ابن‌رجب زین‌الدین ابوالفرج عبدالرحمان بن احمد سلامیاِبْنِ رَجَب، ابوالفرج عبدالرحمان بن احمد بن عبدالرحمان سلامی، ملقب به زین‌الدین‌وجمال‌الدین (۷۳۶- ۷۹۵ق/۱۳۳۶-۱۳۹۳م)، فقیه ، محدث ، مقری و واعظ حنبلی است. ۱ - معرفی ابن رجبابن رجب به ابن نقیب نیز ملقب بوده است. [۱]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۵۵۹.
رجب نام دوم جد او عبدالرحمان است. [۲]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۳، ص۱۵۱، به کوشش عبدالوهاب البخاری، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
تاریخ ولادت او را ابن حجر در الدرر [۳]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۳، ص۱۰۸، به کوشش عبدالوهاب البخاری، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
در ۷۰۶ق و در بغداد ضبط کرده، ولی در انباء الغمر [۴]
احمد ابن حجر، انباء الغمر، ج۶، ص۱۷۵، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
با حروف ۷۳۶ آورده است. با توجه به اینکه ابن رجب به یاد داشته که در ۳ تا ۵ سالگی در محضر جدش قرائت حدیث می‌شد.۱.۱ - سفر به دمشقابن رجب در ۷۴۴ق/۱۳۴۳م به همراه پدرش به دمشق رفت [۵]
عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب، ج۶، ص۳۳۹، قاهره، ۱۳۵۱ق.
و در آن‌جا و نیز در حجاز و قدس به فراگرفتن حدیث پرداخت. [۶]
احمد ابن حجر، انباء الغمر، ج۱، ص۳۷، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
وی در دمشق از محمد بن اسماعیل بن ابراهیم خباز و ابراهیم بن داوود عطار و دیگران، در مصر از ابوالفتح میدومی و ابی الحرم القلانسی و دیگران [۷]
احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، ج۳، ص۱۰۸- ۱۰۹، به کوشش عبدالوهاب البخاری، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
[۸]
احمد ابن حجر، انباء الغمر، ج۳، ص۱۷۵، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
و در مکه از فخرالدین عثمان ابن یوسف استماع حدیث کرد [۹]
عبدالقاهر نعیمی، الدارس فی تاریخ المدارس، ج۲، ص۷۶، به کوشش جعفر الحسینی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
و از دو شیخ معروف به ابن نقیب و نووی به کسب اجازه در نقل حدیث نایل آمد، [۱۰]
عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب، ج۶، ص۳۳۹، قاهره، ۱۳۵۱ق.
سپس حدود یک سال به ملازمت مجالس ابن قیم جوزیه پرداخت تا اینکه ابن قیم درگذشت. [۱۱]
عبدالرحمان‌ابن رجب، الذیل علی طبقات الحنابلة، ج۲، ص۴۴۸، به کوشش هانری لائوست و سامی الدهان، دمشق، ۱۳۷۰ق/ ۱۹۵۱م.
۱.۲ - شاگردانگروه بسیاری از جمله زین‌الدین سلیمان بن داوود بن عبدالله موصلی دمشقی [۱۲]
عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، ج۲، ص۶۲، فاس، ۱۳۷۴ق.
از او بهره برده و غالب حنبلیان دمشق از مکتب و درس او استفاده کرده‌اند. [۱۳]
احمد ابن حجر، انباء الغمر، ج۳، ص۱۷۶، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
۱.۳ - علمیتابن رجب در فنون حدیث از جهت علم به اسناد و فهم علل و اطلاع بر معانی به پایه‌ای رسید که او را آگاه‌ترین فرد زمان خود به فهم علل احادیث شمرده‌اند. [۱۴]
احمد ابن حجر، انباء الغمر، ج۳، ص۱۷۶، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
همچنین از تألیف کتاب القواعد که از عجایب روزگار شمرده شده [۱۵]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۱۳۵۹.
