مشعر

مَشْعَر یا مَشْعَرُالحرام که به مُزْدَلِفِه نیز شهرت دارد سرزمینی بین عرفات و مِنا است که حدود ۴ کیلومتر طول دارد. این زمین در محدوده حرم مکه قرار داشته و توقف (وقوف) در آن در صبح عید قربان از ارکان حج است. بیشتر حجاج برای رمی جمرات از این مکان سنگ‌ریزه جمع می‌کنند.

موقعیت

این سرزمین که در محدوده حرم مکه قرار دارد درّه‌ای است کم وسعت که بین عرفات و منا واقع شده و طول آن تقریباً چهار کیلومتر است. در این منطقه مسجد بزرگی وجود دارد که آن را «مسجد مزدلفه» می‌خوانند. مساحت اولیه این مسجد حدود ۱۷۰۰ مترمربع بود که در عهد عباسی به چهار هزار متر رسید، مسجد در آن زمان سقف نداشت و تنها حصاری در اطراف آن بود. پس از بارها بازسازی و توسعه، اکنون مساحت مستطیل شکل آن حدود شش هزار مترمربع است.

در قرآن به نام این مکان اشاره شده و از مردم خواسته شده خدا را در این مکان یاد کنند:

فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَ‌فَاتٍ فَاذْکرُ‌وا اللَّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَ‌امِ ۖ وَاذْکرُ‌وهُ کمَا هَدَاکمْ وَإِن کنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ﴿۱۹۸﴾ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُ‌وا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّ‌حِیمٌ (ترجمه: و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد «مشعَر الحرام» یاد کنید! او را یاد کنید همان‌طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید. (۱۹۸) سپس از همان‌جا که مردم کوچ می‌کنند، (به سوی سرزمین منا) کوچ کنید! و از خداوند آمرزش بطلبید، که خدا آمرزنده مهربان است.)

محدوده مشعر

مشعرالحرام پس از وادی یا درّه «مَأْزِمَین» قرار دارد. حجاج باید بعد از غروب روز عرفه؛ یعنی پس از پایان وقوف اختیاری در عرفات، به این سمت حرکت کنند و تا طلوع آفتاب روز فردا (دهم ذی حجه، عید قربان)، در این مکان بمانند. محدوده مزدلفه با تابلوهای بزرگی مشخص شده و با جمله «بِدایةُ مُزْدَلِفِه» یا «نِهایةُ مُزدلِفِه» می‌توان حدود آن را شناخت. طول آن حدود ۴۰۰۰ متر و مساحت آن ۱۲/۵ کیلومتر مربع است. برخی معتقدند «مشعر» در حقیقت نام سرزمین و کوهی است که در انتهای مزدلفه قرار دارد که تا وادی یا درّه «مُحَسِّر» امتداد می‌یابد و سپس کل سرزمین مزدلفه به این نام خوانده شده است. در این مکان ضمن بیتوته و عبادت در شب می‌توان سنگریزه‌هایی را که به لحاظ شکل و نوع، تنها در این منطقه یافت می‌شود برای رمی جمرات در منا جمع‌آوری کرد.

مأزمین

حُجاج در راه بازگشت از عرفات به سوی مکه، از وادی مَأْزِمَین می‌گذرند که میان دو کوه است. «مأزم» به معنای راه تنگ و به عبارت دیگر، تنگه است، این کلمه اشاره به دو راه رفت و برگشتِ تنگِ این ناحیه دارد و حجاج با عبور از این وادی به مزدلفه یا سرزمینِ مشعرالحرام می‌رسند.

نام‌های مختلف

برای این سرزمین نام‌های متعددی بیان شده است:

• مَشْعَر؛ اسم مکان از ریشه «شعور»، چرا که در این سرزمین باید پس از شناخت در عرفات به شعور و آگاهی رسید.
• مشعر الحرام: مشعر در محدوده حرم مکه واقع شده و به همین علت آن را مشعرالحرام گویند.
• مُزْدَلِفِه؛ که نام دیگر آن است، اسم فاعل از «ازدلاف»؛
  • به معنای تقدم یا نزدیکی و برگرفته از «زُلَف»، زیرا مردم در این مکان به خدا تقرّب پیدا می‌کنند یا حجاج در این مکان اجتماع کرده و به هم نزدیک می‌شوند.
  • مزدلفه به معنی محل ازدحام، به دلیل اجتماع تمامی حجاج در شب دهم ذی حجه در آنجا.
  • از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است: جبرئیل پس از پایان وقوف در عرفات به ابراهیم گفت: «یا إِبْرَاهِیمُ ازْدَلِفْ إِلَی الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ…»
  • معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: مزدلفه را به این خاطر مزدلفه نامیدند که حاجی‌ها از عرفات به سویش کوچ می‌کنند.
• جَمْع؛ امام صادق علیه‌السلام فرمود: به مشعر، «جمع» گفته می‌شود، چون حضرت آدم علیه‌السلام بین نماز مغرب و عشاء جمع کرد.
• اِبْطَح؛ امام صادق(ع): این سرزمین ابطح نامیده شد چرا که آدم علیه‌السلام مأمور شد در مسیلِ مشعر، تا طلوع صبح بماند. سپس مأمور شد که از کوهِ مشعر بالا رود و چون خورشید بر او تابید، به گناهش اعتراف کند و آدم علیه‌السلام چنان کرد و این اعتراف سنّتی در میان فرزندانش قرار داده شد.

اعمال حج

بعد از مغرب روز عرفه، حج‌گذاران از عرفات خارج شده و به طرف مشعر الحرام حرکت می‌کنند. زمان وقوف در مشعرالحرام از طلوع فجر عید قربان تا طلوع خورشید است. در مشعر به جز توقف در آنجا کار دیگری واجب نیست گر چه مستحبات بسیاری دارد و از جمله آن‌ها ذکر الهی گفتن و جمع‌آوری سنگریزه برای رمی جمرات است.

منابع و پانویس