محمدمهدی خالصیوی علوم دینی را در کاظمین، نجف و سامرا نزد بزرگانی چون عباس جَصّانی، محمدحسین کاظمی، میرزا حبیب‌اللّه رشتی، میرزای شیرازی و آخوند خراسانی فرا گرفت و به درجه اجتهاد رسید. او در کاظمین به تدریس فقه، اصول و کلام پرداخت و بعد از درگذشت شیخ الشریعه اصفهانی مرجعیت شیعیان را عهده‌دار شد. او در زمان اشغال عراق توسط انگلیسی‌ها به همراه علماء، فتوای جهاد صادر کرد و تظاهراتی علیه حاکم عراق در کاظمین برپا کرد که سرانجام با فرزندان و همراهانش به بصره و سپس جده تبعید شد. به درخواست دولت ایران، خالصی به ایران رفته و در قم و سپس در مشهد ساکن شده و به فعالیت‌های علمی و سیاسی پرداخت. آیت الله خالصی در اندیشه و عمل، انقلابی و سازش‌ناپذیر و خواستار دگرگونی اساسی در ساختار سیاسی ایران و عراق و دیگر کشورهای اسلامی بود و برخی از فتاوای او همچون وجوب بذل مال در راه جهاد و وجوب مصادره اموال تخطی‌کنندگان از پرداخت آن، مخالفت‌هایی را در پی داشت. فهرست مندرجات۲ - فعالیت‌های علمی ۳ - فعالیت‌های سیاسی ۳.۱ - فتوای جهاد ۳.۲ - تشکیل حکومت عراق ۳.۳ - رهبری انقلاب ضد استعماری ۳.۴ - بیعت مشروط با امیر فیصل ۳.۵ - الغای بیعت با امیر فیصل ۳.۶ - تحریم انتخابات عراق ۳.۷ - تبعید ۴ - عزیمت به ایران ۴.۱ - ترور نافرجام ۴.۲ - عزیمت به مشهد ۴.۳ - فتاوای خالصی در ایران ۵ - روحیه انقلابی ۶ - تاریخ وفات ۷ - تألیفات ۸ - براداران ۸.۱ - راضی خالصی ۸.۲ - محمدصادق خالصی ۹ - فهرست منابع ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - معرفی اجمالیمحمدمهدی خالصی با نام مهدی و محمدمهدی نیز ذکر شده است. [۱]
کهنوی، میرحامد حسین، خلاصة عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، ج۱، ص۱۶۳، بقلم علی حسینی میلانی، قم ۱۴۰۴۱۴۰۸.
[۲]
محفوظ، حسین‌علی، البیوتات العلمیة، ج۱، ص۹۰، در موسوعة العتبات المقدسة، تألیف جعفر خلیلی، ج۱۰، جزء۳، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
پدرش حسین (متوفی ۱۳۱۲) و جدش عبدالعزیز (متوفی ۱۲۸۶) از عالمان کاظمین و خالص (شهری در شرق بغداد) بودند. [۴]
صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب فی لغة العرب، ذیل «خلص»، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳۷۷.
وی در ۹ یا ۱۵ ذیحجه ۱۲۷۶ق در کرخ کاظمین به دنیا آمد و در میان طایفه خود (خالصی) پرورش یافت. برخی مقدمات علوم دینی را نزد پدرش در نجف آموخت، سپس به زادگاهش بازگشت و تحصیلات خود را در فقه و اصول و کلام نزد استادان فاضل کاظمین از جمله شیخ عباس جصانی تکمیل کرد و بار دیگر به نجف اشرف بازگشت و در حوزه درس علما و مدرسان آنجا حاضر شد و از فضلای معروف گردید. سپس به سامرا رفت و از درس میرزای شیرازی استفاده کرد و بعد از رحلت او به زادگاهش کرخ بازگشت و به تدریس پرداخت. ۲ - فعالیت‌های علمیعلوم دینی را در کاظمین، نجف و سامرا نزد پدرش و عالمانی چون عباس جَصّانی (متوفی ۱۳۰۶)، محمدحسین کاظمی (متوفی ۱۳۰۸)، میرزا حبیب‌اللّه رشتی (متوفی ۱۳۱۲)، میرزا محمدحسن شیرازی (متوفی ۱۳۱۲) و آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (متوفی ۱۳۲۹) فرا گرفت. [۵]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۴۷، قم ۱۴۰۵.
[۷]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۳ـ۱۲۴، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۸]
کفائی، عبدالحسین مجید، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، ج۱، ص۱۳۹، تهران ۱۳۵۹ش.
او در کاظمین به تدریس فقه و اصول و کلام پرداخت و سال‌ها بعد به مرجعیت و شهرت رسید. [۹]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۴۸، قم ۱۴۰۵.
خالصی در کاظمین مدرسه‌ای دینی با نام مدرسةالزهراء تأسیس کرد و برای تدریس، از عالمانی مانند شیخ حسین رشتی (متوفی ۱۳۴۸) دعوت کرد. [۱۰]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۴۸، قم ۱۴۰۵.
