محمدباقر سبزواری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد باقر بن محمد مؤمن سبزواری |
| تاریخ تولد | ۱۰۱۷ق |
| محل زندگی | سبزوار • اصفهان |
| تاریخ وفات | ۱۰۹۰ق |
| محل دفن | حرم امام رضا (ع) |
| شهر وفات | اصفهان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد تقی مجلسی • میرفندرسکی شیخ بهائی • حیدر علی اصفهانی |
| شاگردان | آقا حسین خوانساری • سید عبدالحسین خاتون آبادی • میر محمدصالح خاتون آبادی |
| محل تحصیل | اصفهان |
| تألیفات | کفایة الاحکام • ذخیرة المعاد • روضة الانوار عباسی |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | اقامه نماز جمعه در اصفهان • شیخ الاسلام |
محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانی سبزواری(۱۰۱۷-۱۰۹۰ق)، مشهور به محقق سبزواری از فقهای شیعه در عصر صفویه در قرن یازدهم قمری. او از سوی شاه عباس دوم منصب شیخ الاسلامی و امامت جمعه اصفهان را در اختیار داشت. علاوه بر فقه، در سیاست نیز آثاری از خود برجای گذاشته است، روضة الانوار عباسی، مبانی اندیشه سیاسی و آیین مملکت داری او را دربردارد. کفایة الاحکام و ذخیرة المعاد از مهم‌ترین آثار فقهی سبزواری به شمار می‌آیند. وجوب عینی نماز جمعه در زمان غیبت از مهم‌ترین آراء فقهی او است. او بر الهیات شفای ابن سینا و شرح اشارات خواجه نصیر الدین طوسی نیز حاشیه زده است.
زندگینامه
محمد باقر فرزند محمّد مؤمن خراسانی مشهور محقّق سبزواری در ۱۰۱۷ قمری در روستای نامِن از توابع سبزوار زاده شد. وی پس از درگذشت پدرش به اصفهان آمد و در آنجا سکونت گزید. سبزواری در دوران زندگی خود با چهار تن از حاکمان صفوی معاصر بوده و بیشترین دوران زندگی سیاسی وی در دوره سلطنت شاه عبّاس دوم و شاه صفی بوده است. حاکمان معاصر سبزواری عبارتند از:
- شاه عباس اول (۱۰۳۸ ـ ۹۹۶ ه.ق.)
- شاه صفی اول (۱۰۵۲ ـ ۱۰۳۸ ه.ق.)
- شاه عباس دوم (۱۰۷۷ ـ ۱۰۵۲ ه.ق.)
- شاه سلیمان (۱۱۰۵ ـ ۱۰۷۷ق.)
سبزواری به درخواست شاه عباس دوم، سمت امامت جمعه اصفهان و منصب شیخ الاسلامی را پذیرفت. و از جانب شاه عباس دوم تدریس در مدرسه ملا عبدالله شوشتری به وی واگذار شد. وی درصدد اصلاح شاه عبّاس دوم بوده و مسائلی را به او گوشزد می‌کرده است. وی به حاکمان توصیه می‌کند که عالمان متعهّد را به شغل قضاوت تشویق کنند.
او سرانجام در ۸ ربیع‌الاول ۱۰۹۰ق در ۷۲ سالگی در اصفهان درگذشت پیکر او به مشهد منتقل شد و در مدرسه میرزا جعفر در کنار قبر شیخ حرّ عاملی در حرم امام رضا (ع) مدفون است. درباره او گفته شده است:
| شُد شریعت بی‌سر و افتاد از پا اجتهاد |
استادان
استادانی که وی از آن‌ها اجازه اجتهاد و نقل حدیث دریافت نموده است عبارتند از:
- محمد تقی مجلسی (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ق)
- حیدر علی اصفهانی: وی در حدیث و فقه استاد محقّق بوده است.
- قاضی معزالدین.
- میرفندرسکی
- سید حسین بن حیدر عاملی.
- نورالدّین علی بن حسین بن ابی الحسن عاملی.
- سید شرف الدّین علی بن حجّت شولستانی.
- حسین بن حیدر قمر کرکی(متوفّای ۱۰۴۱ق)
- حسن علی شوشتری
- یحیی بن حسن یزدی
- مقصود بن زین العابدین استرابادی
- حسین مشغری عاملی
- جعفر بن عبد الله حویزی کمرئی اصفهانی
- حسن بن سلام گیلانی تیمجانی
- شیخ بهایی (۹۵۳ـ۱۰۳۰ق)
شاگردان
- آقا حسین خوانساری، شوهر خواهر محقّق سبزواری است.
- سید عبدالحسین خاتون آبادی(۱۱۰۵ ـ ۱۰۳۹ق.) وی اکثر اوقات خود را در کنار محقّق سبزواری سپری نمود و از استادش اجازه نقل حدیث دریافت کرده است.
