ابوغالب زراریآلِ اَعْیَن، از خاندانهای رواییِ بهنام شیعی از اواخر سده ۱ تا ۴ق/۷ تا ۱۰م، بوده است. یکی از شخصیتهای این خاندان احمد بن محمد، معروف به ابوغالب زراری است. ۱ - معرفی اجمالیاحمد بن محمد، معروف به ابوغالب زراری (۲۸۵-۳۶۸ق/۸۹۸-۹۷۸م)، فقیه ، محدّث، متکلم، ادیب و شاعر بود. او از عالمان و محدّثان بهنام آل اعین و آخرین فرد مشهورِ این خاندان است. وی در کوفه زاده شد. پنج ساله بود که پدرش درگذشت. پس از آن جدش محمد بن سلیمان تربیت او را به عهده گرفت. او پس از فراگیری علوم ابتدایی، دانشهای مختلف را در سطوح عالی نزد عالمان بهنام روزگارش آموخت و از تربیت اخلاقی و معنوی آنان بهره برد. در ۱۱ سالگی حدیث را فرا گرفت. در ۳۰۰ق/۹۱۲م جدّش درگذشت و پس از آن، او که کمتر از ۲۰ سال داشت، ازدواج کرد. پس از مدتی دارای فرزندی شد که درگذشت. سپس میان وی و همسرش ناسازگاری پدید آمد و آهنگ بغداد کرد و از طریق حسین بن روح، نایب خاصّ امام غایت (علیهالسلام) (ز ۲۵۵ق/۸۶۸م)، از او یاری خواست و او پیام داد که به زودی اختلاف میان وی و همسرش زدوده خواهد شد، و چنین شد. در روزگار او قرمطیان به کوفه هجوم بردند و محله آل اعین را ویران کردند. در ۳۵۰ق/۹۶۱م به زیارت کعبه توفیق یافت، مدتی در آنجا زیست و به عبادت گذراند. او در( ۳۵۶ق/۹۶۷م )رسالة فیآل اعین را نوشت و در آن احوال خاندانش را، از آغاز تا انجام، به ایجاز و با ذکر مشایخ روایی و طرق روایات خود گرد آورد و آن را به نوهاش محمد بن عبدالله اهدا کرد، بدین امید که او خاندان فروپاشیدهاش را به یاد آورد و استمرار حدیث را در سلسله راویان آل اعین ممکن سازد. در ۳۶۷ق/۹۷۷م از مکه بازگشت و یک سال پس از آن درگذشت و در کوفه به خاک سپرده شد. ابوغالب از نسل بکیر بن اعین بوده، از اینرو نیاکان او به بکیری شهرت داشتهاند، اما از روزگار امام علی بن محمد (علیهالسلام) (۲۱۲-۲۵۴ق/۸۲۹-۸۶۸م) به «زراری» شهرت یافتهاند. این شهرت، چنانکه خود او گفته، از زمان جدش سلیمان بن حسن پدید آمده است. دلیل این تغییر عنوان را دو چیز دانستهاند: یکی اینکه مادر حسن بن جهم بن بکیر، نیای بزرگ ابوغالب، دختر عبید بن زراره بوده است، دیگر اینکه امام عسکری (علیهالسلام)، احتمالاً به دلیل شرایط و ملاحظات سیاسی، سلیمان فرزند حسن را زراری نامیده است. ۲ - مشایخ ابوغالبابوغالب که خود از راویان موثّق و کثیرالرّوایه شمرده شده است، از کسان بسیاری حدیث نقل کرده است. او بهنامترین این مشایخ را در رساله خود ذکر کرده است. نام این افراد بدین شرح است: احمد بن ادریس اشعری (د ۳۰۶ق/۹۱۸م)، احمد بن محمّد بن سعید بن عقبه (د ۳۳۳ق/۹۴۴م)، احمد بن محمد عاصمی بغدادی. احمد بن محمّد رباح واقفی، جعفر بن محمد بن مالک فزاری بزّاز، جعفر بن محمد بن لاحق شیبانی، حمید بن زیاد نینوایی (د ۳۱۰ق/۹۲۲م)، عبدالله بن جعفر حِمُیَری، ابوطالب عبیدالله بن ابیزید انباری، علی بن حسین سعدآبادی، ابوالحسن علی بن سلیمان (عموی پدرش)، علی بن سلیمان بن مبارک قمی، علی بن محمد بن عیسی بن زیاد تُستری، عمر بن فضل ورّاق طبری، محمد بن احمد بن داوود (د ۳۷۸ق/۹۸۸م)، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانی، محمد بن حسن بن علی بن مهزیار اهوازی، محمد بن سلیمان بن حسن (د ۳۰۰ق/۹۱۲م) (جد ابوغالب)، محمد بن محمد معادی، محمد بن یعقوب کلینی (د ۳۲۹ق/۹۴۰م) و ابن مُغَیره. [۳]
ابوغالب زراری، احمد، رسالهفیآل اعین، ص ۳۸-۱۰۷، به کوشش محمدعلی موسوی ابطحی، اصفهان، ۱۳۹۹ق، جم.
۳ - شاگرداناما کسانی که از ابوغالب روایت کردهاند اینانند: شیخ مفید (د ۴۱۳ق/۱۰۲۲م)، ابوعبدالله حسین بن عبیدالله غضایری (د ۴۱۱ق/۱۰۲۰م)، ابوالعباس احمد بن علی بن نوح سیرافی، ابن عبدون (د ۴۲۳ق/۱۰۳۱م)، ابوطالب بن غرور، ابوعبدالله احمد بن محمد بن عیاش جوهری (د ۴۰۱ق/۱۰۱۰م) و ابوالفرج محمد بن مظفر [۴]
ابوغالب زراری، احمد، رسالهفیآل اعین، مقدمه مصحح، ص «د»، به کوشش محمدعلی موسوی ابطحی، اصفهان، ۱۳۹۹ق، جمـ.
[۵]
ابوغالب زراری، احمد، رسالهفیآل اعین، مقدمه مصحح، ص «ل»، به کوشش محمدعلی موسوی ابطحی، اصفهان، ۱۳۹۹ق، جمـ.
افراد یاد شده، از مشایخ حدیث شیخ طوسی (۳۸۵-۴۶۰ق/۹۹۵-۱۰۶۷م) و احمد بن علی بن احمد نجاشی (۴۵۰-۵۲۸ق/۱۰۵۸-۱۱۲۳م) هستند.۴ - تالیفاتابوغالب دارای تألیفاتی نیز بوده است که چنین از آنها یاد شده است: کتاب تاریخ که به گفته شیخ طوسی و نجاشی ناتمام است. کتاب افضال، کتاب مناسک حج (بزرگ و کوچک). کتاب دعاهای سفر. گزیدهای از کتاب بصائرالدّرجات تألیف سعد بن عبیدالله یا اخبار علی بن سلیمان قمی. اخبار در روزه. اخبار در ظهور. خطبهای از پیامبر در روز غدیر. خطبههای امیرالمؤمنین (علیهالسّلام). مجموعهای از اخبار پراکنده. مجموعهای از دعاها و رسالهٌفیآل اعین از این آثار، جز رساله آل اعین که به کوشش محمدعلی موحد موسوی اصفهانی در ۱۳۹۹ق/۱۹۷۸م در اصفهان چاپ شده است، چیزی در دست نیست. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آلاعین»، ج۱، ص۳۶۹. |