ابوالحتوف جعفی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدالرحمن بن زیاد جُعفی |
| خویشاوندان | سعد بن حرث |
| فعالیت‌ها | حضور در واقعه کربلا |
ابوالحُتوف جُعفی با نام عبدالرحمن بن زیاد جعفی از افراد حاضر در واقعه کربلا است که درباره اینکه از شهدای کربلا بوده یا سپاهیان عمر بن سعد اختلاف‌نظر وجود دارد. بنا بر گزارش برخی از منابع تاریخی وی از لشکریان عمر بن سعد بود و در عصر عاشورا به پیشانی امام حسین(ع) تیری زد و شتری از شتران او را را به غنیمت گرفت. اما بر اساس برخی دیگر از گزارش‌ها و نیز گفته نویسندگان وی جزو لشکریان عمر بن سعد بوده که در عصر عاشورا به سپاه امام حسین(ع) پیوسته و در رکاب او به شهادت رسیده است.
نسب و کنیه
ابوالحتوف از لشکریان ابن زیاد در واقعه کربلا بود که نامش عبدالرحمن بن زیاد جعفی و کنیه‌اش ابوالحتوف یا ابوالجنوب جعفی ضبط شده است.
حضور در کربلا
درباره نقش ابوالحتوف و برادرش سعد در واقعه کربلا، از حضور آنها در رکاب امام حسین(ع) یا سپاه عمر بن سعد دو گزارش متفاوت نقل شده است.
جزو شهدای کربلا
برخی ابوالحتوف و برادرش سعد را جزو شهدای کربلا دانسته‌اند. به نقل این منابع، آن دو از خوارج بودند و همراه عمر بن سعد برای نبرد با امام حسین(ع) از کوفه به کربلا آمدند. وقتی اصحاب امام حسین(ع) به شهادت رسیدند، تحت‌تأثیر شیون زنان و کودکان امام حسین(ع) متحول شده و به لشکر ابن سعد حمله کردند و همراه امام حسین(ع) جنگیدند و به شهادت رسیدند. بر همین اساس مامقانی در کتاب تنقیح المقال ابوالحتوف را توثیق و علی نمازی در مستدرکات علم رجال پس از تأیید این مطلب گفته است: «یا لیتنی کنت معهم فأفوز فوزا عظیما».
فضیل بن زبیر (قرن دوم) شهادت این شخص را در تسمیة من قتل گزارش کرده است، سپس در قرن هفتم حمید بن احمد گزارش فضیل را در کتاب الحدائق الوردیة منعکس کرده است. البته در گزارش‌های فضیل درباره شهدای کربلا تردید شده است؛ چراکه وی در تسمیة من قتل نام برخی از شهدای کربلا همچون بریر بن خضیر را ضبط نکرده و برخی از دشمنان امام حسین(ع) و اهل بیت همچون مهاجر بن اوس، کثیر بن عبیدالله، بکر بن حی و عبدالله بن قیس را در شمار شهدای کربلا ضبط کرده است. همچنین سعد بن حارث انصاری برادر ابوالحتوف که بر اساس منابع مذکور در کربلا حضور داشت بر اساس برخی دیگر از منابع در جنگ صفین به شهادت رسیده است.
محمدتقی شوشتری از رجال‌شناسان شیعه در شهادت ابوالحتوف و برادرش سعد تردید کرده و گزارش شهادت آن دو را قابل اعتماد نمی‌داند و در جای دیگر از کتاب قاموس الرجال، ضمن بیان بخشی از مطالب فوق درباره شهادت ابوالحتوف و خارجی بودن وی و اینکه خوارج با امام حسین(ع) همراهی کرده باشند یا نه، بر این باور است: خارجی بودن وی معلوم نیست و «اصل و فرع این مطلب [ جزء خوارج بودن و شهادت وی در کربلا] مشخص نیست».
در شمار دشمنان امام حسین(ع)
در مقابل گزارش ملحق شدن ابوالحتوف به امام حسین(ع)، گزارش باقی ماندن وی تا پایان عصر عاشورا در لشکر ابن سعد، توسط ابومخنف (درگذشت ۱۵۷ق) و طبری (درگذشت ۳۱۰ق) از مورخان نقل شده است. آنها کنیه او را ابوالجنوب ضبط کرده‌اند که روز عاشورا همراه ده تن از اصحاب تحت فرماندهی شمر بن ذی‌الجوشن، میان امام حسین و خیمه‌ها فاصله انداختند؛ شمر به ابوالجنوب دستور داد به حسین حمله کند. ابوالجنوب از حمله به امام سر باز زد و میان آن دو سخنان تندی رد و بدل شد.
