فضائل و مناقب امام علی علیه السلام

در روایتى از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آمده است: امام على علیه السلام چنان منزلت و مرتبتى دارد که جز خدا و رسول او کسى را یاراى شناختن او نیست. (مناقب آل ابى‌طالب، ۳/۳۱۰)

فضائل امام علی علیه السلام در قرآن

مفسران و مورخان شیعه و سنى بر آن‌اند که بیش از سیصد آیه درباره امام على علیه السلام نازل شده است.

برخی از این آیات عبارتند از:

• آیه تبلیغ (سوره مائده/۶۷) : این آیه در بازگشت از حجة الوداع (آخرین حج پیامبر) بر ایشان نازل شد و متضمن ابلاغ ولایت و امامت علی بن ابی‌طالب(ع) است. بر اساس این آیه، پیامبر(ص) موظف شده است پیام بسیار مهمی را به مردم ابلاغ کند. به تصریح آیه ، اهمیت پیام چنان است که اگر پیامبر(ع) آن را ابلاغ نکند، رسالت پیامبریِ خود را به انجام نرسانده است. به همین جهت، پیامبر (ص)، پس از نزول آیه، در غدیر خم، حضرت علی(ع) را به عنوان جانشین خود معرفی کرد.

• آیه ولایت (سوره مائده/۵۵): در این آیه آمده است: «ولیّ» شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند».

بر اساس روایات فراوانی در منابع شیعه و اهل سنت، این آیه در شأن امام علی علیه السلام نازل شده است. بر پایه این روایات که برخی از آن‌ها با اندکی تفاوت نقل شده، فقیری وارد مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله شد و تقاضای کمک کرد؛ ولی کسی چیزی به او نداد.

او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم؛ ولی کسی به من چیزی نداد. در همین حال، علی علیه السلام که در حال رکوع بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست حضرت بیرون آورد و این آیه نازل شد.

• آیه اولى الامر (سوره نساء/ ۵۹): این آیه مومنان را به اطاعت از خدا و رسول خدا و الوالامر فرمان می دهد. در روایتی از جابر بن عبدالله انصاری، که به حدیث جابر معروف است آمده است که او از پیامبر درباره واژه "اولی الامر" سؤال کرد. پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: «آنان جانشینان من و امامان مسلمانان بعد از من‌ هستند که اولِ ایشان علی بن ابی طالب است و بعد از او به ترتیب حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی...»

آیه مباهله (سوره آل عمران/ ۶۱): مباهله در اصطلاح به معناى نفرین كردن دو نفر یا دو گروه بر ضد یكدیگر است. بر اساس این آیه، وقتى مسیحیان نجران از روى لجاجت و عناد سخن پیامبر را درباره یگانگى آفریدگار و شخصیت حضرت عیسی علیه‌السلام نپذیرفتند، خداوند به پیامبر دستور داد كه آنان را براى نفرین بر ضد یكدیگر بخواند و هر دو گروه در برابر هم بایستند و از خدا بخواهند كه هر كس در این موضوع دروغ‌گو است، خداوند بر او غضب كند.

بر اساس روایات پرشمارى از شیعه و سنى، رسول خدا صلى الله علیه و آله در صبح روز مقرر آمد؛ در حالى كه امام حسین علیه السلام را در آغوش داشت و دست امام حسن علیه السلام را گرفته بود و حضرت فاطمه و امام على علیهماالسلام در پشت سر حضرت حركت مى‌كردند. حضرت به آن‌ها گفت: وقتى من دعا كردم، شما آمین بگویید. وقتى بزرگ مسیحیان چنین دید، خطاب به همراهانش گفت: اى گروه نصارا! همانا صورت‌هایى را مى‌بینم كه اگر از خدا بخواهند كوه را از جاى بَركَند، مى‌كَنَد. مباهله نكنید كه نابود مى‌شوید؛ آنگاه آنان تسلیم پیامبر شدند و به پرداخت جزیه گردن نهادند.

• آیه تطهیر (سوره احزاب/ ۳۳): منظور از آیه تطهیر بخش دوم آیه 33 سوره احزاب/33 است.

«...انَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»

این آیه بیان می کند که اراده خداوند بر این امر تعلق گرفته است که اهلبیت پیامبر صلی الله علیه و آله از هر رجس و پلیدی پاک باشند. تعبیر «یُطهِّركُم» در پى «لِیُذهِبَ عَنكُم الرِّجسَ» تأكیدى بر طهارت و پاكیزگى به دنبال دور شدن پلیدى‌ها است و «تَطهِیرًا» كه مفعول مطلق است نیز تأكیدى دیگر براى طهارت به شمار مى‌رود. «الرِجسَ» كه با الف و لام جنس است، هر گونه پلیدى فكرى و عملى اعم از شرك، كفر، نفاق و جهل و گناه را دربر مى‌گیرد. مطابق با روایاتی که در منابع شیعه و برخی از منابع اهل سنت آمده است، منظوراز اهل البیت علیهم‌السلام؛ خمسه طیبه یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله، على، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام هستند.

• آیه مودّت (سوره شورى/ ۲۳): آیه مودت بخشی از آیه 23 سوره شوری است:قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی

سعید بن جبیر از ابن عباس نقل کند وقتى که آیه 23 نازل شد. گفتند: یا رسول اللّه اقربا و خویشاوندان شما چه کسانى هستند که مودت و دوستى آن‌ها بر ما واجب گردیده است. فرمود: على و فاطمه و حسن و حسین

فضائل امام علی علیه السلام در روایات

روایات فراوانى نیز در این باره در منابع روایى به چشم مى‌آیند. حتى علماى اهل سنت معتقدند درباره فضائل هیچ یک از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله همچون امام على علیه السلام روایت نقل نشده است. (تهذیب التّهذیب، ۷/۳۳۹)

برخى از این احادیث عبارتند از: حدیث غدیر، حدیث منزلت، حدیث یوم الدار، حدیث ثقلین، حدیث سفینه، حدیث علی مع الحق و حدیث باب علم.

ایمان و عبادت:

امام على علیه السلام در ایمان، پرهیزگارى، زهد، عبادت و یقین یگانه بود؛ چنان که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره او مى‌فرماید: «اگر آسمان‌ها و زمین در یک کفّه جاى گیرند و ایمان على در کفه دیگر، بى گمان ایمان او سنگین‌تر است». (فضائل الخمسة، ۱/۲۳۱)

علم و حکمت:

بنابر روایات، امام على علیه السلام از دانش لدنّى بهره‌مند بوده است؛ دانشى که از سوى خداوند افاضه مى‌گردد. نیز از روایات بسیارى برمى‌آید که دانش امام على علیه السلام از همه مردم - جز پیامبر صلی الله علیه و آله - بیشتر بوده است. (الارشاد، ۲۲)

سخاوت و ایثار:

خانه امام على علیه السلام پناهگاه مستمندان و تنگدستان بود. سخاوت امام علیه السلام را همه ستوده‌اند و حتى قرآن کریم نیز از آن یاد کرده است: «... کسانى که اموال خویش را شب و روز، نهان و آشکار انفاق مى‌کنند». (سوره بقره/ ۲۷۴)

پانویس