ۷۳۴ به اورشلیم ، دمشق و مصر سفر کرد. [۳۵]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
[۳۶]
ابوعباس شرجی، طبقات الخواص اهل الصدق و الاخلاص، ج۱، ص۱۷۳، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
در مصر امام شافعی را ملاقات کرد و در قرافئه (مشهد ذوالنون مصری) اقامت گزید. در مجلس وعظ حسین حاکی، شیخ عبدالله المنوفی المالکی، حاضر شد و سپس به یکی از روستاهای مصر رفت و شیخ محمد المرشدی را ملاقات کرد و او بشارت هایی به یافعی داد. سپس به حجاز بازگشت و در مکه و مدینه در رفت و آمد بود. در سال ۷۳۸ سفری کوتاه به یمن کرد تا با مرشدش، شیخ علی طواشی، ملاقات کند. [۳۷]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
[۳۸]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۸، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
۵ - تصوف یافعیابتدا از دست ابوعبدالله بصال خرقه تصوف پوشید. [۳۹]
ابن بکر قاضی ابن شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، ص۵۷، عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م.
بنا بر ریحانة الادب، نسبت خرقه و طریقت او، با چندین واسطه، به عبدالقادر گیلانی می‌رسد. [۴۰]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۸۶، تهران۱۳۶۹ش.
یافعی، در سیره عملی خود، فردی بسیار بخشنده و متواضع بود. تذکره نویسان از سلوک متدینانه و مهربانی وی با شاگردان و شهرتش به عنوان شخصی پرهیزکار سخن گفته اند. او، با وجود فقیر بودن، فقیران را به خود ترجیح می‌داد و به ایشان بسیار انفاق می‌کرد. [۴۱]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، ج۲، ص۳۳۰، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
وی در رویاهای صادقه اش، پیامبر را دیده و به ولایت او بشارت داده است. همچنین اولیا خوابهای بسیاری در باره ولایت او دیده اند. [۴۲]
ابوعباس شرجی، طبقات الخواص اهل الصدق و الاخلاص،ج۱، ص۱۷۲، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م.
گفته‌اند که وی به درجه قطبیت رسیده بود. [۴۳]
سامی، قاموس الاعلام، ج۴، ص۴۷۸۴، استانبول۱۳۱۶.
[۴۴]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۸۶، تهران۱۳۶۹ش.
[۴۵]
محمد باقرخوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۴۳، محمدباقرساعدی، تهران۱۴۰۱.
۶ - علم یافعییافعی در علوم ظاهری و باطنی عالم بوده است، از جمله در زبان عربی، فقه ، حساب و تصوف. [۴۶]
عمررضا کحاله، معجم المولفین، ج۶، ص۳۴، بیروت.
[۴۷]
جمال الدین ابن تغری، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره، ج۱۱، ص۹۳، قاهره.
[۴۸]
عبدالرحمن جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۸۵، تهران۱۳۳۶ش.
فراغتش در مکه به او اجازه داد آثار بسیاری پدید آورد. به نقل از اسنوی، وی در بسیاری علوم تصانیفی دارد که اکثر آن‌ها کم حجم اند، حاوی مسائل پیچیده. یافعی قصیده ای مشتمل بر حدود بیست علم، از جمله صرف و نحو و عروض ، دارد. بیشتر تصانیفش به نظم است. [۴۹]
عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، کمال یوسف الحوت،ج۲، صص ۱۳۲-۱۳۱، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م.
قصیده ای نیز در مدح حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم دارد. [۵۰]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۸۶، تهران۱۳۶۹ش.
[۵۱]
طاش کبری زاده، مفتاح السعاده و مصباح السیاده فی موضاعات العلوم، ج۱، ص۲۴۵، بیروت۱۴۰۵/۱۹۸۵م.
یافعی همواره تعصب اشعری را رعایت می‌کرده است و آثاری در این باره دارد. سخنی هم در ذم ابن تیمیه و حنابله گفته است. [۵۲]
ابن بکر قاضی ابن شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، ص۹۶، عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م.