کلبی (۲۰۴ق) و بلاذری (۲۷۹ق) در این‌باره تصریح دارند: بعد از شهادت امام حسین(ع)، ابوالجنوب شتری از شترهای امام را به عنوان غنیمت گرفت و با آن آب حمل می‌کرد و نام این شتر را حسین گذاشت.
خوارزمی (۵۶۸ق) در مقتل خود می‌نویسد: وقتی امام حسین(ع) توسط شمر و اصحابش محاصره شد، مردی که ابوالحتوف جعفی گفته می‌شد، تیری به پیشانی امام زد. امام حسین(ع) پس از آنکه تیر را از پیشانی خود در آورد، آنها را نفرین کرد.
ابن شهرآشوب محدث شیعه (درگذشت ۵۸۸ق) نیز همان گزارش خوارزمی را منعکس کرده است، با این تفاوت که در نسخه سه جلدی کتاب مناقب، کنیه‌اش ابوالحتوف و در نسخه چهارجلدی کنیه او ابوالحنوق ضبط شده است.
علامه مجلسی نیز در بحار الانوار با اشاره به این تفاوت در نگارش، نوع ضبط ابوالحتوف را صحیح می‌داند. در شماری از کتب معاصرین گزارش حضور ابوالحتوف در لشکر ابن سعد و زدن تیری به پیشانی امام حسین(ع) آمده است. به همین جهت در برخی کتب رجالی وی ملعون خطاب شده است.
پانویس
- ↑ کلبی، نسب معد، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۱۷؛ بلاذری، انساب الاشراف،۱۳۹۴ق، ج۳، ص۴۰۷؛ ابن اثیر، اللباب، مکتبة المثنی، ج۳، ص۲۸۷؛ سمعانی، الانساب، ۱۴۰۸ق، ج۵، پاورقی ص۴۴۳؛ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۶م، ج۷، ص۳۴۵.
- ↑ المرشد بالله، الامالی الخمیسیة، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۲؛ حمید بن احمد، الحدائق الوردیة، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۲؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۲، ص۱۲ و ج۳، ص۱۰.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین،۱۳۶۴ش، ص۱۹۰؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۵۸ق، ج۴، ص۳۴۴؛ کلبی، نسب معد، ۱۴۰۸ق، ص۳۱۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۳۹۴ق، ج۳، ص۴۰۷ و ۴۰۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به المرشد بالله، الامالی الخمیسیة، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۲؛ حمید بن احمد، الحدائق الوردیة، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۲؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۲، ص۱۲ و ج۳، ص۱۰؛ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۱۹؛ شیخ عباس، الکنی و الالقاب، بیدار، ج۱، ص۴۳؛ مقرم، مقتل الحسین، ۱۳۹۴ق، ص۲۵۹؛ سماوی، ابصار العین، ۱۴۲۳ق، ص۱۲۴ و ۱۷۳.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۱۰.
- ↑ نمازی، مستدرکات علم رجال، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۷.
- ↑ المرشد بالله، الامالی الخمیسیة، ۱۴۰۳ق، ص۱۷۲؛ حمید بن احمد، الحدائق الوردیة، ۱۴۰۵ق، ص۱۲۲.
- ↑ صالحی حاجی‌آبادی، «تسمیة من قتل در ترازوی نقد»، ص۱۳۱-۱۵۸؛ صالحی حاجی‌آبادی، طعنه رقیب، ۱۳۹۸ش، ص۱۷۰-۱۷۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۵، ص۸۲؛ طبری، المنتخب من ذیل المذیل، ۱۳۵۸ق، ص۱۴۶، به صحابه بودن وی تصریح نشده است. ابن عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۵۸۳. ابن اثیر، اسد الغابة، مکتبة الاسلامیة، ج۲، ص۲۷۲؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۲؛ البته إبن حجر از موسی بن عقبة نقل کرده سعد در جنگ یمامه به شهادت رسید. و نیز امینی، الغدیر، ۱۳۹۷ق، ج۹، ص۳۶۵. اعیان الشّیعة، ۱۴۰۳ق، ج۷، ص۲۲۱.