[۱۱]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۵، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
در منابع از شاگردان او نامی برده نشده است.حلقه درس وی را طلاب فاضل تشکیل می‌دادند و او دروس فقه و کلام و تقریرات درس اصول استادش، آخوند خراسانی را تعلیم می‌داد و چند سال بعد به مقام ریاست علمای کاظمین رسید و شیعیان کرخ و کاظمین از او تقلید کردند. ۳ - فعالیت‌های سیاسیدر کاظمین، شیخ محمدمهدی خالصی، جنبش جهاد را هدایت کرد و بر وجوب دفاع از سرزمین‌های اسلامی فتوا داد. او رساله‌ای به نام السیف البتار فی جهاد الکفار (شمشیر بران در جهاد با کفار) نوشت. همچنین با صدور حکمی بر مسلمانان واجب کرد تا برای از بین رفتن فتنه کافران، تمام دارایی خود را در راه جهاد هزینه کنند و کسی که از بخشیدن سرمایه، خودداری کند، واجب است که به اجبار از او بگیرند. اشغال بخشی از سرزمین عراق توسط انگلیسی‌ها و نیز صدور فتاوای جهاد علما بر ضد آنان، شور و احساسات فراوانی در میان شهرهای شیعه‌نشین عراق ایجاد کرد و ده‌ها هزار داوطلب به دعوت علما، آماده عزیمت به جبهه‌های نبرد شدند. مجاهدان به سه گروه تقسیم گردیدند و هر گروه را تعدادی از علما فرماندهی می‌کردند. گروه دوم مجاهدان که در هویزه استقرار داشت تحت فرماندهی شیخ محمدمهدی خالصی و فرزندش شیخ محمد خالصی زاده و تعدادی دیگر از علما بود. آنها عملیات نظامی متعددی علیه تاسیسات نفتی انگلیس اجرا کردند. ۳.۱ - فتوای جهادخالصی در جنگ جهانی اول (۱۹۱۴-۱۹۱۸) همگام با مرجع بزرگ شیعه، میرزا محمدتقی شیرازی (متوفی ۱۳۳۸)، و شماری دیگر از علما، بر ضد انگلیسی‌ها فتوای جهاد صادر کرد. [۱۲]
یاسری، عبدالشهید، البطولة فی ثورة العشرین، ج۱، ص۹، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶.
در اواخر ۱۳۲۹ق و پس از حمله روس‌ها به شمال ایران که آزادیخواهان سرشناسی را دستگیر و اعدام نمودند و نیز اندکی بعد از حمله استعمارگران ایتالیایی به طرابلس غرب (لیبی)، بسیاری از مراجع و علمای عراق، از جمله شیخ مهدی خالصی فتوای جهاد بر ضد اشغالگران روسی و ایتالیایی صادر کردند. در ذیحجه ۱۳۳۲ق متفقین علیه عثمانی اعلام جنگ دادند و متعاقب آن، دولت عثمانی نیز در ۱۸ ذیحجه همان سال بر ضد آنان اعلام جهاد داد. یک هفته بعد که انگلیسی‌ها به عراق یورش برده و بندر فاو را تصرف کردند، علمای شیعه عراق از جمله آیت الله خالصی در حمایت از عثمانی، فتوای جهاد بر ضد کفار (استعمارگران انگلیسی) صادر کردند. ۳.۲ - تشکیل حکومت عراقدر ۵ ربیع الاول ۱۳۳۷ق، به دعوت فرماندار انگلیسی کاظمین، علمای بزرگ کاظمین و در رأس آنان آیت الله خالصی در جلسه‌ای با حضور فرماندار شرکت کردند و در آن علما با حضور و حاکمیت سیاسی انگلستان بر عراق، آشکارا مخالفت کرده، طی طوماری خواستار تشکیل یک حکومت عربی ـ اسلامی شدند. علمای کاظمین توانستند افکار عمومی را بر ضد حاکمیت انگلستان بر عراق بسیج نمایند. آنها تهدید کردند که هرکس به نفع اشغالگران انگلیسی رای دهد، او را تحریم و از جامعه طرد خواهند کرد. اغلب مردم شهر کاظمین نیز به ندای آنان پاسخ مثبت دادند. پس از اینکه در کنفرانس قاهره (۲ رجب ۱۳۳۹ق) تصمیم نهایی بر معرفی فیصل به عنوان تنها نامزد حکومت عراق گرفته شد، شیخ مهدی خالصی و سید محمد صدر، از جمله علمایی بودند که او را تایید و مدت کوتاهی با وی همکاری کردند. خالصی در دیدارش با فیصل او را اینگونه مخاطب قرار داد: ما با شما به عنوان پادشاهی بیعت می‌کنیم که به‌طور عادلانه در کشور حکومت کنید بر این اساس که حکومت، قانونی و پارلمانی باشد و عراق در دوران شما متکی به هیچ قدرت بیگانه‌ای نباشد. همچنین او با صدور فتوایی درباره بیعت، بر موضعگیری خود تاکید کرد، که این فتوا عینا در روزنامه‌های داخلی عراق انتشار یافت. هنگامی که وهابیان حجاز در ۱۳۳۹ق به قصد انهدام مراقد ائمه شیعه (علیهم‌السّلام)، تصمیم حمله به جنوب عراق را داشتند، وی به همراه گروهی از علمای کاظمین و مردم داوطلب، به دعوت آیت الله نائینی و آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی به کربلا آمد. ۳.۳ - رهبری انقلاب ضد استعماریخالصی در ۱۳۳۷ در پی دعوت میرزای شیرازی برای مشاوره درباره نهضت مبارزه با استعمار به کربلا عزیمت کرد. در ۱۳۳۸، به درخواست سید ابوالقاسم کاشانی به بهانه نظارت بر امور زوّار، که از کاظمین به کربلا می‌رفتند، به کاظمین رفت. سپس از آنجا به بغداد رفت و رهبری انقلاب ضد استعماری مردم عراق را برعهده گرفت. [۱۴]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخ العراق الحدیث، ج۵، قسم ۱، ص۶۲، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۱۵]
فریق مزهر آل فرعون، الحقائق الناصعة فی الثورة العراقیة سنة ۱۹۲۰ و نتائجها، ج۱، ص۱۴۲ـ۱۴۳، بغداد ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
[۱۶]
صادقی تهرانی، محمد، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علمای مجاهد اسلام، ج۱، ص۴۱، قم: دارالفکر.
