معاملات
مُعامِلات ابوابی از فقه که احکام امور دنیایی را بیان می‌کند. معاملات در معنای گستردهٔ خود شامل غیرعبادات اعم از عقود، ایقاعات و احکام (حدود و دیات) می‌شود و در معنای خاص تنها عقود و داد و ستدهای دو طرفه را دربرمی‌گیرد.
تقسیمات فقه
نخستین‌بار سلار دیلمی احکام شرعی را به دو بخش عبادات و معاملات تقسیم کرد. معاملات را در دو بخش عقود و احکام دسته‌بندی کرد.
ساختار رایج فقه برگرفته از تقسیم محقق حلی است. محقق حلی ابواب فقه را به چهار قسمت عبادات، عقود، ایقاعات و احکام تقسیم می‌کند. دلایل تقسیم محقق حلی به دو گونه در کلمات فقها آمده است. شهید ثانی و فاضل مقداد، وجه تقسیم را اخروی بودن و دنیوی بودن ذکر کرده‌اند. آنچه غرضش آخرت است، عبادات و آنچه غرض اهم آن دنیاست. بخش دوم یا نیازمند به صیغه و عبارت نیست که احکام است و یا نیازمند است که خود دو بخش است: اگر نیازمند صیغه دو طرفه است، عقود و اگر نیازمند عبارت یک طرفه ایقاعات.
محمدجواد عاملی وجه تقسیم را قصد قربت می‌داند. حکم شرعی اگر نیازمند قصد قربت است، عبادت است. اگر نیازمند نیست یا محتاج ایجاب و قبول است که عقود است یا تنها محتاج ایجاب است که ایقاع است و یا نیازمند هیچ‌یک که احکام است.
معانی سه‌گانه معاملات
در کلمات فقها معاملات به سه معنا آمده است:
- معاملات به معنای اخص: که شامل عقود می‌شود. انشاء دو طرفه.
- معاملات به معنای خاص: شامل عقود و ایقاعات. انشاء چه یک طرفه چه دوطرفه.
- معاملات به معنای عام: هرچه مربوط به رفتار فرد با دیگری است و نیاز به قصد قربت نداشته باشد.
پانویس
- ↑ حلبی، الکافی فی الفقه، ص۸۲، ۱۴۵
- ↑ اسلامی، مدخل علم فقه، ۱۳۸۴ش، ص۲۱۱.
- ↑ محقق حلی، شرایع الاسلام، ج۱، ص۸؛ ج۲، ص۲۶۱؛ ج۳، ص۵۷۷؛ ج۴، ص۷۳۳.
- ↑ شهید ثانی، القواعد و الفوائد ج۱، ص۳۰؛ ر. ک: ﻓﺎﺿﻞ ﻣﻘﺪاد، التنقیح، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۴۱-۵۱.
- ↑ ﻋﺎﻣﻠﻰ، مفتاح الکرامة، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۲۱.
- ↑ نجفی خوانساری، منیة الطالب، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۸۸-۹۸.
منابع
- اسلامی، رضا، مدخل علم فقه، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، ۱۳۸۴ش.
- عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة، قم، مؤسسة نشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق.
- فاضل مقداد، التنقیح الرائع، قم، کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی، ۱۴۰۴ق.
- محقق حلی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، تهران، انتشارات استقلال.
- نجفی خوانساری، موسی، منیة الطالب، قم، مؤسسه نشر الاسلامی، ۱۴۱۸ق.