حماد بن عیسی جهنی
| محدث و فقیه امامیه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حَمّاد بن عیسی جُهَنی |
| وفات | سال ۲۰۹ هجری قمری، جحفه، مدینه |
| محل دفن | مدینه |
| مذهب | شیعه |
| صحابی | امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) • امام رضا(ع) • امام جواد(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) |
| اعتبار | ثقه و صدوق |
| تعداد روایات | بیش از ۵۰۰۱ روایت |
| تألیفات | کتاب الزکاة، کتاب الصلاة و کتاب النوادر |
حَمّاد بن عیسی جُهَنی، محدث و فقیه امامیه قرن دوم که ازامام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایت نقل کرده است. برخی او را معاصر با امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نیز دانسته‌اند. از حماد، در منابع حدیثی شیعه، افزون بر ۵۰۰۱ حدیث نقل شده که بیشتر روایات او مربوط به احکام است. او در امامت و اخلاق نیز احادیثی نقل کرده است. کتاب هایی نیز به او منسوب است.
رجالیان شیعه او را با صفاتی چون ثقه و صدوق ستوده‌اند ولی بیشتر رجالیون اهل سنت، او را تضعیف و گاه به افترا و وضع حدیث متهم کرده‌اند.
زندگی نامه
برخی حماد را مولی و برخی اصل او را عرب و از کوفه دانسته‌اند که بعدها در بصره ساکن شده و بدین سبب بصری خوانده شده است. مؤید این نظر، شهرت حماد به جُهنی است که از انتساب وی به قبیله جُهَینه، شاخه‌ای از عربهای قُضاعه که ساکن کوفه شدند، حکایت دارد.
جد حمّاد، عبیدة بن صیفی جهنی، از اصحاب پیامبر بوده و حماد به واسطه پدرش از او حدیث نقل کرده است.
حماد در سال ۲۰۹، در نود و چند سالگی درگذشت. بنابر روایتی، امام کاظم (ع) برای او دعا کرده بود که پنجاه حج نصیبش شود. هنگامی که وی عازم حج پنجاه و یکم شد، در سیلی که از جحفه تا مسجد شجره و از آنجا تا مدینه ادامه داشت، غرق شد و بدین سبب به غریق الجحفه نیز مشهور است. قبر او نزدیک مدینه، بوده است.
امامان معاصر با حماد
حماد با امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) معاصر بوده است. با توجه به سنّش در هنگام وفات، احتمالا بین سالهای ۱۱۰ تا ۱۲۰ متولد شده و در نتیجه با امام صادق(ع) (متوفی ۱۴۸) هم عصر بوده است. برخی گفته‌اند که او تا زمان امام رضا(ع) (متوفی ۲۰۳) زنده بوده است. البته بهاءالدین اربلی از دیدار وی با امام جواد علیه‌السلام سخن گفته است. حماد از اصحاب مشترک امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) شمرده شده، هر چند از او روایتی از امام رضا(ع) و امام جواد(ع) باقی نمانده است.
خصوصیات
بنابه گفته علامه حلّی، حماد اهل دقت و احتیاط در نقل حدیث بوده است، به همین سبب با اینکه از امام صادق(ع) هفتاد حدیث شنیده بوده، برای اطمینان، به روایت بیست حدیث بسنده کرده است.
دیدگاه علمای رجال
علمای شیعه
حمادبن عیسی از راویان مشترک شیعه و اهل سنّت است. رجالیان شیعه او را با صفاتی چون ثقه و صدوق ستوده‌اند. به گفته شیخ طوسی چند تن از اصحاب امام کاظم(ع) با دیدن معجزات امام رضا(ع) از عقیده وقف برگشتند و به امامت وی گردن نهادند که در این میان از حماد نیز نام برده است هرچند در دیگر منابع به این مطلب اشاره نشده است. کشّی حماد را یکی از شش راوی فقیه از اصحاب امام صادق(ع) شمرده و گفته است شیعیان بر صحت روایات، تصدیق منقولات و اعتراف به فقاهت آنها اجماع دارند. این عده دانشمندترین افراد در طبقه جوان‌تر شاگردان امام صادق(ع) بودند.
