ابوبکر بن ابیقحافةعبدالله ابن ابی‌قحافه، عثمان بن عامر بن عمرو، از تیره بنی‌تیم بن مرّه [۱]
الطبقات، ج۳، ص۱۲۵ و ۱۲۶.
[۲]
جمهرة‌انساب‌العرب، ص۱۳۷.
بودند.فهرست مندرجات۲ - شناخت اجمالی ۳ - نزد اهل سنت ۴ - در دوران جاهلیت ۵ - اسلام آوردن ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - نامدرباره نام او در جاهلیت ، اختلاف است. در برخی روایات، «عبدالکعبه» و در پاره‌ای دیگر، «عتیق» ذکر شده که پیامبر یا اهل وی، او را عبدالله خوانده‌اند. براساس اخبار دیگری، عتیق لقب داشت [۳]
مروج الذهب، ج۲، ص۳۲۶.
[۴]
اسدالغابه، ج۳، ص۳۱۰.
در کتاب‌های اهل‌سنّت ، وی به «صِدّیق» نیز معروف است. برخی گفته‌اند:وی از آن رو چنین لقب یافت که گفته‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را بی‌هیچ تأمّلی تصدیق می‌کرد؛ [۵]
سیره ابن هشام، ج۱، ص۳۹۹.
[۶]
الطبقات، ج۳، ص۱۲۷.
امّا براساس روایات معتبر صِدّیق از القاب امام علی (علیه‌السلام) بود [۷]
سنن ابن ماجه، ج۱، ص۴۴.
که در ماجراهای بعدی به ابوبکر نسبت داده شد.۲ - شناخت اجمالیمادر ابوبکر، ام‌الخیر، سلمی دختر صخر بن عامر بن‌کعب بن سعد بود؛ [۸]
الطبقات، ج۳، ص۱۲۶.
جزئیات زندگی پیش از اسلامِ ابوبکر چندان روشن نیست. بر اساس اخباری که درباره سال وفات و نیز طول عمر وی ذکر شده، [۹]
تاریخ المدینه، ج۱، ص۶۷۳.
[۱۰]
تاریخ طبری، ج۲، ص۳۴۸.
بایستی سه سال پس از عام‌الفیل [۱۱]
مروج‌الذهب، ج۲، ص۳۲۵.
و سی و هشت سال پیش از بعثت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) زاده شده باشد. ابن‌اثیر وی را از رؤسای قریش و برگزیدگان مکه برشمرده است که تعیین اشناق (دیات) مکه به او محوّل می‌شد و هرچه را او به صورت دیه تعیین می‌کرد، می‌پذیرفتند؛ [۱۲]
اسدالغابه، ج۳، ص۳۱۱.
البتّه در دیگر منابع تاریخی چنین جای‌گاهی برای او ذکر نشده است.۳ - نزد اهل سنتابوبکر به تجارت اشتغال داشت [۱۳]
الطبقات، ج۳، ص۱۷۲.
[۱۴]
الطبقات، ج۳، ص۱۲۸.
و از این راه ثروتی اندوخته بود و چون پیامبر مبعوث شد، با بخشی از چهارهزار یا چهل هزار درهم دارایی‌اش، بردگان را آزاد کرد. [۱۵]
الطبقات، ج۳، ص۱۲۸.
[۱۶]
انساب‌الاشراف، ج۱۰، ص۴۱-۴۶.
این اقدام ابوبکر، در باور اهل سنّت بسیار بزرگ جلوه کرده و افرادی را به ارزیابی کشانده است؛ از این رو، ابن‌شهر آشوب ، این مقدار سرمایه را (معادل چهار هزار دینار) در مقابل ثروت خدیجه که موجب تقویت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شد، چندان چشم‌گیر نمی‌شمارد. [۱۷]
مناقب ابن‌شهر آشوب، ج۲، ص۸۴.
۴ - در دوران جاهلیتابوبکر گویا با علم انساب [۱۸]
سیره ابن هشام، ج۱، ص۱۲.
[۱۹]
تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۷.
و تعبیر خواب نیز آشنایی داشت [۲۰]
الطبقات، ج۳، ص۱۳۲.
و در جاهلیت، چون دیگران بت‌پرست بود. از او نقل است که چون در ماجرای افک ، به تنگنا افتاد، گفت:من خاندانی از عرب را نمی‌شناسم که بر آنان، آن‌چه بر آل ابی‌بکر رفته است، روا شده باشد. به خدا قسم! در جاهلیت که خدا را نمی‌پرستیدیم و چیزی را به نام او نمی‌خواندیم، در حق ما چنین چیزی گفته نمی‌شد. [۲۱]
المغازی، ج۲، ص۴۳۳.
وی در این سخن، با صراحت به خداناپرستی‌اش در آن دوره اشاره کرده است.۵ - اسلام آوردندرباره زمان اسلام ابوبکر، در طول تاریخ اسلام، بحث‌های بسیاری در گرفته است. وی در برخی منابع اهل سنّت، نخستین مسلمان دانسته شده است. علاّمه امینی از منابع معتبر اهل‌سنّت، بیش از صد حدیث آورده که امام علی (علیه‌السلام) را نخستین مسلمان و اوّل نمازگزار می‌شناساند. [۲۲]
الغدیر، ج۳، ص۲۱۹-۲۳۸.
محمد بن سعد ، از پدر خود نقل می‌کند که پیش‌از ابوبکر، گروهی (بیش از پنجاه نفر) مسلمان شده بودند. [۲۳]
تاریخ طبری، ج۱، ص۵۴۰.
یعقوبی، اسلامِ ابوبکر را پس از علی، خدیجه ، زید بن حارثه و احتمالا ابوذر می‌داند. [۲۴]
یعقوبی، ج۲، ص۲۳.
در مجادله مأمون درباره اسلام آوردن او پس از علی، مباحث خواندنی و قابل تأمّلی در تاریخ آمده است. [۲۵]
العقدالفرید، ج۵، ص۹۲ و ۹۳.
با دقّت و تأمّل در داده‌های تاریخی، قول به اسلام ابوبکر پس از چند نفر، استواری بیش‌تری می‌یابد؛ [۲۶]
یعقوبی، ج۲، ص۲۳.
[۲۷]
البدء والتاریخ، ج۴، ص۱۴۵.
به هر روی، ابوبکر پس از اسلام، چون دیگر مسلمانان زیست. داستان زندگی او در این دوره، مانند پیش از آن، با همه آن‌چه درباره اعمال مسلمانی وی در منابع آورده‌اند، عظمت و برجستگی ویژه‌ای ندارد.۶ - پانویس
۷ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«ابوبکر». |