ابن‌خمیس ابوعبدالله مجدالدین حسین بن نصر کعبی جهنی موصلیاِبْنِ خَمیس، ابوعبدالله تاج‌الاسلام مجدالدین حسین بن نصر کعبی جُهَنی موصلی (۴۶۶-۵۵۲ق/۱۰۷۴-۱۱۵۷م)، فقیه شافعی است. ۱ - معرفی ابن خمیسجهنی منسوب به جُهَینه (روستایی بزرگ در نواحی موصل ) و کعبی منسوب به قبیله بنی کعب است. [۲]
ابن خلکان، وفیات، ج۲، ص۱۴۰.
ابن خمیس در موصل زاده شد [۳]
عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۲۱۷، قاهره، ۱۳۲۴ق.
و در آن شهر از ابونصر ابن وَدْعان حدیث شنید، سپس به بغداد رفت و در آن‌جا از قاضی ابوبکر شامی، ابوالفوارس بن طِراز (یا طِراد) زینبی، ابن طلحة نَعالی، ابوعبدالله حمیدی و...استماع حدیث کرد و از ابوحامد غزالی فقه آموخت. [۵]
ابن خلکان، وفیات، ج۲، ص۱۳۹.
[۶]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ابن خمیس مدتی قاضی رَحبة مالک بن طوق بود، سپس به زادگاه خود موصل بازگشت و به تألیف مشغول شد. پس از ۵۴۰ق بار دیگر به بغداد رفت و به روایت حدیث پرداخت. [۸]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱.۱ - شاگرداناز ابن‌خمیس، سلیمان و علی فرزندان محمد موصلی، [۹]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ابوالقاسم عبدالملک بن زید دَوْلَعی، [۱۰]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۶۲۴.
ابن حاجب صوفی ، مشرَف‌ْ بن مؤید همدانی و ابن مُحِب‌ّ محمد بن محمد نیشابوری استماع حدیث کرده‌اند. [۱۱]
محمد بن صابونی، تکملة اکمال الاکمال، ج۱، ص۶، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م.
[۱۲]
محمد بن صابونی، تکملة اکمال الاکمال، ج۱، ص۷، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م.
[۱۳]
محمد بن صابونی، تکملة اکمال الاکمال، ج۱، ص۲۹۱، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م.
از شاگردان ابن خمیس در فقه ، ابواسحاق ابراهیم بن نصر موصلی قاضی سلامیه، شرف الدین ابن ابی عصرون و رضی‌الدین ابوالفضل یونس بن محمد اربلی را نام برده‌اند. [۱۴]
ابن خلکان، وفیات، ج۱، ص۳۷.
[۱۵]
ابن خلکان، وفیات، ج۳، ص۵۳.
[۱۶]
ابن خلکان، وفیات، ج۵، ص۲۵۴.
[۱۷]
ابن خلکان، وفیات، ج۵، ص۲۵۵.
[۱۸]
محمد ذهبی، العبر، ج۴، ص۲۳۸، به کوشش صلاح‌الدین منجد، کویت، ۱۹۶۳م.
وی سرانجام در زادگاه خود درگذشت. ۲ - آثار۱- تحریم الغیبة و ما فیها من العقوبات، نسخه‌ای از آن در دمشق موجود است؛ [۲۰]
جامعه، خطی، ج۵، ص۲۱۹.
۲- مناقب الابرار و محاسن الاخیار، کتابی است در احوال بزرگان صوفیه، نسخه‌های آن در کتابخانه‌های مختلف از جمله برلین (آلوارت، شم ۹۹۸۰)، ظاهریه، [۲۱]
ظاهریه، خطی (تصوف)، ج۲، ص۷۴۴.
خدیویه، [۲۲]
خدیویه، فهرست، ج۷، ص۶۷۲.
صوفیه، [۲۳]
صوفیا، خطی، ج۱، ص۱۲۳.
گارت‌ولایپزیگ موجوداست؛۳- الموضح فی الفرائض، در احکام ارث بنابر مذهب شافعی که نسخه آن در کتابخانه چستربیتی آربری، شم موجود است. جز اینها ذهبی در سیر [۲۴]
محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲۰، ص۲۹۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
کتابهایی زیر عناوین فرح الموضح علی مذهب زید بن ثابت، نیز اخبار المنامات، لؤلؤة المناسک، منهج التوحید و منهج المرید به وی نسبت داده است.۳ - فهرست منابع(۱) ابن خلکان، وفیات. (۲) محمد بن صابونی، تکملة اکمال الاکمال، به کوشش مصطفی جواد، بغداد، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م. (۳) جامعه، خطی. (۴) خدیویه، فهرست. (۵) محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقسوسی، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۶) محمد ذهبی، العبر، به کوشش صلاح‌الدین منجد، کویت، ۱۹۶۳م. (۷) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق. (۸) ظاهریه، خطی (تصوف). (۹) صوفیا، خطی. (۱۰) یاقوت حموی، معجم البلدان. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن خمیس»، ج۳، ص۱۱۷۱. |