فتوای او مبنی بر وجوب بذل مال در راه جهاد و وجوب مصادره اموال تخطی‌کنندگان از پرداخت آن، مخالفت‌هایی را در پی داشت، زیرا برخی آن را مُهر تأییدی بر عمل ترک‌های عثمانی می‌دانستند که به نام وظیفه دوران جنگ، به مصادره اموال مردم می‌پرداختند. [۱۷]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۴، ص۱۳۰، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
خالصی برای صدور فتوایی مشترک از جانب علمای کاظمین درباره جهاد در برابر استعمارگران تلاش کرد، ولی به نتیجه‌ای نرسید و به شیوه پیشین خود (یعنی مبارزه مسلحانه بر ضد انگلیس) ادامه داد. [۱۸]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۴، ص۱۳۰، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۱۹]
جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل از ثقةالاسلام کلینی تا آیةاللّه خامنه‌ای، ج۱، ص۵۰۱، قم: معروف، ۱۳۷۹ش.
وی با همراهی فرزندش محمد (متوفی ۱۳۸۳) و برخی دیگر، رهبری جناح چپ جنگ را در منطقه بصره (به مرکزیت حویزه) برعهده گرفت. [۲۰]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۴۸، قم ۱۴۰۵.
[۲۱]
علوی، حسن، الشیعة و الدولة القومیة فی العراق: ۱۹۱۴ـ ۱۹۹۰، ج۱، ص۶۷، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر.
[۲۲]
نفیسی، عبداللّه فهد، دور الشیعة فی تطور العراق السیاسی الحدیث، ج۱، ص۸۶، بیروت ۱۴۰۵.
پس از ناکامی مجاهدان عراقی و در پی موافقت بریتانیا با استقلال عراق و تشکیل حکومت ملی، خالصی به بغداد بازگشت و در سخنرانی‌های خود به تحلیل و افشای توطئه‌های سیاسی پرداخت. [۲۳]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۴۸، قم ۱۴۰۵.
[۲۴]
غروی، محمد، مع علماء النجف الاشرف، ج۲، ص۴۸۶، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
[۲۵]
صادقی تهرانی، محمد، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علمای مجاهد اسلام، ج۱، ص۹۵، قم: دارالفکر.
[۲۶]
میربصری، اعلام السیاسة فی العراق الحدیث، ج۱، ص۲۶۶، لندن ۱۹۸۷.
خالصی در ۱۳۳۹ پس از درگذشت شیخ الشریعه اصفهانی، از مراجع تقلید شیعیان شد [۲۷]
فریق مزهر آل فرعون، الحقائق الناصعة فی الثورة العراقیة سنة ۱۹۲۰ و نتائجها، ج۱، ص۵۱۲ـ ۵۱۳، بغداد ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
[۲۸]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۴۳، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
و پذیرفتن مناصب حکومتی را حرام دانست.۳.۴ - بیعت مشروط با امیر فیصلخالصی در همان سال پس از تشكيل حكومت مستقل در عراق، با امیرفیصل، حاکم عراق (متوفی ۱۳۵۲)، بیعت کرد، مشروط بر اینکه استقلال عراق را حفظ کند و آن‌را از سلطه بیگانگان دور نگهدارد و به تأسیس مجلس نمایندگان پایبند باشد. [۲۹]
استیون همزلی لانگریگ، العراق الحدیث: من سنة ۱۹۰۰ الی سنة ۱۹۵۰، ج۱، ص۲۱۷، تاریخ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی، ترجمه و تعلیق سلیم طه تکریتی، بغداد ۱۹۸۸.
