ابن‌غانم عبداللطیف بن عبدالرحمان عبادی خزرجی مقدسیعبداللطیف بن عبدالرحمان بن احمد بن علی بن غانم عبادی خزرجی مقدسی (۷۸۶-۸۵۶ق/۱۳۸۴-۱۴۵۲م)، عارف ، شاعر ، سیاح و فقیه شافعی می باشد. ۱ - زندگینامهابن غانم (یا به گفته خودش غانمی) به ابن بنانه نیز شهرت داشت. [۱]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۷، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۲]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۶، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
در قدس زاده شد و دوران کودکی و جوانی را در آنجا گذراند. قرآن ، صرف و نحو ، فرایض ، فقه ، معانی و بیان را نزد پدر و معقولات را نزد عبدالعزیز فرنوی فراگرفت. سپس به تصوف روی آورد. ۱.۱ - ادای فریضه حجدر ۸۱۵ق/۱۴۱۲م رهسپار دیار مغرب شد و در ۸۱۷ق از تونس برای ادای فریضه حج به مکه رفت. در بازگشت از سفر حج با تنی چند از مشایخ مُسراتا ( طرابلس )، تونس و تلمسان دیدار کرد و پس از ۸۲۰ق به زادگاه خود، قدس، مراجعت نمود. ۲ - شروع مجاهدتورود زین الدین خوافی به قدس و اقامت وی در خانه ابن غانم [۳]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۷، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۴]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۶، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
سرآغازِ مجاهدت های تازه ای در زندگی ابن غانم شد.زین الدین مؤسس طریقه زینیه (از شاخه های سلسله سهروردیه) در ترکیه عثمانی بود. ابن غانم به طریقه زینیه وارد شد و چندی بعد همراه پیر و مراد خود خوافی، رهسپار خراسان گردید. ۲.۱ - سرانجام مجاهدتوی ۳ سال در خدمت خوافی به سر برد و به امر او به خلوت ، ریاضت و مجاهدت پرداخت و سپس به اشارت وی برای تکمیل مجاهدات به جام رفت تا در کنار مزار شیخ احمد جام (ژنده پیل) به ریاضت و چله نشینی مشغول شود. وی از خوافی اجازه ارشاد گرفت و سرانجام خلیفه و جانشین او در طریقت شد. [۵]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۲۶، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
[۶]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۷، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
[۷]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۷، قاهره، ۱۳۵۴ق.
پس از بازگشت به دمشق عازم ترکیه شد و به قونیه رفت. در قونیه به زیارت مزار بزرگان عرفان ، از جمله صدرالدین قونوی و مولوی شتافت. او خود حالاتی را که در زیارت مزار این بزرگان بر او گذشته، ذکر کرده است. [۸]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۷، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۹]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۷، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
۲.۲ - خلوت در مسجدمدت اقامت وی را در ترکیه ۳ سال ذکر کرده اند. آوازه وی در ترکیه چنان شد که سلطان مراد از سلاطین عثمانی خواستار دیدار او گردید. [۱۰]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۷، قاهره، ۱۳۵۴ق.
[۱۱]
الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق.
اما ابن غانم نپذیرفت و به رغم آن‌که سلطان پنهانی نزد وی شتافت، ابن غانم از دیدار او خودداری کرد و دیگر بار رهسپار قدس شد و تا پس از ۸۴۰ق/۱۴۳۶م در آنجا اقامت کرد، آنگاه به قاهره رفت و در مسجدی خلوت گزید. [۱۲]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۷- ۳۲۸، قاهره، ۱۳۵۴ق.
