سعید بن مسیب

سعید بن مسیب

اطلاعات فردی
نام کامل	سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی
لقب	سید التابعین
محل زندگی	مدینه
خویشاوندان سرشناس	ابوهریره (پدر زن)
اطلاعات علمی
استادان	زید بن ثابت، ابن عبّاس، ابن عمر، عایشه، امام علی(ع)..
شاگردان	زهری، قتاده، عمربن دینار، یحیی بن سعید..

سَعید بن مُسَیِّب بن حَزَن قَرَشی مَخْزومی از تابعین که او را از فقهای هفتگانه مدینه در زمان امام سجاد(ع) به شمار آورده‌اند.

نسب

حزن بن ابی وهب بن عمرو بن عائذ بن عمران بن مخزوم قرشی مخزومی، پدر بزرگ سعید از مهاجرین بوده و قبل از اسلام از اشراف جاهلیت محسوب می‌شود.

پدرش مسیب نیز جز مهاجرین بوده و با پدرش حزن مهاجرت کرده، مسیب در بیعت رضوان حضور داشته، بیعت نموده است. شغل وی تاجر و کنیه‌اش ابا سعید بوده است.

مسیب تا فتوح شام زنده بوده اما تاریخ وفاتش مشخص نیست، نام مادرش نیز سلمیة ثبت شده است. وی داماد ابوهریره بوده است.

تولد

در تاریخ تولد سعید اقوال مختلفی آمده که مهمترین آنها:

• متولد سال ۱۳ قمری
• دوسال مانده از خلافت عمر
• دوسال پس از به خلافت رسیدن عثمان.

کنیه ولقب

کنیه سعید، ابومحمد و لقبش سید التابعین است البته بعضی کنیه وی را اباعبدالله ذکر کرده‌اند. وی یکی از فقهای هفتگانه مدینه می‌باشد، وی در علم حدیث و فقه متبحر و به زهد وورع معروف بود، امرار معاشش از تجارت زیت بود، از خصوصیات او این بود که هدیه قبول نمی‌کرد. از تابعین مدینه است.

ویژگیها

سعید حائز ویژگی‌های زیادی از قبیل علم، تقوی و شجاعت بود، از نظر علمی جزء فقهای بنام مدینه و از نظر تقوی زبانزد زمان و از نظر شجاعت با خلفای زمان خود درگیر بود. وی در علم به تعبیر خواب نیز بود. او در نظر مردم با قدر و منزلت بزرگ بود و پارسا و سختگیر و خوشنام بود.وی از یک چشم نابینا بود.

علم

بعضی وی را فقیه الفقها وبرخی او را اعلم علما می‌دانستند. یعقوبی وی رایکی از فقهای مدینه در دوران معاویه، تازمان عبدالملک می‌داند،و ذهبی درباره وی می‌گوید: در باب طلاق اعلم بود. عبدالله بن عمر برای وی مقام فتوادادن قائل است و قتاده می‌گوید: کسی را اعلم از سعید بن مسیب ندیده ام. احمد بن حنبل مرسلات وی را صحیح می‌دانست و بدان عمل می‌کرد. حسن بصری هرگاه در مسئله‌ای ناتوان می‌ماند به سعید نامه می‌نوشت و از وی سوال می‌کرد. و خود و پسرش محمد در علم انساب نیز تبحر داشته‌اند. سعید و پسرش محمد در علم انساب از بقیه عالمتر بودند. وی حتی در زمان حیات صحابه نیز فتوا می‌داده است. چنان عالم بود که علم هیچ کس با علم او برابری نمیکرد و رای صائب و استوار داشت و با عزّت و گرانقدر بود و محک آراء دیگران شمرده میشد. سعید خود را در قضا اعلم از بقیه می‌دانست. ابن حجر وی را امام مدرسه مدینه در عصر اول اسلامی می‌داند.

سعید گاهی برای شنیدن یک حدیث چند روز مسافرت می‌کرد

علم تعبیر خواب

سعید یکی از معبرین زمان خود بوده و در گزارش‌های تاریخی از چند تعبیر خواب موفق وی سخن رفته است.

شخصی چند روز قبل از شهادت امام حسن مجتبی(ع) در خواب دید که بین دو چشم امام سوره توحید نوشته شده است و خوابش را نزد سعید بیان نمود، سعید گفت چند روزی بیشتر از عمر امام باقی نمانده است.

عبدالملک بن مروان در خواب دید که چهار مرتبه در محراب ادرار می‌کند، سعید تعبیر کرد به اینکه از وی چهار فرزند به خلافت خواهند رسید.

مردی نزد سعید آمد و گفت: خواب دیدم که حضرت موسی(ع) مردی را داخل دریا افکند، سعید چنین تعبیر کرد که عبد الملک تا سه روز دیگر خواهد مرد، روز سوم سپری نشد که خبر مرگ عبد الملک رسید از وی پرسیدند از کجا چنین تعبیر کردی؟ گفت: برای آنکه موسی، فرعون را غرق کرد و فرعون این زمان را جز عبد الملک نمیدانم.

عبادت

خود می‌گوید که در طول عمرش چهل مرتبه حج بجای آورده. پنجاه سال مداومت بر صف اول نماز جماعت داشته است.