[۳۰]
فریق مزهر آل فرعون، الحقائق الناصعة فی الثورة العراقیة سنة ۱۹۲۰ و نتائجها، ج۱، ص۵۱۶، بغداد ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
[۳۱]
فریق مزهر آل فرعون، الحقائق الناصعة فی الثورة العراقیة سنة ۱۹۲۰ و نتائجها، ج۱، ص۵۳۲، بغداد ۱۴۱۵/۱۹۹۵.
[۳۲]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخ العراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۱۱۰، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۳۳]
حسنی، عبدالرزاق، الثورة العراقیة الکبری، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، (لبنان ۱۳۸۴).
خالصی در ۱۳۴۰ ریاست کنفرانس کربلا را برعهده گرفت که در آن، حمله وهابیان به عراق محکوم شد. [۳۴]
حسنی، عبدالرزاق، تاریخ الوزارات العراقیة، ج۱، ص۵۹، صیدا۱۳۸۰ـ۱۳۸۸.
[۳۵]
حسنی، عبدالرزاق، تاریخ الوزارات العراقیة، ج۱، ص۶۹ـ۷۰، صیدا۱۳۸۰ـ۱۳۸۸.
[۳۶]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، ج۱، ص۲۴۵ـ۲۴۷، بیروت ۱۹۸۵.
۳.۵ - الغای بیعت با امیر فیصلخالصی پس از پایبند نماندن فیصل به شروط بیعت‌نامه و انعقاد معاهده با انگلستان در ۱۳۴۰/۱۹۲۲، که در آن مفهوم قیمومت گنجانده شده بود، [۳۷]
استیون همزلی لانگریگ، العراق الحدیث: من سنة ۱۹۰۰ الی سنة ۱۹۵۰، ج۱، ص۲۲۹، تاریخ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی، ترجمه و تعلیق سلیم طه تکریتی، بغداد ۱۹۸۸.
[۳۸]
استیون همزلی لانگریگ، العراق الحدیث: من سنة ۱۹۰۰ الی سنة ۱۹۵۰، ج۱، ص۲۳۱، تاریخ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی، ترجمه و تعلیق سلیم طه تکریتی، بغداد ۱۹۸۸.
[۳۹]
بزّاز، عبدالرحمان، العراق من الاحتلال حتی الاستقلال، ج۱، ص۱۴۸ـ۱۵۰، بغداد ۱۹۶۷.
بیعت مردم عراق با فیصل را ملغا اعلام کرد. [۴۰]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۱۷۶، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۴۱]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، ج۱، ص۲۵۵ـ ۲۶۱، بیروت ۱۹۸۵.
۳.۶ - تحریم انتخابات عراقهنگامی که دولت در صدد تشکیل مجلس نمایندگان برآمد تا معاهده مزبور را رسمی کند، تعدادی از علمای بزرگ از جمله خالصی، فتاوایی شدیداللحن در تحریم انتخابات صادر کردند، [۴۲]
استیون همزلی لانگریگ، العراق الحدیث: من سنة ۱۹۰۰ الی سنة ۱۹۵۰، تاریخ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی، ترجمه و تعلیق سلیم طه تکریتی، ج۱، ص۲۳۶، پانویس۱۹، بغداد ۱۹۸۸.
[۴۳]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخ العراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۰۳، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۴۴]
حسنی، سلیم، رؤساء العراق: ۱۹۲۰ـ۱۹۵۸ه، ج۱، ص۳۹، دراسة فی اتجاهات الحکم، لندن ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۴۵]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰- ۱۹۲۴)، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۹۸۵.
آنان در این فتواها خواستار لغو نظام استعماری، خروج مستشاران انگلیسی، بازگشت تبعیدشدگان، آزادی بیان و اجازه تأسیس احزاب سیاسی شدند. [۴۶]
آلبرت منتشاشویلی، العراق فی سنوات الانتداب البریطانی، ج۱، ص۲۳۴، ترجمة هاشم صالح تکریکی، بغداد ۱۹۷۸.
[۴۷]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، ج۱، ص۲۵۵ـ ۲۶۱، بیروت ۱۹۸۵.
به گفته محمدرضا طبسی، [۴۸]
طبسی، محمدرضا، مصاحبه با آیت اللّه حاج شیخ محمدرضا طبسی، ج۱، ص۶۵-۶۶، حوزه، سال ۶، ش ۴ (مهر و آبان ۱۳۶۸).
خالصی با آن‌که مجلس وقت عراق را فرمایشی می‌دانست، حضور نمایندگانی از شیعیان را در مجلس و دولت لازم می‌شمرد. او در پی تهدید مرزهای شمالی عراق از سوی ترکیه، فتوایی مبنی بر تحریم دفاع از عراق در مقابل ترکیه صادر کرد. [۴۹]
استیون همزلی لانگریگ، العراق الحدیث: من سنة ۱۹۰۰ الی سنة ۱۹۵۰، ج۱، ص۲۳۲، تاریخ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی، ترجمه و تعلیق سلیم طه تکریتی، بغداد ۱۹۸۸.