می‌توان به مهارت او در جمع بین حدیث و فقه پی برد.او مردی عابد و زاهد و گوشه‌نشین بود و با کسی مراوده نداشت و با صاحبان قدرت رفت و آمد نمی‌کرد. در مدرسه سکریه در محله کاسه فروشان (القصّاعین) اقامت داشت [۱۶]
عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب، ج۶، ص۳۳۹، قاهره، ۱۳۵۱ق.
و گویا ناظر همین مدرسه بود. [۱۷]
ظاهریه، خطی (تاریخ)، ج۱، ص۱۳۴.
وی در تربت عزیة (تربت عزیة همان مقبره عزالدین ابویعلی در صالحیه دمشق است) نیز تدریس می‌کرد. [۱۸]
عبدالقاهر نعیمی، الدارس فی تاریخ المدارس، ج۲، ص۷۶، به کوشش جعفر الحسینی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
[۱۹]
عبدالقاهر نعیمی، الدارس فی تاریخ المدارس، ج۲، ص۲۶۰، به کوشش جعفر الحسینی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
۱.۴ - فتویابن رجب مدتی مطابق مکتب ابن تیمیه فتوی می‌داد و همین امر سبب شد که بر او خرده بگیرند و به مقابله و مخالفت با او برخیزند. از این رو فتوی دادن را ترک گفت. [۲۰]
احمد ابن حجر، انباء الغمر، ج۳، ص۱۷۶، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م.
در آشوبی، شرح او بر جامع ترمذی سوخته شد [۲۱]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۵۵۹.
و سرانجام در باغ استیجاری خود در حمیریه درگذشت و در گورستان باب الصغیر در کنار قبر ابوالفرج شیرازی (د ۴۸۶ق) به خاک سپرده شد. [۲۲]
عبدالقاهر نعیمی، الدارس فی تاریخ المدارس، ج۲، ص۷۷، به کوشش جعفر الحسینی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م.
[۲۳]
عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب، ج۶، ص۳۴۰، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱.۵ - آثار چاپی۱. اختیار الاولی فی شرح حدیث اختصام الملا´ الاعلی ، بیروت، ۱۹۸۷م؛ ۲. الاستخراج لاحکام الخراج ، مصر، ۱۳۵۲ق، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م؛ ۳. اهوال یوم القیامة ، قاهره، ۱۳۷۸ق؛ ۴. بغیة الانسان فی وظائف رمضان ، دمشق، ۱۹۶۳م؛ ۵. التخویف من النّار و التعریف بحال دارالبوار که صفة النار و التحذیر من دارالبوار هم نامیده شده است، مکه، ۱۳۵۷ق؛ ۶. جامع العلوم و الحکم فی شرح خمسین حدیثاً من جوامع الکلم ، هند، ۱۸۹۷م، قاهره، ۱۳۲۲ق؛ ۷. الخشوع فی الصلاة ، مصر، ۱۳۴۱ق؛ ۸. الذیل علی طبقات الحنابلة ، که علاوه بر سیر تاریخی مذهب حنبلی در طول تقریباً ۳ سده و فعالیتهای اجتماعی و سیاسی و ادبی حنبلیان، احادیث و مسائل فقهی فراوانی را نیز در بر دارد. مجلد اول آن در دمشق (۱۹۵۱م) و تمامی آن در ۲ مجلد در قاهره (۱۹۵۲-۱۹۵۳م) به چاپ رسیده است؛ ۹. شرح علل ترمذی ، بغداد، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م، دمشق، ۱۹۷۸م در ۲ مجلد، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، که شرحی بر العلل الصغیر ترمذی ملحق به سنن اوست؛ ۱۰. الفرق بین النصیحة و التعبیر ، قاهره، ۱۳۹۹ق، بیروت، ۱۴۰۵ق؛ ۱۱. فضل علم السلف علی الخلف ، قاهره، ۱۳۴۳، ۱۳۴۷ق. شاید این همان کتاب العلم النافع باشد؛ ۱۲. القواعد ، در فقه شامل عبادات و معاملات ، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م و ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م؛ ۱۳. لطائف المعارف فیما لمواسم العام فی الوظائف ، به روش موعظه و مشتمل بر فواید و قواعد فقهی، قاهره، ۱۳۴۳ق/۱۹۲۴م؛ ۱۴. مختصر شعب الایمان بیهقی ، مصر، ۱۳۵۵ق؛ ۱۵. نور الاقتباس فی مشکاة وصیة النبی -صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- لابن عباس، مصر، ۱۳۶۵. ۱.۶ - آثار خطی۱. اختیار الابرار ، برلین (آلوارت، شم ۹۶۹۰)؛ ۲. استنشاق نسیم الانس من نفحات ریاض القدس در تصوف ، اوقاف بغداد (اطلس، ۲۶۲، ۲۸۵)؛ ۳. اهوال القبور و احوال اهلها الی النشور ، که احتمال دارد همان کتاب اهوال یوم القیامه باشد. کتابخانه مرعشی [۲۴]
مرعشی، خطی، ج۹، ص۱۲۶.
