زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

ابوغالب تمام بن غالب




تمّام بن غالب بن عمر (عمرو)، لغت شناس نیمة نخست سدة پنجم می باشد.


۱ - شرح حال اجمالی


کنیه اش ابوغالب بود، در قرطبه به دنیا آمد و بیش‌تر عمر را در شهر مُرْسیه گذراند. گویا به خرید و فروش انجیر اشتغال داشت و به همین دلیل به ابن التیّانی، ابن التّیّان و التّیان شهرت یافت.
[۱] محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ج۱، ص۱۸۳.    
[۲] ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۰.
[۳] وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۱، ص۳۰۰۳۰۱.    


۲ - دیدگاه دیگران


بغدادی
[۴] بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۲۴۶.
مذهب او را مالکی دانسته است. تمّام لغت را از پدرش و ابوبکر زبیدی (متوفی ۳۷۹) آموخت و از آنان و همچنین عبدالوارث بن سفیان روایت نمود و به تدریس پرداخت.
[۵] محمدبن خیر اشبیلی، فهرسة مارواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۶۰.
[۶] ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۰.
[۷] سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۱۷، ص۵۸۵.    
حمیدی، که با او معاصر بوده، در جذوة المقتبس
[۸] محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ج۱، ص۱۸۳.    
ضمن تأکید بر دیانت و پارسایی تمّام بن غالب، او را لغت شناسی صاحب نظر دانسته و تألیف کتابی مختصر و پر ارزش و بی مانند را در لغت به او نسبت داده، اما نام کتاب را ذکر نکرده است. ابن بشکوال
[۹] ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۱.
با همان توصیف حمیدی، نام کتاب را تلقیح العین آورده است. حمیدی
[۱۰] محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ج۱، ص۱۸۳.    
با نقل داستانی درباره تمّام و کتابش، بر فضل او تأکید کرده است. ابوجَیْش مجاهدبن عبداللّه عامری (متوفی ۴۳۶)، از ملوک طوایف اندلس پس از انقراض دولت اموی، هنگام پیروزی بر شهر مرسیه، هزار دینار اندلسی برای تمّام، که کتاب را تمام کرده بود، فرستاد و از او خواست که در مقدمه بنویسد کتاب را برای او تألیف کرده است. تمّام آن را نپذیرفت و گفت که حتی اگر ابوجیش تمام دنیا را برای این کار می‌بخشید، وی اجازة این دروغ را نداشت؛ زیرا این کتاب را نه برای خواص، که برای هر طالب علمی فراهم آورده بوده است. این داستان در برخی منابع تکرار شده است.
[۱۱] احمدبن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ج۱، ص۲۵۳.    
[۱۲] وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۱، ص۳۰۰.    
[۱۳] سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۱۷، ص۵۸۵.    
[۱۴] ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۰.
به نظر می‌رسد تمّام با دستگاه خلفای اموی اندلس ارتباط داشته و در زمان منصور محمدبن ابی عامر (متوفی ۳۹۲) به دیوان الندماء پیوسته بوده است.
[۱۵] ابن بسام، الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة، ج۱، قسم ۴، ص۱۹.

فیروزآبادی در کتاب البُلغة
[۱۶] فیروز آبادی، البُلغة، ص۹۷.    
و در قاموس المحیط
[۱۷] فیروز آبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۲۰۶.    
کتاب دیگری به نام الموعَب به تمّام بن غالب نسبت داده که بغدادی در ایضاح المکنون
[۱۸] بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، ستون ۶۰۷.
آن را در باب لغت ذکر کرده است. حاجی خلیفه در کشف الظنون
[۱۹] کشف الظنون، ج ۱، ستون ۲۶، ۴۸۱، حاجی خلیفه.
کتابهای اخبار تهامة و تلقیح العین در باب لغت را از تمّام دانسته است و بغدادی نیز در هدیة العارفین
[۲۰] ج ۱، ستون ۲۴۶، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، ج ۵.
گذشته از این سه کتاب، دو کتاب دیگر به نام شرح الفصیح لثعلب در باب لغت و فتح العین علی کتاب العین را به او نسبت داده است وی در یکی از دو ماه جمادی ۴۳۶ در مَریّة درگذشت.
[۲۱] ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۱.


۳ - فهرست منابع


(۱) ابن بسام، الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۹۸ـ۱۳۹۹/ ۱۹۷۸ـ۱۹۷۹.
(۲) ابن بشکوال، کتاب الصلة، قاهره ۱۹۶۶.
(۳) ابن خلّکان.
(۴) محمدبن خیر اشبیلی، فهرسة مارواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف، چاپ فرانسیسکو کودرا و ریبرا تاراگو، ساراگوسا ۱۸۹۳، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۵) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، در حاجی خلیفه، ج ۴.
(۶) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، ج ۵.
(۷) حاجی خلیفه.
(۸) محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، قاهره ۱۹۶۶.
(۹) ذهبی.
(۱۰) احمدبن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، مادرید ۱۸۸۴.
(۱۱) محمدبن یعقوب فیروزآبادی، البلغة فی تاریخ ائمة اللغة، چاپ محمد مصری، دمشق ۱۹۷۲.
(۱۲) محمد بن یعقوب فیروزآبادی، ترتیب القاموس المحیط، چاپ طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹

۴ - پانویس

 
۱. ↑ محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ج۱، ص۱۸۳.    
۲. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۰.
۳. ↑ وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۱، ص۳۰۰۳۰۱.    
۴. ↑ بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۲۴۶.
۵. ↑ محمدبن خیر اشبیلی، فهرسة مارواه عن شیوخه من الدواوین المصنفة فی ضروب العلم و انواع المعارف، ج۱، ص۳۶۰.
۶. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۰.
۷. ↑ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۱۷، ص۵۸۵.    
۸. ↑ محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ج۱، ص۱۸۳.    
۹. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۱.
۱۰. ↑ محمدبن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ج۱، ص۱۸۳.    
۱۱. ↑ احمدبن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ج۱، ص۲۵۳.    
۱۲. ↑ وفیات الاعیان، ابن خلکان، ج۱، ص۳۰۰.    
۱۳. ↑ سیر اعلام النبلاء، ذهبی، ج۱۷، ص۵۸۵.    
۱۴. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۰.
۱۵. ↑ ابن بسام، الذخیرة فی محاسن اهل الجزیرة، ج۱، قسم ۴، ص۱۹.
۱۶. ↑ فیروز آبادی، البُلغة، ص۹۷.    
۱۷. ↑ فیروز آبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۲۰۶.    
۱۸. ↑ بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، ستون ۶۰۷.
۱۹. ↑ کشف الظنون، ج ۱، ستون ۲۶، ۴۸۱، حاجی خلیفه.
۲۰. ↑ ج ۱، ستون ۲۴۶، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، ج ۵.
۲۱. ↑ ابن بشکوال، کتاب الصلة، ج۱، ص۱۲۱.


۵ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوغالب تمام بن غالب»، شماره۳۸۵۷.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.