[۵۰]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۱۳ـ۲۱۴، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۵۱]
حسنی، سلیم، رؤساء العراق: ۱۹۲۰ـ۱۹۵۸ه، ج۱، ص۳۸، دراسة فی اتجاهات الحکم، لندن ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۵۲]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، ج۱، ص۲۶۷، بیروت ۱۹۸۵.
در ۱۳۲۰ش، به رغم تلاش ملک فیصل برای متقاعد ساختن خالصی به تغییر دادن فتوای پیشینش، او بار دیگر به تحریم انتخابات فتوا داد [۵۳]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۱۶ـ۲۱۷، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
و در کاظمین تظاهراتی برضد فیصل بر پا ساخت.۳.۷ - تبعیدسرانجام خالصی و فرزندانش حسن و علی، نوه برادرش علی‌نقی خالصی و یکی از یارانش به نام سلمان قطیفی دستگیر و به بصره تبعید شدند. [۵۴]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخ العراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۱۸ـ۲۲۱، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۵۵]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۲۴ـ۲۲۷، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۵۶]
حسنی، عبدالرزاق، تاریخ الوزارات العراقیة، ج۱، ص۱۳۱، صیدا۱۳۸۰ـ۱۳۸۸.
[۵۷]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، ج۱، ص۲۷۲، بیروت ۱۹۸۵.
تبعید خالصی اعتراض مردم را در شهرهای مختلف از جمله بغداد، نجف و کاظمین در پی‌داشت. [۵۸]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۲۷ـ۲۲۸، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
سپس او و همراهانش به جدّه تبعید شدند. [۵۹]
حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، ج۶، ص۲۱۴۷، اصفهان ۱۳۶۴ش.
۴ - عزیمت به ایراندر ۱۳۲۰ش، به درخواست دولت ایران، خالصی پس از انجام دادن مراسم حج راهی ایران شد. [۶۰]
آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، قسم ۳، ص ۱۱۶۰، مشهد، قسم ۱ـ۴، ۱۴۰۴.
[۶۱]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۳، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۶۲]
حسنی، عبدالرزاق، تاریخ الوزارات العراقیة، ج۱، ص۱۳۴، صیدا۱۳۸۰ـ۱۳۸۸.
۴.۱ - ترور نافرجامدر مراسم استقبال مردم بوشهر، او هدف ترور نافرجام مردی انگلیسی قرار گرفت. سپس به شیراز و اصفهان رفت و برای ملاقات با سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی ۱۳۲۵ش/۱۳۶۵) و میرزا محمدحسین نائینی (متوفی ۱۳۱۵ش/۱۳۵۵) که به حمایت از او عراق را ترک کرده بودند، راهی قم شد. ۴.۲ - عزیمت به مشهدخالصی در ۱۳۲۱ش با علمای یادشده درباره چگونگی ادامه مبارزه اختلاف‌نظر پیدا کرد و به مشهد رفت. [۶۳]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخ العراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۴۵ـ۲۴۸، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
[۶۴]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۳، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
برخی، سبب رفتن وی را به مشهد، درخواست دولت ایران پس از پخش شایعه‌ای در جراید اروپایی مبنی بر نقش خالصی در تحریک به قتل ایمبری (کنسول ایالات متحده آمریکا در تهران) دانسته‌اند. [۶۵]
قزوینی، محمد، وفیات معاصرین، ج۱، ص۴۱، یادگار، سال ۳، ش ۵ (دی ۱۳۲۵).
خالصی در مشهد حزبی با نام «جمعیة استخلاص الحرمین الشریفین و بین النهرین» تأسیس کرد و از مسلمانان کشورهای اسلامی خواست که با پیوستن به آن، اماکن مقدس حجاز و عراق را از وجود کافران پاک کنند. ۴.۳ - فتاوای خالصی در ایرانخالصی که پیشتر در سفرش به قم فتوا داده بود دولت ایران می‌تواند زکات و خمس را برای نیروهای مسلح مسئولِ حفاظت از مرزها صرف کند، در خراسان فتوا به جواز استفاده از اموال موقوفه امام رضا (علیه‌السلام) برای رفع نیازهای مالی دولت داد. این دو فتوا همراه با فتوای وی مبنی بر جایزنبودن برگزاری جشن عید نوروز در آن سال به دلیل اشغال سرزمین‌های مقدس مسلمانان به دست دشمنان، مخالفت‌های برخی از رجال دینی را در پی داشت. حتی شایع کردند که او بهائی است، زیرا عید نوروز در آن سال مصادف با سالگرد مرگ عباس افندی، یکی از سران بهائیان، بود. از این‌رو، چندین تظاهرات در موافقت و مخالفت با خالصی برگزار شد. سرانجام او که به دلیل اهانت‌های مختلف، سخت آزرده خاطر شده بود، تصمیم گرفت به تهران برود، اما پس از ابراز ندامت و اصرار مردم مشهد، همانجا ماند. [۶۶]
وردی، علی، لمحات اجتماعیّة من تاریخ العراق الحدیث، ج۶، قسم ۱، ص۲۴۸-۲۵۱، بغداد ۱۹۶۹-۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش.