علمای اهل سنت
از علمای اهل سنّت فقط یحیی بن معین، حماد را شیخِ صالح دانسته است و دیگران او را تضعیف و‌گاه به افترا و وضع حدیث متهم کرده‌اند. با این حال، محدّثان اهل سنّت در کتابهای خود روایات وی را از امام صادق(ع)، حنظلة بن ابی سفیان جمحی، سفیان ثوری و ابن جریج نقل کرده‌اند.
از راویان حدیث
در سند بیش از ۸۰۰۱ حدیث نام حماد وجود دارد این حماد ممکن است حماد بن عیسی باشد و ممکن است حماد بن عثمان باشد وتشخیص این که این حماد مذکور در سند کدام یک از این دو حماد است با توجه به قراین دیگر قابل کشف است؛ مثل این که بررسی شود که این حماد، روایت را از چه کسی نقل کرده است. چنانچه آن فرد حریز بن عبدالله سجستانی باشد، میتوان گفت که منظور از حماد، حماد بن عیسی است و اگر آن فرد عبیدالله بن علی حلبی باشد میتوان گفت که منظور از حماد، حماد بن عثمان است.. علاوه بر این نام حماد بن عیسی در سلسله سند ۱۰۳۶ روایت وجود دارد . این حجم روایت نشان می‌دهد که وی محدثی بزرگ بوده است.
بررسی محتوای روایات حماد
بررسی محتوای روایات حماد نشان می‌دهد که او بیشتر به ثبت و نقل احادیث احکام اهتمام داشته است و در این زمینه از راویان پر حدیث به شمار می‌آید. روایاتی نیز درباره امامت و اخلاق دارد. او بیش از همه از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) ، از طریق حدود پنجاه راوی و بیشتر از حریز بن عبدالله سجستانی -از جمله کتاب الصلاة حریز- روایت کرده است.
صحیحه حماد
روایتی مشهور به صحیحه حماد درباره آداب و کیفیت نماز در کتب روایی شیعه وارد شده است که مقبول و مستند فقهای امامیه بوده است.
راویان روایات حماد
بیش از چهل تن نیز مستقیماً از او روایت نقل کرده‌اند که بیش از همه، ابراهیم بن هاشم از او روایت کرده است. در بعضی اسانید، به اشتباه، ابراهیم بن هاشم راوی حماد بن عثمان ذکر شده است، در حالی‌که ابراهیم بن هاشم، حماد بن عثمان را درک نکرده و احتمالا در اسناد، تصحیف یا حذفی رخ داده است.
تألیفات
به حماد چند کتاب نسبت داده شده است: کتاب الزکاة، کتاب الصلاة و کتاب النوادر، که احتمالا حاوی کتابهای حریز بن عبدالله سجستانی بوده‌اند، همچنان که اصول بسیاری از اصحاب ائمه و کتاب سلیم بن قیس از طریق وی روایت شده است. کتاب دیگر او، مسائل التلمیذ و تصنیفه، حاوی پند و اندرز و مطالبی درباره توحید و دانستنی هایی درباره انسان و حیوانات است که حماد از امام صادق(ع) پرسیده و حضرت پاسخ داده است. ابوغالب زراری نیز یک جزء حدیثی از روایات حماد نگاشته که به گفته زراری، این روایات از یکی از کتابهای حماد اخذ شده است.
