جعفر بن محمد دوریستی

«جعفر بن محمد بن احمد دوریستی رازی» (۳۸۰- زنده در ۴۷۴ ق)، محدث و فقیه معتبر شیعه در قرن پنجم هجری و از شاگردان شیخ مفید بود. او نزد خواجه نظام الملک طوسی، وزیر دانشمند سلجوقیان، عالمی مقرب بود. دوریستی یکی از رجال کثیر الراویه در کتب شیعه است و کتابهای «الاعتقادات» و «الرد على الزیدیة» از جمله آثار اوست.

فعالیت‌های علمی

جعفر بن محمد دوریستی مشایخ متعددی را در عراق و ایران درک کرد. وی معاصر شیخ طوسی و از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی و سید رضی بود. دوریستی یکی از رجال کثیر الراویه در کتب شیعه است و اغلب علمای بزرگ قرن ششم مانند محمد بن ادریس حلی، شاذان بن جبرئیل و ابن شهر آشوب و سید مهدی مرعشی حسینی (با واسطه) از وی نقل روایت نموده اند.

خواجه جعفر بن محمد دوریستی در ری از اعتبار فراوان اجتماعی و مذهبی برخوردار بود و با ورود او به دوریست - که بخشی از شهر ری قصبه نزدیک تهران بوده -، این روستا تبدیل به مرکزی علمی در جهان اسلام شد و شاگردان بسیاری پیرامون او گرد آمدند. او حتی مورد توجه عالمان سنی خراسان نیز بود.

از دیگر شاگردان درس او، خواجه نظام الملک طوسی، وزیر دانشمند سلجوقیان بود. نوشته اند دوریستی نزد خواجه نظام الملک خیلی مقرب بود و خواجه ماهی چند دفعه به دیدن او می رفت و از مجالست با او محظوظ بود. در کتاب «النقض» می‌خوانیم: «… شیخ جعفر دوریستی مشهور در فنون و علوم و مصنف کتب و راوی اخبار و از بزرگان این طائفه و علماء بزرگ، در هر دو هفته نظام‌الملک از ری به دوریست رفتی و از خواجه جعفر سماع اخبار کردی و بازگشتی…». نظام‌الملک مذهب شافعی داشت و خواجه جعفر از عالمان بنام شیعی مذهب زمان خود به شمار می‌رفت و خاندان وی همگی به فضیلت و تقوا معروف‌اند.

مهمترین ویژگی دوریستی سهمش در روایت آثار حدیثی و فقهی گذشتگان و از آن جمله آثار عراقی برای محافل علمی ایران و به ویژه ری و خراسان است. روایت از او به عنوان نقل احادیث کتابهایش و یا نقل اجازات روایی او در کتابهای حدیثی و اجازات متأخر مکرر دیده می شود.

وی تألیفاتی به نام «الاعتقادات»، «الکفایة فى العبادات»، «یوم و لیلة» و «الرد على الزیدیة» را از خویش بجا گذاشت. در مورد رساله رد بر «زیدیه» باید گفت: از آنجا که او بخش مهمی از عمر خود را در ری سپری کرده بوده و در این شهر در طول سده پنجم زیدیان شدیدا فعال بوده اند، به خوبی می توان انگیزه او را برای نوشتن چنین کتابی دریافت. متأسفانه اصل این کتاب باقی نمانده، اما بخشی از آن در اعلام الوری آمده است. از جمله روایت زیر که اشاره به خلافت بلافصل امام علی علیه السلام دارد:

«ومما ذکره الشیخ أبو عبدالله جعفر بن محمد بن أحمد الدوریستی رحمه الله فی کتابه فی الرد على الزیدیة قال: أخبرنی أبی قال: أخبرنی الشیخ أبو جعفر بن بابویه قال: حدثنا محمد بن علی ماجیلویه، عن عمه، عن أحمد بن أبی عبدالله، عن أبیه، عن خلف بن حماد الاسدی، عن الاعمش، عن عبایة بن ربعی، عن ابن عباس قال: سألت رسول الله صلى الله علیه وآله حین حضرته وفاته فقلت: یا رسول الله إذا کان ما نعوذ بالله منه فإلى من؟ فأشار إلى علی علیه السلام فقال: إلى هذا، فإنه مع الحق والحق معه، ثم یکون من بعده أحد عشر إماماً مفترضة طاعتهم کطاعته».

چنین پیداست که دوریستی بر سنت ادبیات جدلی زیدیان و امامیان در این کتاب بخشی را به موضوع امام غائب و مسئله دوازده امام و نصوص اختصاص داده بوده که می دانیم مورد انتقاد زیدیان در این دوره بوده است.

پانویس

منابع

• "جعفر بن محمد بن احمد دوریستی رازی"، سایت تبیان.
• "عالمان درشت در محله طرشت تهران"، احمد مسجدجامعی، سایت تاریخ ایرانی.
• "رديه‌ای بر زيديه از دوريستی"، سایت بررسی‌های تاریخی.