۵ - روحیه انقلابیآیت الله خالصی در اندیشه و عمل، انقلابی و سازش‌ناپذیر و خواستار دگرگونی اساسی در ساختار سیاسی ایران و عراق و دیگر کشورهای اسلامی بود که رهبران مذهبی آن زمان، پس از چندین سال جنگ و درگیری و شکست و ناکامی و تبعید، حاضر به انجام چنان کاری نبودند. ۶ - تاریخ وفاتخالصی را که مردی زاهد، آراسته به اخلاق نیکو، کم‌حرف و اغلب اوقات متبسم وصف کرده‌اند، [۶۷]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۴، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
به هر روی، در ۱۲ رمضان ۱۳۴۳ق، ۱۶ فروردین ۱۳۰۴ در مشهد مقدس درگذشت [۶۸]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۵، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۶۹]
غروی، محمد، مع علماء النجف الاشرف، ج۲، ص۴۸۶، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
و در جوار مرقد امام رضا (علیه‌السّلام) دفن شد. [۷۰]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۵۰، قم ۱۴۰۵.
به مناسبت درگذشت او، حوزه‌های علمیه ایران و عراق تعطیل شد و مجالس ختم متعددی در این دو کشور برگزار گردید و شعرای زیادی بر او مرثیه سرودند. ۷ - تألیفاتآثار مهم مهدی خالصی عبارتاند از: عَناوین الاصول یا العَناوین (بغداد ۱۳۴۲)؛ حاشیه بر کفایة الاصول آخوند خراسانی (بغداد ۱۳۲۸)، که اولین حاشیه چاپ شده بر کفایه به شمار می‌رود؛ مختصر الرسائل العملیّة و الاصول الدینیه، که بخش اول آن در ۱۳۴۳ در مشهد چاپ شده است؛ [۷۲]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۳۵۰، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۳]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۰، ص۱۹۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
القواعد الفقهیه (چاپ اول: خراسان ۱۳۴۳)؛ الدَّراری اللامِعات فی شرح القَطَرات و الشَذَرات (بغداد ۱۳۳۱)، که حاشیه‌ای است بر کتاب الطهارة والوقف و الرضاع اثر آخوند خراسانی؛ رساله عملیه او با نامِ الشَّریعةُ السَمحاء فی احکام سیّدِ الاَنْبیاء (بغداد ۱۳۳۹)؛ رساله فقهیِ (اثبات) تَداخلُ الاَغسال (بغداد ۱۳۴۲)؛ الوَجیزَة فی المواریث (بغداد ۱۳۴۱)؛ المتنجِّس الجافّ لایُنجِّس؛ رساله الحِسام البَتّار فی جهاد الکُفّار که در جریده صَدَی‌الاسلام بغداد چاپ شد. [۷۶]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۸۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۷]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۸]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۴، ص۱۸۶، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۷۹]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۷، ص۱۸۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۸۰]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۵، ص۵۲، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۸۱]
کورکیس عواد، معجم المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، ج۳، ص۲۵۰، بغداد ۱۹۶۹.
[۸۲]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۴ـ۱۲۵، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۸۳]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۴۹ـ۱۵۰، قم ۱۴۰۵.
[۸۴]
فیاض، عبداللّه، الثورة العراقیة الکبری سنة ۱۹۲۰، ج۱، ص۱۵۱، بغداد ۱۹۷۵.
اثر کلامیِ بیان تصحیف المِنحة الالهیة عن النَفثة الشیطانیة، ردّیه‌ای بر ترجمه عربی ملخصِ شهاب‌الدین محمود آلوسی (متوفی ۱۲۷۰) از کتاب تحفه اثنا عشریه، تألیف عبدالعزیز دهلوی (متوفی ۱۲۳۹) در رد عقاید شیعه امامیه؛ [۸۵]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۱۷۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
حاشیه‌ای بر الالفیة شهید ثانی (بغداد ۱۳۴۱)؛ و اشعاری در ادبیات عرب؛ [۸۶]
کورکیس عواد، معجم المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، ج۳، ص۲۵۰، بغداد ۱۹۶۹.
[۸۷]
حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، ج۶، ص۲۱۴۶ـ۲۱۴۷، اصفهان ۱۳۶۴ش.
همچنین برخی آثار و آرای فقهی او نقد شده‌اند. [۸۹]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۸۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹۰]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۱۹۴، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹۱]
آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۵، ص۲۳۸، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۹۲]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۲۳-۲۲۴.
[۹۳]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۲۷.
[۹۴]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۳۳-۲۳۴.
[۹۵]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۳۷.
[۹۶]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۴۲.
[۹۷]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۴۹.
[۹۸]
رهیمی، عبدالحلیم، تاریخ جنبش اسلامی در عراق (۱۹۰۰-۱۹۲۴م)، ص۲۵۳.
[۹۹]
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۱۷۲.
[۱۰۰]
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، ص۱۸۱- ۱۸۳.
[۱۰۱]
جمعی از نویسندگان، دایره المعارف تشیع، ج۷، ص۳۶-۳۷.
[۱۰۳]
واعظ خیابانی تبریزی، علی، علما معاصرین، ص۱۳۴-۱۳۶.
[۱۰۴]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، ص۳۹۰.
[۱۰۵]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، ص۳۹۵.
[۱۰۶]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، ص۴۱۰.
[۱۰۷]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، ص۴۳۰.
[۱۰۸]
تاریخ معاصر ایران، س۱، ش۱، بهار ۱۳۷۶، ص۱۴، «آفتاب پنهان».
[۱۰۹]
کیهان فرهنگی، س۵، مرداد ۱۳۷۲، ش۱۰۰، ص۱۱۶-۱۱۸.
[۱۱۰]
شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۱.
[۱۱۱]
کفائی، عبدالحسین مجید، مرگی در نور، ص۳۴۸.
[۱۱۲]
حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلما و الادباء، ج۳، ص۱۴۷-۱۵۰.
[۱۱۳]
حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، ج۶، ص۲۱۴۵-۲۱۴۷.
[۱۱۴]
پوركاظم، كاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۸۲- ۸۴.
[۱۱۵]
پوركاظم، كاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۱۲۴-۱۲۵.
[۱۱۶]
پوركاظم، كاظم، نقش عشایر عرب خوزستان در جهاد علیه استعمار، ص۱۲۹-۱۳۰.
[۱۱۷]
پوركاظم، كاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۸۹- ۹۳.
[۱۱۸]
پوركاظم، كاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۱۴۸.
[۱۱۹]
پوركاظم، كاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۱۶۰.
[۱۲۰]
پوركاظم، كاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۲۱۲.
[۱۲۱]
پوركاظم، كاظم، نقش علمای شیعه در رویارویی با استعمار، ص۲۳۸.
[۱۲۲]
دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، ج۱ - ۲، ص۱۷۳.
[۱۲۳]
جویس ان. ویلی، نهضت روحانیون شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ص۱۶۶.
۸ - برادارانراضی و محمدصادق از جمله برادران خالصی بودند. ۸.۱ - راضی خالصیراضی در ۱۲۷۴ در کاظمین به دنیا آمد، همراه با پدر و برادرانش به نجف رفت و پس از فراگیری ادبیات عرب، فقه و اصول به کاظمین بازگشت، اما بعد از درگذشت عباس جَصّانی، استادش در کاظمین، مجددآ به نجف بازگشت و نزد محمدحسین کاظمی و میرزا حبیب‌اللّه رشتی فقه و اصول خواند. سپس در درس میرزای شیرازی در سامرا حاضر شد و پس از فوت او به کاظمین بازگشت و به نشر احکام و تدریس و اقامه نماز جماعت پرداخت. [۱۲۵]
آقا بزرگ طهرانی، قسم ۲، ص ۷۱۷ـ۷۱۸، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم ۱ـ۴، ۱۴۰۴.
راضی خالصی، عالمی مشهور در عراق بود و تبحر او را در علوم عقلی و نقلی، فصاحت لسان و بلاغت کلام و نیز حافظه قوی‌اش را ستوده‌اند. [۱۲۶]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۶ـ۱۲۷، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
عبدالحسین بغدادی (متوفی ۱۳۲۵ش/ ۱۳۶۵)، عیسی اَعرجی، مهدی جَرقومی (متوفی ۱۳۳۹)، عبدالحسین و علی (فرزندان محمدتقی تستری کاظمی) از شاگردان وی بودند. راضی در ۱۳۴۷ در کاظمین از دنیا رفت و همانجا به خاک سپرده شد. فرزند وی، مرتضی، پس از وی عهده‌دار اقامه جماعت گردید. [۱۲۸]
موسوی اصفهانی، محمدمهدی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، ج۲، ص۱۲۷ـ۱۲۸، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
برخی از آثار راضی خالصی عبارتاند از: شرح معالم الاصول حسن بن زین‌الدین عاملی، حاشیه بر قوانین الاصول ابوالقاسم قمی، حاشیه بر الرسائل شیخ انصاری؛ رساله‌های متعدد فقهی و منظومه‌ای در فقه. ۸.۲ - محمدصادق خالصیمحمدصادق خالصی نیز از علما و ائمه جماعت کاظمین بود. نورالدین بن حامد واعظی (متوفی ۱۳۹۱) از شاگردان وی بود. او در ۱۳۴۱ در کاظمین از دنیا رفت و همانجا مدفون شد. [۱۳۰]
آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، قسم ۲، ص ۸۶۸، مشهد، قسم ۱ـ۴، ۱۴۰۴.
