ابن‌قاص ابوالعباس احمد بن ابی‌احمد طبریاِبْنِ قاص، ابوالعباس احمد بن ابی احمد طبری (د ۳۳۵ق/ ۹۴۶م)، فقیه شافعی ، قاضی و واعظ اهل طبرستان است. ۱ - معرفی ابن قاصشهرت وی با اختلاف ذکر شده است: بیشتر مآخذ، «ابن القاص» [۱]
ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۶۸.
[۲]
عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۵۹، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
[۳]
یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، ج۱، ص۲۵۲، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
[۴]
صفدی، ج ۶، ص۲۲۷.
[۵]
محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۵، ص۳۷۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
برخی نیز «القاص» [۶]
ابن اثیر، ج۳، ص۷- ۸.
آورده‌اند.شهرت ابن قاص به جهت اشتغال پدرش به وعظ و داستان سرایی است. [۷]
ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۶۸.
[۸]
یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، ج۱، ص۲۵۳، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
این شهرت در برخی از منابع [۹]
ابن تغری بردی، النجوم، ج۳، ص۲۹۴.
به صورت «ابن القاضی» آمده است که تحریف به نظر می‌رسد.۱.۱ - علمیتابن قاص برای تحصیل به بغداد رفت. فقه را از ابوالعباس ابن سریج ، فقیه بزرگ شافعی ، فرا گرفت [۱۰]
ابراهیم ابواسحاق شیرازی، ، ج۱، ص۱۲۰، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل المیس، بیروت، دارالقلم.
و از کسانی چون ابوخلیفه جمحی و محمد بن عثمان بن ابی شیبه اخذ حدیث کرد. [۱۱]
محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۵، ص۳۷۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۲]
عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۵۹، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
پس از آن به طبرستان بازگشت و به تدریس و وعظ پرداخت و در آن‌جا پیشوای شافعیان گردید و عدّه کثیری از او فقه شافعی آموختند که از جمله آنان ابوعلی طبری معروف به زجاجی قابل ذکر است. [۱۳]
ابراهیم ابواسحاق شیرازی، ، ج۱، ص۱۲۰، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل المیس، بیروت، دارالقلم.
[۱۴]
عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۱۰، ص۳۰۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۱۵]
محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۵، ص۳۷۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
وی در فقه صاحب نظر بود و آراء او در کتب مهم فقه شافعی مورد توجه قرار گرفته است. [۱۶]
یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، ج۱، ص۲۵۳، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
[۱۷]
ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۶۸.
برخی از آراءِ غریب او را عبادی [۱۸]
محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیة، ج۱، ص ۷۴، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م.
و سبکی [۱۹]
عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۳، ص۶۰ -۶۳، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
ذکر کرده‌اند، وی به عدم وقوع مجاز در قرآن اعتقاد دارد و در این باب با ظاهریان هم رأی است. [۲۰]
محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیة، ج۱، ص ۷۴، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م.
۱.۲ - وقایع مهم زندگیابن قاص در جنگ مسلمانان با رومیان مشارکت فعالی داشت، [۲۱]
عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۱۰، ص۳۰۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
سپس به طرسوس (در جنوب ترکیه کنونی) رفت و در آن‌جا رحل اقامت افکند و به وعظ پرداخت و در همان‌جا درگذشت.گفته شده است که مدتی مقام قضا آن‌جا را نیز بر عهده گرفت. [۲۲]
ابراهیم ابواسحاق شیرازی، ، ج۱، ص۱۲۰، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل المیس، بیروت، دارالقلم.
[۲۳]
عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۱۰، ص، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۲۴]
ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۶۸.
۱.۳ - آثار موجوداز آثار او که بیشتر رساله‌هایی مختصر، ولی پرمحتواست، تنها رساله دلائل القبلة در ۱۹۱۳م توسط لویس شیخو در مجله المشرق (شم ۱۷) چاپ شده است. از آثار خطی او نسخه‌ای از ادب القاضی در کتابخانه فیض‌الله افندی موجود است. این کتاب را باید یکی از اولین آثار شافعیان در آیین قضا و صفات قاضی دانست. [۲۵]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۴۷.
اثر دیگر وی التلخیص فی الفروع ، متن مختصری است در فقه که از مشهورترین کتابهای اوست و عده زیادی از دانشمندان شافعی آن را شرح کرده‌اند که ابوعبدالله ختن ، قفّال و ابوعلی سنجی از آن جمله‌اند. [۲۶]
ابراهیم ابواسحاق شیرازی، ج۱، ص۱۲۰، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل المیس، بیروت، دارالقلم.
[۲۷]
یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، ج۱، ص۲۵۳، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
نسخه‌ای از آن در کتابخانه ایاصوفیه هست. اثر دیگری نیز با عنوان فوائد حدیث ابی عمیر [۲۸]
یوسف مزی، ، ج۱، ص۴۳۶، تحفة الاشراف، بمبئی، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
در دارالکتب قاهره [۲۹]
سید، فؤاد، ج۱، ص۹۰، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م.
موجود است.۱.۴ - آثار یافت نشدهاز آثار یافت نشده وی این کتابها را می‌توان نام برد: المفتاح در فقه شافعی که بارها شرح شده است، [۳۰]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۲۶۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۳۱]
ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۲۸۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
[۳۲]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۷۶۹.
ادب الجدل ، شرح مختصر المزنی و المواقیت . [۳۳]
محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیة، ج۱، ص۷۴، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م.
[۳۴]
عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۱۰، ص۳۰۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۳۵]
یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، ج۱، ص۲۵۳، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
[۳۶]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۲۱۹.
[۳۷]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۶۳۱.
۲ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، النجوم. (۲) ابن خلکان، وفیات. (۳) ابوبکر ابن قاضی شهبه، طبقات الشافعیة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م. (۴) ابراهیم ابواسحاق شیرازی، ، طبقات الفقهاء، به کوشش خلیل المیس، بیروت، دارالقلم. (۵) حاجی خلیفه، کشف. (۶) محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۷) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م. (۸) عبدالکریم سمعانی، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۹) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م. (۱۰) محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیة، به کوشش گوستاویتستام، لیدن، ۱۹۶۴م. (۱۱) یوسف مزی، ، تحفة الاشراف، بمبئی، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م. (۱۲) یحیی بن شرف نووی، تهذیب الا´سماء و اللغات، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن قاص»، ج۴، ص۱۶۲۱. رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سال 335 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | علمای اهل‌سنت قرن 4 (قمری) | فقهای ایران قرن 4 (قمری) | فقهای شافعی قرن 4 (قمری) | قاضیان طبرستان
|