دارالکتب [۲۵]
سید، خطی، ج۱، ص۸۷.
توپکاپی، TS) شم ۵۲۵۰)؛ برلین (آلوارت، شم ۲۶۶۱)؛ چستربیتی (آربری، شم ۴۱۱۵)؛ مسکو (خالدوف، شم ۱۷۸۲)؛۴. کتاب التوحید ، گوتا (پرچ، شم ۷۰۱)؛ ۵. الذُل‌ّ و الانکسار للعزیز الجبّار ، چستربیتی (آربری، شم ۵۰۰۴ - (۴) ۳۲۹۲)؛ ۶. رسالة فی الحدیث ، اوقاف بغداد [۲۶]
محمد اسعد طلس، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
؛۷. رسالة فی سورة الاخلاص ، کتابخانه حسن انکرلی [۲۷]
عبدالله جبوری، فهرس مخطوطات حسن الانکرلی، نجف، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
؛۸. شرح بعض احادیث مسند احمد ، اوقاف بغداد [۲۸]
محمد اسعد طلس، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م.
؛۹. شرح بخشی از صحیح بخاری، به نام فتح الباری که تا «کتاب الجنائز» رسیده، [۲۹]
حاجی خلیفه، کشف، ج۱، ص۵۵۰.
ولی نسخه موجود از کتاب «مواقیت الصلاة» تا «کتاب الکسوف» است [۳۰]
تیموریه، فهرست، ج۲، ص۱۵۰.
؛۱۰. فضائل الشام ، اسکندریه II/۱۳۰))؛ ۱۱. نزهة الاسماع فی مسألة السماع در تحریم غنا و استعمال آلات لهو ، دارالکتب مصر، [۳۱]
سید، خطی، ج۳، ص۴۸.
چستربیتی (آربری، شم. (۴۲۴۲۲ - فهرست منابع(۱) احمد ابن حجر، انباء الغمر، به کوشش محمد عبدالمجید، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۹ق/۱۹۶۹م. (۲) احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، به کوشش عبدالوهاب البخاری، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م. (۳) عبدالرحمان‌ابن رجب، الذیل علی طبقات الحنابلة، به کوشش هانری لائوست و سامی الدهان، دمشق، ۱۳۷۰ق/ ۱۹۵۱م. (۴) عبدالفتاح ابوغدة، «حول ذیل طبقات الحنابلة»، مجلة المجمع العلمی العربی، دمشق، س ۲۹. (۵) شم ۱، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۶) عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق. (۷) تیموریه، فهرست. (۸) عبدالله جبوری، فهرس مخطوطات حسن الانکرلی، نجف، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. (۹) حاجی خلیفه، کشف. (۱۰) سید، خطی. (۱۱) محمد اسعد طلس، الکشاف عن مخطوطات خزائن کتب الاوقاف، بغداد، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م. (۱۲) ظاهریه، خطی (تاریخ). (۱۳) عبدالحی کتانی، فهرس الفهارس، فاس، ۱۳۷۴ق. (۱۴) لائوست، هانری و سامی الدهان، مقدمه بر الذیل (نک: ابن رجب در همین مآخذ). (۱۵) مرعشی، خطی. (۱۶) عبدالقاهر نعیمی، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر الحسینی، دمشق، ۱۳۶۷ق/۱۹۴۸م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن رجب»، ج۳، ص۱۲۲۹. |