۹ - فهرست منابع(۱) آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم ۱ـ۴، ۱۴۰۴. (۳) فریق مزهر آل فرعون، الحقائق الناصعة فی الثورة العراقیة سنة ۱۹۲۰ و نتائجها، بغداد ۱۴۱۵/۱۹۹۵. (۴) سید محسن امین، اعیان الشیعه. (۵) عبدالرحمان بزّاز، العراق من الاحتلال حتی الاستقلال، بغداد ۱۹۶۷. (۶) محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج ۶، اصفهان ۱۳۶۴ش. (۷) محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵. (۸) سلیم حسنی، رؤساء العراق: ۱۹۲۰ـ۱۹۵۸ه، دراسة فی اتجاهات الحکم، لندن ۱۴۱۳/۱۹۹۲. (۹) عبدالرزاق حسنی، تاریخ الوزارات العراقیة، صیدا۱۳۸۰ـ۱۳۸۸. (۱۰) عبدالرزاق حسنی، الثورة العراقیة الکبری، (لبنان ۱۳۸۴). (۱۱) حسین علی محفوظ، «البیوتات العلمیة»، در موسوعةالعتبات المقدسة، تألیف جعفر خلیلی، ج۱۰، جزء۳، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۱۲) احمد حسینی اشکوری، تراجم الرجال، قم ۱۴۱۴. (۱۳) عبدالحلیم رهیمی، تاریخ الحرکة الاسلامیة فی العراق: الجذور الفکریة و الواقع التاریخی (۱۹۰۰ـ ۱۹۲۴)، بیروت ۱۹۸۵. (۱۴) محمد صادقی تهرانی، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق و نقش علمای مجاهد اسلام، قم: دارالفکر. (۱۵) عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی‌پوری، منتهی الارب فی لغة العرب، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳۷۷. (۱۶) محمدرضا طبسی، «مصاحبه با آیت اللّه حاج شیخ محمدرضا طبسی»، حوزه، سال ۶، ش ۴ (مهر و آبان ۱۳۶۸). (۱۷) حسن علوی، الشیعة و الدولة القومیة فی العراق: ۱۹۱۴ـ ۱۹۹۰، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر. (۱۸) کورکیس عواد، معجمالمؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، بغداد ۱۹۶۹. (۱۹) محمد غروی، مع علماءالنجف الاشرف، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹. (۲۰) عبدالهادی فضلی، دروس فی اصول فقه الامامیة، (بیروت) ۱۴۲۰. (۲۱) عبداللّه فیاض، الثورة العراقیة الکبری سنة ۱۹۲۰، بغداد ۱۹۷۵. (۲۲) محمد قزوینی، «وفیات معاصرین»، یادگار، سال ۳، ش ۵ (دی ۱۳۲۵). (۲۳) عبدالحسین مجید کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، تهران ۱۳۵۹ش. (۲۴) گلشن ابرار، خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل از ثقةالاسلام کلینی تا آیةاللّه خامنه‌ای، تهیه و تدوین جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، قم: معروف، ۱۳۷۹ش. (۲۵) استیون همزلی لانگریگ، العراق الحدیث: من سنة ۱۹۰۰ الی سنة ۱۹۵۰، تاریخ سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی، ترجمه و تعلیق سلیم طه تکریتی، بغداد ۱۹۸۸. (۲۶) آلبرت منتشاشویلی، العراق فی سنوات الانتداب البریطانی، ترجمة هاشم صالح تکریکی، بغداد ۱۹۷۸. (۲۷) محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعة فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸). (۲۸) میربصری، اعلام السیاسة فی العراق الحدیث، لندن ۱۹۸۷. (۲۹) میرحامد حسین، خلاصة عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار، بقلم علی حسینی میلانی، قم ۱۴۰۴ـ۱۴۰۸. (۳۰) عبداللّه فهد نفیسی، دور الشیعة فی تطور العراق السیاسی الحدیث، بیروت ۱۴۰۵. (۳۱) علی وردی، لمحات اجتماعیّة من تاریخالعراق الحدیث، بغداد ۱۹۶۹ـ۱۹۷۹، چاپ افست (قم) ۱۳۷۱ش. (۳۲) عبدالشهید یاسری، البطولة فی ثورة العشرین، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبع• دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خالصی»، شماره ۶۷۸۸. • سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محمد مهدی خالصی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱۲/۲۸. رده‌های این صفحه : دانش آموختگان حوزه سامرا قرن 13 (قمری) | دانش آموختگان حوزه سامرا قرن 14 (قمری) | دانش آموختگان حوزه کاظمین قرن 13 (قمری) | دانش آموختگان حوزه کاظمین قرن 14 (قمری) | دانش آموختگان حوزه نجف قرن 13 (قمری) | دانش آموختگان حوزه نجف قرن 14 (قمری) | درگذشتگان سال 1343 (قمری) | روحانیون مبارز عراق | زادگان سال 1276 (قمری) | شاگردان آخوند خراسانی | شاگردان میرزا حبیب الله رشتی | شاگردان میرزای شیرازی | عالمان شیعه قرن 14 (قمری) | مدفونان در حرم امام رضا | مراجع تقلید قرن 14 (قمری)
|