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی مشهور به سراب (متوفّای ۱۱۲۴ ق.) محقّق سبزواری در ۱۰۸۱ق به وی اجازه نقل روایت داده است.
- میر محمدصالح خاتون آبادی
- محمّد شفیع بن فرج گیلانی محقّق سبزواری در ۱۰۸۵ق به وی اجازه نقل صحیفه سجادیه را داده است.
- جمال الدین خوانساری
- میرزا عبدالله افندی اصفهانی وی صاحب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء است.
- محمد صالح بیابانکی. محقّق سبزواری در ۱۰۷۴ ق. به وی اجازه نقل حدیث داده است.
- عبدالله اردبیلی
جایگاه
بسیاری از علما از جمله شیخ حر عاملی، محمد بن علی اردبیلی ، سید علی خان شیرازی، محدث قمی، میرزا محمد علی مدرس تبریزی صاحب ریحانة الادب، سید محمد باقر خوانساری، میرزا عبدالله افندی و سید جلال الدین آشتیانی به شرح حال او پرداخته و او را ستوده‌اند.
آرای فقهی و سیاسی
محقّق سبزواری از جمله فقیهانی است که قائل به وجوب عینی نماز جمعه در زمان غیبت بوده است و رساله‌ای هم در این زمینه نگاشته است.
محقق سبزواری علاوه بر فقه، به مباحث سیاسی نیز پرداخته است، آراء و نظریات سیاسی او در روضة الانوار عباسی آمده است. او در این کتاب به آیین مملکت داری، حقوق مردم بر حاکمان، عوامل زوال و بقای دولت‌ها و... پرداخته است.
آثار
- کفایة الاحکام، کتابی است فقهی که همه ابواب فقه را دربر دارد. این کتاب با نام‌های کفایة المقتصد و کفایة الفقه نیز خوانده شده است. محمد علی نحوی اردکانی این کتاب را با عنوان هدایة الاعلام ترجمه کرده است. حواشی و شرح‌هایی نیز بر آن نوشته شده است.
- ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد؛ کتابی است فقهی که از باب طهارت تا پایان بحث حج. این کتاب شرح ارشاد الاذهان علامه حلی است. و شرح‌هایی بر آن نوشته شده است.
- خلافیة: به فارسی و برای شاه عباس صفوی در عبادات نوشته شده است، این کتاب در یک مقدمه و سه باب نوشته شده و در ابتدای آن به شناخت اصول دین و بعد از آن به فروع دین اشاره می‌کند.
- رسالة فی تحریم الغناء: این رساله درباره غناء و موسیقی است و محقّق سبزواری در آن آیات و روایاتی را که از اصحاب ائمه، در تحریم و منع غناء وارد شده، آورده است.
- رساله‌ای در تحلیل غناء در قرآن
- رساله‌ای در فقه؛ محقّق این رساله را برای شاه عبّاس دوم نوشته است و همه ابواب فقه را در بردارد.
- رساله عملیه؛ محقّق این کتاب را برای مقلدان خود نوشته و تألیف آن به درخواست میرزا مهدی بن میرزا رضا حسینی خراسانی در ۱۰۸۱ق. صورت گرفته است.
- رساله‌ای در نماز جمعه: این کتاب به فارسی نوشته شده است. محقّق سبزواری رساله‌ای نیز به عربی، به نام رسالة فی صلاة الجمعة دارد.
- حاشیة علی شرح الاشارات: این کتاب حاشیه بر شرح اشارات خواجه نصیر الدین طوسی است که تألیف آن در دوازده ذیقعده (۱۰۷۵ق) به پایان رسیده است.
- حاشیة علی الشفاء: این کتاب، حاشیه بر بخش الهیات ابن سینا است. نویسنده در این اثر فقط به شرح مشکلات و حل معضلات کتاب پرداخته و وارد مناقشات وارده بر مباحث نشده است.
- مفاتیح النجاة عباسی: این کتاب ادعیه مشهوره و منقوله از اهل بیت را دربردارد، از یک مقدمه ـ که در فضیلت و آداب و اوقات استجابت دعا است ـ و ۲۷ باب تشکیل شده است. محقّق سبزواری این تألیف را به تقاضای شاه عبّاس دوم نوشته است و در هفدهم شعبان ۱۰۵۶ق آن را به اتمام رسانده است.
- روضة الانوار عبّاسی: این اثر را محقّق سبزواری به درخواست شاه عبّاس دوم در ۱۰۷۳ق در یک مقدمه و دو بخش نگاشته است. در مقدمه به علل احتیاج افراد به پادشاهان و عوامل دوام و زوال حکومت پادشاهان اشاره می‌کند.