وی هرگز هدیه قبول نمی‌کرد، چهار صد دینار داشت و آن را در خرید و فروش روغن زیتون بکار بست، و از این راه امرار معاش می‌کرد.

اساتید و شاگردان

زید بن ثابت، سعد بن ابی وقّاص، ابن عبّاس، ابن عمر، عایشه، امّ سلمة، عثمان بن عفّان، علی(ع)، صهیب، محمد بن مسلمة، ابو هریرة. امام سجاد(ع)

زهری، قتاده، عمربن دینار، یحیی بن سعید در زمره راویان وی محسوب می‌شوند.

برخورد با خلفا

سعید همواره در حضور فرمانروایان و سلاطین سخن حقّ می‌گفت و از معاشرت با ایشان پرهیز می‌کرد.

وی خلافت یزید را مشروع نمی‌دانست. در واقعه حره، مسلم بن عقبه که فرمانده سپاه یزید بود، از وی خواست که به عنوان برده ذلیل یزید بیعت کند، اما او گفت: «بر کتاب خدا و سنت پیامبر و شیخین و اینکه من پسر عموی یزیدم بیعت می‌کنم». مسلم بن عقبه قصد کشتن او را کرد؛ ولی عده‌ای شهادت دادند که او دیوانه است پس او را رها کردند.

همچنین عبدالملک بن مروان را فرعون زمان می‌خطاب می‌کرد. وقتی عمر بن عبدالعزیز به دستور ولید بن عبدالملک اقدام به تخریب حجرۀ همسران پیامبر(ص) نمود، سعید به مخالفت با او بر خواست و گفت مردم به از اقصی نقاط جهان به این مکان به قصد زیارت هجرت می‌کنند و از زهد پیامبر(ص) الگوگیری می‌نمایند.

روزی عبدالملک بن مروان به وی گفت:‌ای سعید به جایی رسیده‌ام که اگر کار خیری انجام دهم خوشحال نمی‌شوم واگر کار بدی انجام دهم ناراحت نمی‌شوم، سعید به وی گفت: الان مرگ قلب پیش تو کامل شده است. در زمان امویان سهم وی از بیت المال سی هزار دینار بود ولی وی از گرفتن آن خودداری کرد.

وی دومرتبه در زمان خلفا تازیانه خورده است، یک مرتبه در زمان تسلط عبدالله بن زبیر توسط والی وی بر مدینه، و مرحله بعدی در زمان عبدالملک بن مروان توسط حاکم وی بر مدینه.

مذهب

در منابع شیعی سعید از اصحاب امام سجاد(ع) شمرده شده و امام از سعید و متقابلا وی از امام تمجید نموده است.

سعید امام سجاد را سیدالعابدین می‌خواند. و می‌گفت: من از علی بن حسین با تقواتر ندیده ام. و گزارشی از سعید نقل شده که امام زین العابدین در شبانه روز هزار رکعت نماز می‌خواند و بدین جهت ملقب زین العابدین شد.

در اختصاص شیخ مفید سعید جز اصحاب امام سجاد علیه‌السلام شمرده شده است. سید محسن امین نیز همین عقیده را دارد.

مفید حدیثی را نقل می‌کند که در روز قیامت اصحاب ائمه از امام علی علیه‌السلام تا آخر ندا داده و فراخوانده میشوند و اسامی آنها را می‌آورد، در آن حدیث در اصحاب امام سجاد(ع) نام سعید بن مسیب نیز از حواریون ایشان آورده شده است.

کلینی از امام صادق(ع) روایتی نقل می‌کند که در آن امام سعید را از اصحاب موثق امام سجاد(ع) عنوان می‌دارد. وی احادیثی از امام سجاد(ع) نقل کرده است.

امام سجاد نیز در تمجید وی می‌گوید: سعید داناتر مردم به اخبار گذشتگان و فقیه‌تر ایشان در اظهار رأی و نظر است.

توثیق

روایات در مورد سعید دو دسته هستند، دسته‌ای از روایات در مدح وی آمده و حتی سعید از حواریون امام سجاد(ع) شمرده شده است، و دسته دیگر در ذم وی است و از نخواندن نماز میت بر امام سجاد(ع) توسط وی حکایت دارد، آیه الله خویی با بررسی روایات ذم و مدح و تضیف سند و دلالت تمام آنان، توقف درباره سعید را مبنای خویش قرار داده است.

فرزندان

محمد بن سعید بن مسیب که از پدرش نقل حدیث کرده است. وی پسری به نام عمران داشته که از محدثین بوده است. محمد فرزندی دیگری نیز به نام طلحه داشته است،

سعید فرزندان دیگری نیز داشته است. فرزندان دیگر وی به نامهای سعید، الیاس، ام عثمان، ام عمرو، فاخته، مریم نام داشتند.

وفات

در تاریخ وفات وی بین مورخین اختلاف است و سال‌های ۹۲،۹۱،۸۹ و ۱۰۵ را گفته‌اند. اما قول مشهور این است که وی در سال ۹۴ قمری در زمان حکومت ولید که سنة الفقها گفته میشود و اکثر فقهای مشهور مدینه در این سال از دنیا رفتند، فوت نموده است، در حالی که ۷۵ سال از عمرش می‌گذشت.

پانویس

منابع