- ↑ شوشتری، قاموس الرّجال، ۱۴۲۸ق، ج۱۱، ص۲۷۱.
- ↑ تستری، قاموس الرّجال، ۱۴۲۸ق، ج۵، ص۲۸.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین،۱۳۶۴ش، ص۱۹۰؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۵۸ق، ج۴، ص۳۴۴؛ نگاه کنید به کلبی، نسب معد، ۱۴۰۸ق، ص۳۱۷؛ بلاذری، انساب الأشراف، ۱۳۹۴ق، ج۳، ص۴۰۷ و ۴۰۸؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۷۷؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۳.
- ↑ کلبی، نسب معد، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۱۷؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۳۹۴ق، ج۳، ص۴۰۷؛ نگاه کنید به ابن اثیر، اللباب، مکتبة المثنی، ج۳، ص۲۸۷؛ سمعانی، الأنساب، ۱۴۰۸ق، ج۵، پاورقی ص۴۴۳؛ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۶م، ج۷، ص۳۴۵.
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۸.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۲۵۸.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، انتشارات علامه، ج۴، ص۱۱۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، پاورقی ص۵۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۵۲؛ آل بحرالعلوم، مقتل الحسین، تحقیق حسین بن تقی، ص۴۴۴؛ نظری منفرد، قصه کربلا، ۱۳۷۶ق، ۶۶۳.
- ↑ نمازی، مستدرکات علم رجال، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۳۵۷.
- ↑ در نسخه البدایة و النهایة به تحقیق حویطی، مطلب فوق ذکر نشده است.(ابن کثیر، البدایة و النهایة،۱۴۲۸ق، ج۸، ص۲۶۲.)
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، بغداد، مکتبة المثنی، بی‌تا.
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر،۱۳۸۶ ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة، طهران، مکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
- ابن احمد، حمید، الحدائق الوردیة فی مناقب ائمة الزیدیة، دمشق، دارالاسامة، چاپ سوم، ۱۴۰۵ق.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیّة،۱۴۱۵ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
- ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، تحقیق لجنة من اساتذة النجف الاشرف، النجف الاشرف، الحیدریة، ۱۳۷۶ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۳ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النّهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، تحقیق ابراهیم حویطی، مصر، دارالیقین، ۱۴۲۸ق.
- ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، تحقیق حسن غفاری، قم، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- المرشد بالله، یحیی بن حسین، الامالی الخمیسیة (تسمیة من قتل مع الحسین)، بیروت، عالم الکتب، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشّیعة، تحقیق حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السّنّة و الأدب، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ چهارم،۱۳۹۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، موسسة الاعلمی، ۱۳۹۴ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد سماوی، قم، انوارالهدی، ۱۴۱۸ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام قاموس التراجم، بیروت، دار الملایین، چاپ هفتم، ۱۹۸۶م.
- سماوی، محمد، ابصار العین فی انصار الحسین، بی‌جا، المکتبة الحیدریة، ۱۴۲۳ق.
- سمعانی، عبدالکریم، الانساب، بیروت، دار الجنان، ۱۴۰۸ق.
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی، قم، النشر الاسلامی،۱۴۲۸ق.
- صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم، «تسمیة من قتل در ترازوی نقد»، فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهش‌نامه تاریخ، شماره ۳۰، ۱۳۹۲ش.
- صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم، طعنه رقیب یا خطای تاریخ (بازکاوی هویت مشهورین به شهادت در نینوا)، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، المنتخب من ذیل المذیل من تاریخ الصحابة و التابعین، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۳۵۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، قاهرة، الاستقامة، ۱۳۸۵ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، بیدار، قم، بی‌تا.
- کلبی، هشام بن سائب، نسب معد و الیمین الکبیر، تحقیق ناجی حسن، بیروت، علم الکتب، ۱۴۰۸ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، نجف اشرف، المطبعة المرتضویة، ۱۳۵۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین، قم، بصیرتی، ۱۳۹۴ق.
- نظری منفرد، علی، قصه کربلا، قم، سرور، چاپ دوم، ۱۳۷۶ش.
- نمازی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، طهران، ابن مولف، ۱۴۱۵ق.