[۵۳]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۶، ص۳۸۶، تهران۱۳۶۹ش.
وی ابن عربی را بزرگ می‌داشت. [۵۴]
ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، ج۲، ص۲۴۹، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م.
[۵۵]
محمد شوکانی، البدرالطالع بمحاسن من بعد القرن السابع، ج۱، ص۳۷۸، بیروت.
۷ - وفاتاو در ۲۰ جمادی الاخر سال ۷۶۸ درگذشت و در باب مصلی، نزد فضیل عیاض ، دفن شد. [۵۶]
عمررضا کحاله، معجم المولفین، ج۶، ص۳۴، بیروت.
فقط در مفتاح السعاده سال وفات او ۷۶۷ نوشته شده است. [۵۷]
طاش کبری زاده، مفتاح السعاده و مصباح السیاده فی موضاعات العلوم، ج۱، ص۲۴۵، بیروت۱۴۰۵/۱۹۸۵م.
بغدادی نیز، به اختلاف، سالهای ۷۷۱ و ۷۶۸ را ذکر کرده است. [۵۸]
اسماعیل باشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون،ج۱، ستونهای ۹۰ و ۷۱۹، ۱۹۴۵م.
۸ - آثار یافعی۱) روض الریاحین فی حکایات الصالحین (نام دیگر آن: نزهة العیون للنواظر و تحفة القلوب و الحواضر /الخواطر)، که کتاب اصلی اوست و در آن، شرح حال پانصد صوفی را نوشته است. فصل اول، مقدمه ای است در فضایل اولیا و صالحان. فصل دوم، اثبات کرامات اولیا. فصل سوم، پاسخ فقهایی است که کرامات اولیا را انکار می‌کنند. فصل چهارم، در بیان مذهب و عقاید اولیا ، و خاتمه هم در توحید خداوند رحمن است. این اثر چندین بار چاپ، و چند بار هم تلخیص شده است. [۵۹]
عبدالله بن اسعد یافعی،روضة الریاحین، ص ۴.
۲) مراة الجنان و عبرات الیقضان، که کتابی تاریخی است، در چهارجلد، که در آن، حوادث را تا سال ۷۵۰ بیان کرده است. ۳) نشر المحاسن الغالیه فی فضل المشایخ (المحاسن) الصوفیه، در تصوف اسلامی، در ده فصل. وی در ضمن مطالب از قصایدی شاهد ودلیل آورده است. قصد وی در این کتاب، جمع بین شریعت و تصوف است، از این رو، عنوان دومی به کتاب داده است: کفایة المعتقد فی نکایة المنتقد . [۶۰]
عبدالله بن اسعد یافعی، نشرالمحاسن الغالیه فی فضل مشایخ الصوفیه،مقدمه ،عبدالناصر سعدی،قاهره ،۱۴۲۴/۲۰۰۴م.
۴) مرهم العلل المعضله فی الرد علی الائمه المعتزله، در رد نظریه معتزله درباره صفات و قدرت. در این کتاب نیز از اشعارش برای اقامه دلیل استفاده کرده است . [۶۱]
عبدالله بن اسعد یافعی، مرهم العلل المعضله فی الرد علی الائمه المعتزله، ص۱۴-۱۵، محمود محمد محمود حسن نصار، بیروت۱۴۱۲/ ۱۹۹۲م.
۵) الدر النظیم فی فضل (خواص) القرآن العظیم و الآیات، که رساله کوتاهی درباره منفعت خواندن قرآن و نماز است. ۶) الارشاد و التطریز فی فضل الله و تلاوه کتابه العزیز. [۶۲]
عمررضا کحاله، معجم المولفین، ج۶، ص۳۴، بیروت.
[۶۳]
اسماعیل باشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون،ج۱، ستون ۱۴۵.
[۶۴]
اسماعیل باشا بغدادی ، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون،ج۱، ستون ۵۶۹.
[۶۵]
اسماعیل باشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، ج۲، ستون ۶.
[۶۶]
اسماعیل باشا بغدادی ، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۱۰.
