ابن‌زاغونی ابوالحسن علی بن عبیداللهاِبْنِ زاغونی، ابوالحسن علی بن عبیدالله بن نصر بن سری (۴۵۵- محرم ۵۲۷ق/۱۰۶۳- نوامبر ۱۱۳۲م)، محدث، متکلم، واعظ، مورخ و فقیه حنبلی مذهب است. ۱ - زندگیعلت شهرت وی به ابن زاغونی نسبت او به روستایی از توابع بغداد به نام زاغونی است. [۱]
ابن اثیر، علی، اللباب، ج۲، ص۵۳، بیروت، دارصادر.
[۲]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۹۰۷-۹۰۸.
ابن تغری بردی سال وفات وی را ۵۲۶ق ثبت کرده است. [۳]
ابن تغری بردی، النجوم، ج۵، ص۲۵۰.
از شرح زندگی وی چیز مهمی دانسته نیست. ۲ - اساتیددرباره او همین قدر می‌دانیم که نزد ابومحمد صریفینی، ابوالحسین بن نقوّز، ابوالغنائم ابن مأمون، ابوالقاسم ابن بُسری، ابومحمد ابن عبدالله بن عطاء هروی، ابومحمد ابن هَزارمَرْد و دیگران به استماع حدیث پرداخت. [۴]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۳۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
[۵]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، ج۱۹، ص۶۰۶، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
[۶]
ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، ج۱، ص۲۱۷، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
و ذهبی [۷]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد البجاوی، ج۳، ص۱۴۴، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
و ابن رجب [۸]
ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، ج۱، ص۲۱۸، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
به وثاقت و صحت سماع وی تصریح نموده‌اند. فقه را نزد ابوعلی یعقوب بَرْزَبانی (د ۴۸۶ق) فراگرفت [۹]
ابن جوزی، عبدالرحمان، مناقب الامام احمد بن حنبل، به کوشش محمد امین الخانجی، ج۱، ص۵۲۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
و سرآمد فقیهان عصر خویش گردید، تا آنجاکه ذهبی او را شیخ حنابله خوانده است. [۱۰]
ذهبی، محمد، دول الاسلام، ج۱، ص۲۷۱، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۳ - ویژگی هااو در فقه حنبلی دارای آرائی شاذ بود که ابن رجب به برخی از آنها اشاره کرده است. [۱۱]
ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
وی به سبب بعضی عقاید کلامی خود که از افکار معتزله نشأت می‌گرفت به بدعت گذاری متهم شده است. [۱۲]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد البجاوی، ج۳، ص۱۴۴، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۱۳]
ذهبی، محمد، المغنی فی الضعفاء، به کوشش نورالدین عتر، ج۲، ص۴۵۱، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
ابن زاغونی از قرائات قرآن و نحو و لغت آگاه بوده. [۱۴]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۳۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
ذوق ادبی نیز داشته است، چه ابن تغری بردی او را شاعر خوانده [۱۵]
ابن تغری بردی، النجوم، ج۵، ص۲۵۰.
و ابن جوزی او را خطیب دانسته است. [۱۶]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۳۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
۴ - شاگردانوی دارای شاگردان زیادی بود که از میان آنان ابوالفرج ابن جوزی از همه مشهورتر است. ابن جوزی خود گوید که فقه و حدیث را نزد وی فراگرفته است. [۱۷]
ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، ج۱۰، ص۳۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
از دیگر شاگردان او می‌توان به برادرش ابوبکر ابن زاغونی، سِلَفی، ابن ناصر، ابن عساکر و ابوموسی مدینی اشاره نمود. [۱۸]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، ج۱۹، ص۶۰۶، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۵ - آثارابن زاغونی در علوم مختلف دارای آثار متعددی بوده است که از میان آنها کتاب ذیل تاریخ ابن همدانی بر جای مانده است. ابن همدانی در ذیلی بر تاریخ ابوالحسن ثابت بن سنان بن ثابت بن قره (د ۳۶۵ق/۹۷۶م) حوادث تاریخی را تا آغاز حکومت المسترشدبالله (حک ۵۱۲ - ۵۲۹ق/۱۱۱۸- ۱۱۳۵م) پی‌گیری کرده بوده و ابن زاغونی در ذیلی که بر آن نوشته آن را تا ۵۲۷ق، سال وفات خود، ادامه داده است. [۱۹]
ابن قفطی، علی، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۱، لایپزیگ، ۱۹۰۳م.
[۲۰]
ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، ج۱، ص۲۱۸، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
حاجی خلیفه [۲۱]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۲۹۰.
ذیل ابن زاغونی را تحت عنوان ذیل تاریخ ثابت بن قرة صابی آورده است. گفته شده که قسمتی از این کتاب در کتابخانه برلین موجود است. [۲۲]
جواد، مصطفی، حاشیه بر تلخیص مجمع الا¸داب، ج۱، ص۵۳۴.
از کتاب دیگر او به نام التلخیص فی الفرائض نیز نسخه‌ای در برلین موجود است. ۵.۱ - منسوبآثار منسوب به وی عبارتند از: ۱. الاقناع؛ ۲. الایصاح در اصول دین؛ ۳. جزء فی تصحیح حدیث الاطیط؛ ۴. جزء فی عویص المسائل الحسابیة؛ ۵. الخلاف الکبیر؛ ۶. الدور و الوصایا؛ ۷. دیوان خُطَب؛ ۸. غُرَرُ البیان در اصول فقه؛ ۹. الفتاوی الرحبیة؛ ۱۰. مجالس فی الوعظ؛ ۱۱. مسائل فی القرآن؛ ۱۲. المفردات که شامل ۱۰۰ مسأله بوده است؛ [۲۳]
ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، ج۱، ص۲۱۷- ۲۱۸، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
۱۳. مقالة فی الحرف و الصوت؛ [۲۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، ج۱۹، ص۶۰۷، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م.
۱۴. مناسک الحج؛ ۱۵. الواضح [۲۵]
ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، ج۱، ص۲۱۷- ۲۱۸، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، علی، اللباب، بیروت، دارصادر. (۲) ابن تغری بردی، النجوم. (۳) ابن جوزی، عبدالرحمان، مناقب الامام احمد بن حنبل، به کوشش محمد امین الخانجی، قاهره، ۱۳۴۹ق. (۴) ابن جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م. (۵) ابن رجب، عبدالرحمان، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هنری لائوست و سامی الدهان، دمشق، ۱۳۷۰ق/۱۹۵۱م. (۶) ابن قفطی، علی، تاریخ الحکماء، به کوشش یولیوس لیپرت، لایپزیگ، ۱۹۰۳م. (۷) جواد، مصطفی، حاشیه بر تلخیص مجمع الا¸داب. (۸) ابن فوطی، دمشق، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. (۹) حاجی خلیفه، کشف. (۱۰) ذهبی، محمد، دول الاسلام، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۱) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۴م. (۱۲) ذهبی، محمد، المغنی فی الضعفاء، به کوشش نورالدین عتر، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۱۳) ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد البجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۱۴) یاقوت، بلدان. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن زاغونی»، ج۳، ص۱۲۵۷. |