۳ - وفات ویاز سفرهای دیگر وی خبری در دست نیست، وی در اواخر عمر به بورسه رفته و در آنجا درگذشته است. او خود تاریخ ورود خویش را به بورسه اول شعبان ذکر کرده و گفته است که تا آخر رمضان با جمعی از علما به خلوت نشسته بوده، [۱۳]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۷ - ۶۸، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
اما روشن نیست که این واقعه در چه سالی روی داده است.مرگ ابن غانم در قلعه بورسه رخ داد و در زاویه ای منسوب به خود وی به خاک سپرده شد. [۱۴]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۹، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
۴ - شاگردان ابن غانماز جمله شاگردان و مریدان وی می‌توان تاج الدین ابراهیم بن یخشی فقیه را ذکر کرد که در قونیه به درک محضر ابن غانم نایل شد و بعد همراه وی به بورسه رفت و مرتبه ارشاد یافت و پس از درگذشت ابن غانم خلیفه و جانشین او شد. [۱۵]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
ابن وفا، شیخ سنان و پیری خلیفه حمیدی نیز در زمره شاگردان وی بوده اند. [۱۶]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۱۱۳، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
[۱۷]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۲۳۸، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
[۱۸]
فرات احمد صبحی، حاشیه بر الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۲۴۵، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
۵ - آثار ویآثار: از کتب وی آنچه اکنون موجود است، این هاست: ۱. تحفه واهب المواهب فی بیان المقامات و المراتب یا کتاب التحفه فی بیان المقامات و المراتب [۱۹]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۵۸۵.
[۲۰]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۳۴۰.
[۲۱]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۵۷۲.
[۲۲]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۶۸، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
که آن را می‌توان مهم ترین اثر او دانست.حاجی خلیفه [۲۳]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۳۷۶- ۳۷۷.
[۲۴]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۹۹۹.
در ۳ جا عنوان این اثر را با تفاوت اندکی ذکر کرده و آن را دو اثر پنداشته است و یک بار آن را به محمد بن عبدالرحمان بکری نسبت داده و تاریخ پایان آن را ذیحجه ۹۲۲ گفته است.۲. حاوی القلوب. ۳. مجموعه. ۴. کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر . [۲۵]
بغدادی، هدیه، ج۱، ص۶۱۶.
حاجی خلیفه [۲۶]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۳۹۸.
پایان این تألیف را در ربیع الاول ۸۵۳ ذکر کرده است.۵. کشف الاعتقاد فی الردّ علی مذهب الالحاد. [۲۷]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۴۸۷.
[۲۸]
بغدادی، هدیه، ج۱، ص۶۱۶.
۶. شفاء المتألم فی آداب المعلم و المتعلم. [۲۹]
بغدادی، هدیه، ج۱، ص۶۱۶.
[۳۰]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۰۵۶.
۷. رسالة فی مقامات عبادالله و مراتبهم. [۳۱]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۸۹۳.
۸. اقتباس رفع الالتباس فی بیان طریق الناس. [۳۲]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۱۳۴- ۱۳۵.
وی آثار منظومی نیز داشته است، از جمله منظومه رائیه نفحة الاسحار و رحلة الاسرار علی منهج المختار الی مشهد الانوار. [۳۳]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۹۶۸.
[۳۴]
بغدادی، هدیه، ج۱، ص۶۱۶.
به گفته سخاوی [۳۵]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۸، قاهره، ۱۳۵۴ق.
وی منظومه ای نیز به نام العقد، برای فرزند خود سرود و نیز شرحی موسوم به الدر الیتیم فی حل العقد النظیم، بر آن نوشت.سخاوی [۳۶]
سخاوی محمد، الضوء اللامع، ج۳، ص۳۲۸، قاهره، ۱۳۵۴ق.
ابیاتی از آن را نقل کرده است. مولی فناری نام های منظوم برای او فرستاده که وی آنرا به نظم جواب داده و طاش کوپریزاده [۳۷]
طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، ج۱، ص۲۶-۲۷، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق.
هر دو را نقل کرده است.۶ - فهرست منابع(۱) بغدادی، هدیه. (۲) حاجی خلیفه، کشف. (۳) خدیویه، فهرست. (۴) سخاوی محمد، الضوء اللامع، قاهره، ۱۳۵۴ق. (۵) طاش کوپریزاده احمد، الشقائق النعمانیة، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق. (۶) فرات احمد صبحی، حاشیه بر الشقائق النعمانیة، به کوشش احمد صبحی فرات، استانبول، ۱۴۰۵ق. (۷) کوپریلی، خطی. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «عبداللطیف ابن‌غانم»ج۴، ص۱۵۶۵. |