[۶۷]
اسماعیل باشا بغدادی ، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون،ج۲، ستون ۶۱۰.
[۶۸]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۱، ستون ۶۸، ۱۹۴۱م.
[۶۹]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۱، ستون ۹۰، ۱۹۴۱م.
[۷۰]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۱، ستون ۱۱۷، ۱۹۴۱م.
[۷۱]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۱، ستون ۳۴۲، ۱۹۴۱م.
[۷۲]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ستون ۷۱۹،۱۹۴۱م.
[۷۳]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۱، ستون ۷۴۳، ۱۹۴۱م.
[۷۴]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۱، ستون ۹۱۸، ۱۹۴۱م.
[۷۵]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون۱۵۰۱، ۱۹۴۱م.
[۷۶]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۶۴۷، ۱۹۴۱م.
[۷۷]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۸۴۱،۱۹۴۱م.
[۷۸]
حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۲، ستون ۱۸۸۵، ۱۹۴۱م.
[۷۹]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۹۴۴، ۱۹۴۱م.
[۸۰]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۹۵۲، ۱۹۴۱م.
[۸۱]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۹۶۷، ۱۹۴۱م.
[۸۲]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۹۸۰، ۱۹۴۱م.
[۸۳]
حاجی خلیفه، کشف الظنون،ج۲، ستون ۱۹۹۰، ۱۹۴۱م.
۹ - فهرست منابع(۱) جمال الدین ابن تغری، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره، قاهره. (۲) ابن بکر قاضی ابن شهبه، طبقات الشافعیه، ج۳، عبدالله انیس الطباع، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷م. (۳) ابوالفلاح ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت۱۳۹۹ /۱۹۷۹م. (۴) ابن ملقن، طبقات الاولیاء، نورالدین شریبه، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م. (۵) عبدالرحیم اسنوی، طبقات الشافعیه، کمال یوسف الحوت، بیروت۱۴۰۷/۱۹۸۷م. (۶) اسماعیل باشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، ۱۹۴۵م. (۷) عبدالرحمن جامی، نفحات الانس، تهران۱۳۳۶ش. (۸) حاجی خلیفه، کشف الظنون، ۱۹۴۱م. (۹) محمد باقرخوانساری، روضات الجنات، محمدباقرساعدی، تهران۱۴۰۱. (۱۰) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت۱۹۸۶م. (۱۱) سامی، قاموس الاعلام، استانبول۱۳۱۶. (۱۲) ابوعباس شرجی، طبقات الخواص اهل الصدق و الاخلاص، ۱۴۰۶ /۱۹۸۶م. (۱۳) محمد شوکانی، البدرالطالع بمحاسن من بعد القرن السابع، بیروت. (۱۴) طاش کبری زاده، مفتاح السعاده و مصباح السیاده فی موضاعات العلوم، بیروت۱۴۰۵/۱۹۸۵م. (۱۵) ابن حجرعسقلانی، الدررالکامنه فی اعیان المائه الثامنه، بیروت۱۴۱۴/۱۹۹۳م. (۱۶) عمررضا کحاله، معجم المولفین، بیروت. (۱۷) محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۶، تهران۱۳۶۹ش. (۱۸) عبدالروف مناوی، الکواکب الدریه فی تراجم الساده الصوفیه، عبدالحمیدصالح حمدان، قاهره. (۱۹) یوسف نبهانی، جامع کرامات الاولیاء، ابراهیم عطوه عوض، بیروت۱۴۱۱. (۲۰) عبدالله بن اسعد یافعی، نشرالمحاسن الغالیه فی فضل مشایخ الصوفیه، عبدالناصر سعدی، قاهره، ۱۴۲/۲۰۰۴م. (۲۱) عبدالله بن اسعد یافعی، مرهم العلل المعضله فی الرد علی الائمه المعتزله، محمود محمد محمود حسن نصار، بیروت۱۴۱۲/ ۱۹۹۲م. (۲۲) عبدالله بن اسعد یافعی، روضة الریاحین. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۷۲۱۰. |