- شرح حدیث برّ الوالدّین: محقّق سبزواری این اثر را هنگام سفر به بیت الله الحرام به خط خود در مجموعه شیخ شمس الدّین حسین بن محمّد شیرازی برای تذکار به او نوشته است. تاریخ تألیف این اثر شوّال ۱۰۶۲ق است.
- اختیارات ایام: این اثر تحقیقی است در مورد ایام مبارک و مسعود و روزهای نحس از ماه‌های اسلامی و رومی و فارسی قدیم که در یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه تألیف شده و هر کدام مشتمل بر چند فصل و مبحث است.
- شرح زبدة الاصول: این کتاب شرح بر زبدة الاصول شیخ بهایی است.
- الردّ علی رسالة شبهة الاستلزام: این اثر در پاسخ به انتقادات محقق خوانساری بر رساله محقّق سبزواری در مورد شبهه استلزام است.
- شرح توحید صدوق.
- روضة الابرار
- دیوان اشعار
- کتاب مزار
- مناسک حج.
- رساله‌ای در نماز و روزه.
- رسالة فی الغسل.
- رسالة فی تحدید النّهار الشرعی.
فرزندان
- میرزا جعفر سبزواری اصفهانی از فقهای شیعه در اصفهان بوده و شیخ الاسلامی اصفهان در اعقاب او به مدّت بیش از دو قرن تداوم داشته است و در جنب مسجد حکیم اصفهان مدفون است.
- میرزا عبدالرحیم شیخ الاسلام که شیخ الاسلامی اصفهان را به عهده داشته است. وی از مجتهدین اصفهان در قرن دوازدهم بوده و در ۱۱۸۱ق درگذشته است.
پانویس
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۹؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۷۰
- ↑ تعلیقه امل الآمل، ص۲۵۴ نک: خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۷۰؛ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۵
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۸۵، ج۱، ص۱۶۰؛ فهرس التراث، ج۱، ۸۸۷؛ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۷۰؛موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۹.
- ↑
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۷۰
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۲۵۵
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ۳۱۸، ج۱۲، ص۲۴
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۱۹۱
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۹
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۹
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۲، ص۸۶
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۲، ص۹۳
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۶۹
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸، ج۱۲، ص۲۹۱
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۱۶۰؛ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۲، ص۲۷۳
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸، ج۱۲، ص۱۹۲
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۸
- ↑ حر عاملی امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
- ↑ فهرس التراث، ج۱، ص ۸۸۷.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۴
- ↑ دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه، ص ۳۴.
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ۱۵، ص۶۶؛ حر عاملی امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
- ↑ نک: محقق سبزواری، روضة الانوار عباسی، تمام کتاب
- ↑ محقق سبزواري، كفاية الفقه؛ ج۱، ص۶، تحقيق مرتضى الواعظي الأراكي، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۳۸۱
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۶۹
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۳، ص۷۴؛ حر عاملی امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰؛ تعلیقه امل الآمل، ص۲۵۳؛ فهرس التراث، ج۱، ۸۸۷
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۰، ص۱۹
- ↑ الذریعه، ج۷، ص۲۳۹
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۶، ص۶۱؛ حر عاملی امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
- ↑ مختاری، صادقی، غناء و موسیقی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ۲۰۳۹- ۲۰۴۱.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۱۳
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ۱۵، ص۶۶؛ حر عاملی امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
- ↑ تعلیقه امل الآمل، ص۲۵۴
- ↑ تعلیقه امل الآمل، ص۲۵۴؛ فهرس التراث، ج۱، ۸۸۷
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۳۰۸
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ۲۸۹-۲۹۰
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۳، ص۱۹۰
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۳، ص۲۹۸
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۸، ص۲۲۹
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۰، ص۱۹۵،۱۹۹
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۴۸۲
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۸۵
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۹، ص۱۲۰
- ↑ آقا بزرگ، الذریعه، ج۲۰، ص۳۱۷
- ↑ موسوعة الطبقات الفقهاء، ج۱۱، ص۳۱۹
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
- ↑ حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۱۳۸؛ حر عاملی، امل الآمل، ج۲، ص۲۵۰
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، تعلیقة أمل الآمل، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۱۰ق.
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق: سید احمد حسینی، قم، خیام، ۱۴۰۱ق.
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، اسماعیلیان قم و تهران، کتابخانه اسلامیه، ۱۴۰۸ق.
- جعفریان، رسول، دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه، قم، انصاریان، ۱۴۳۲ق.
- جلالی، سید محمد حسین حسینی، فهرس التراث، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۴۲۲ق.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی الاحوال العلماء و السادات، تهران، مکتبة اسماعیلیان.
- سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۴۱۸ق.
- محقق سبزواری، روضة الانوار عباسی، به کوشش: نجف لک‌زایی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- مختاری، رضا و صادقی، محسن، غناء و موسیقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ١٣٧٧ش.
پیوند به بیرون