پانویس
- ↑ برقی، رجال البرقی، ص۲۱، ۴۸؛ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۲
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۲
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۷؛ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۸۷
- ↑ برقی، رجال البرقی، ص۲۱
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۶
- ↑ سمعانی، ج۲، ص۱۳۴
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۷
- ↑ ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب، ج۶، ص۴۷ـ۴۸؛ ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج۳، ص۳۵۶
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۳
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج۳، ص۶۶۲؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۲۸
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۲طوسی، رجال الطوسی، ص۱۸۷
- ↑ بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۳، ص۵۱۸
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۲، بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج۲، ص۴۱۸ـ۴۱۹، ج۳، ص۱۵۷
- ↑ الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، ص۲۰۵
- ↑ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۳، ص۱۵۷
- ↑ برقی، رجال البرقی، ص۲۱، ۴۸، ۵۳؛ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۸۷، ۳۳۴
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص ۱۲۴
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۱۶
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۵۶؛ طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۴
- ↑ طوسی، کتاب الغیبة، ص۷۱
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۷۵
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲۰، ص۴۹؛ ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۵، ص۶۳
- ↑ ابوداوود، سؤالات، ج۱، ص۳۶۰، ج۲، ص۱۲۶؛ ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، ج۳، ص۱۴۵؛ ابن حِبّان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۲۵۳ـ ۲۵۴
- ↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجة، ج۲، ص۱۳۸۰؛ ترمذی، سنن الترمذی، ج۵، ص۱۳۱ـ۱۳۲؛ طبرانی، المعجم الاوسط، ج۴، ص۲۳۵، ج۷، ص۱۲۴؛ ابونعیم اصفهانی، جزء فیه طرق حدیث «ان اللّه تسعة و تسعین اسمآ »، ص۱۵۲ـ۱۵۵
- ↑ خویی، ج۶، ص ۱۸۹
- ↑ شوشتری، ج۳، ص۶۶۳
- ↑ خویی، ج۶، ص۲۱۶
- ↑ اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، ص۲۷۳ـ۲۷۶
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۳۱، ۴۲۲ـ۴۲۴
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۱۸۹، ۲۳۱، ۴۲۶ـ۴۳۷
- ↑ کلینی، الکافی، ج۳، ص۳۱۱ـ۳۱۲؛ ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، ج۱، ص۳۰۰؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۸۱ـ۸۲
- ↑ ابن شهیدثانی، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح، ج۲، ص۶۴ـ۶۵
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۲۳۱ـ۲۳۲
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج۳، ص۶۵۲، ۶۵۹
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۲ـ۱۴۳؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۵۶
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۶۲
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، ص۲۲، ۱۹۵، ۲۳۰، ۲۳۵
- ↑ ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، ص۱۲۳؛ نجاشی، رجال النجاشی، ص۱۴۳
- ↑ زراری، رسالة ابی غالب الزراری، ص۱۷۸
منابع
- آقابزرگ طهرانی.
- ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، تهران: انتشارات اسماعیلیان، بی‌تا.
- ابن بابویه، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴.
- ابن حِبّان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب ۱۳۹۵ـ۱۳۹۶/ ۱۹۷۵ـ۱۹۷۶.
- ابن شهید ثانی، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح، الحسان، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ـ۱۳۶۵ش.
- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
- ابن غضائری، الرجال لابن الغضائری، چاپ محمدرضا حسینی جلالی، قم ۱۴۲۲.
- ابن ماجه، سنن ابن ماجة، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، (قاهره ۱۳۷۳/ ۱۹۵۴)، چاپ افست (بیروت، بی‌تا.
- ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف من الأسماء و الکنی و الأنساب، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۱ـ۱۴۰۶/ ۱۹۶۲ـ۱۹۸۶.
- سلیمان بن اشعث ابوداوود، سؤالات ابی عبید الآجری أباداود سلیمان بن الاشعث السجستانی، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستونی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
- ابونعیم اصفهانی، جزء فیه طرق حدیث «ان اللّه تسعة و تسعین اسمآ »، چاپ مشهوربن حسن بن سلمان، مدینه (۱۴۱۳).
- الاختصاص، (منسوب به) محمدبن محمد مفید، چاپ علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا.
- محمدبن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
- احمدبن محمدبرقی، رجال البرقی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (تهران) ۱۴۱۹.
- علی بن عیسی بهاءالدین اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
- محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی، ج۵، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث.
- محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.
- احمدبن محمد زراری، رسالة ابی غالب الزراری الی ابن انبه فی ذکر آل اعین، چاپ محمدرضا حسینی، قم ۱۴۱۱.
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال.
- سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الاوسط، چاپ ابومعاذ طارق بن عوض اللّه، (قاهره) ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶.
- فخرالدین بن محمد طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران ? (۱۳۷۴)؛
- محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰.
- محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
- محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
- محمدبن حسن طوسی، کتاب الغیبة، چاپ عبدالله طهرانی و علی احمد ناصح، قم ۱۴۱۱.
- حسن بن یوسف علامه حلّی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.
- محمدامین بن محمدعلی کاظمی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵.
- محمدبن عمرکشّی، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
- کلینی، الکافی؛
- احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر بـ رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: