اباصالح
اَباصالح کنیه‌ای درباره امام مهدی(ع) که از قرن یازدهم قمری برای اشاره به آن حضرت به کار رفته است. این واژه و واژه‌های مشابه آن، «صالح» و «باصالح»، در چند حدیث به‌کار رفته است که توصیه می‌کنند اگر راه را گم کردید، با صدازدن «صالح» و «اباصالح» یا «باصالح»، از آن‌ها برای یافتن راه کمک بخواهید. ولی در این احادیث از القاب و کنیه‌ها به عنوان کنیه‌های امام زمان یاد نشده و محدثان و شارحان حدیث نیز آن‌ها را کنیه امام زمان ندانسته‌اند.
اباصالح، کنیه منسوب به امام زمان
اباصالح کنیه‌ایی مشهور است که برای امام زمان(ع) به کار می‌رود. این کنیه در روایات و متون قدیمی تاریخی برای امام زمان ذکر نشده است. تنها در منابع متأخر آمده است که برخی امام زمان را با ندای اباصالح صدا زده‌اند. برای مثال میرزا حسین نوری از عالمان شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم قمری نوشته است عرب‌زبان‌ها در مرثیه‌ها و اشعار امام زمان(عج) را با نام «اباصالح» صدا می‌زنند.
پیشینه کاربرد
برپایه کتاب دانشنامه امام مهدی، کنیه «اباصالح» از قرن یازدهم قمری درباره او به کار رفته است و گزارشی از کاربرد این اصطلاح درباره امام مهدی پیش از قرن یازدهم وجود ندارد.
علامه مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق) به نقل از پدرش حکایتی نقل کرده که در آن شخصی به نام امیراسحاق استرآبادی در راه مکه گم شد و با گفتن «یا صالح یا اباصالح ارشدونا إلی الطریق» (ای صالح، ای اباصالح، راه را نشانمان بده)، شخصی را یافت که به او کمک کرد و او را به مکه رساند که به‌گمانش امام مهدی(عج) بوده است. محدث نوری نیز احتمال داده است که کاربرد کنیه اباصالح برای حضرت مهدی از حکایتی گرفته شده است که از گم‌شدن فردی در مسیر حج خبر می‌دهد و با گفتن «یا اباصالح» نجات می‌یابد.
در دانشنامه امام مهدی آمده است دلیلی برای انتساب «اباصالح» به امام مهدی(عج) وجود ندارد و آنچه سبب رواج انتساب این لقب به او شده، حکایاتی است که بر این معنا دلالت ندارند.
کاربرد واژه اباصالح در احادیث
در برخی از احادیث شیعه واژه‌های «باصالح» و «اباصالح» به کار رفته است؛ اما هیچ‌یک از محدثان و شارحان حدیث مراد از این واژه‌ها را امام زمان ندانسته‌اند.
برای مثال در روایتی که احمد بن محمد بن خالد برقی(۲۰۰-۲۷۴ یا ۲۸۰ق) از امام صادق(ع) نقل کرده، آمده است: «هرگاه راه را گم کردی، صدا بزن «یا صالح و یا باصالح ارشدانا إلی الطریق، رحمکما الله» (ای صالح و ای باصالح راه را به ما نشان دهید. خداوند شما را رحمت کند).
همچنین شیخ صدوق(۳۰۵-۳۸۱ق) با اندکی اختلاف نقل کرده است: «یا صالح او یا اباصالح ارشدونا إلی الطریق، یرحمکم الله» (ای صالح یا ای اباصالح راه را به ما نشان دهید. خداوند شما را رحمت کند). او سپس حدیث دیگری نقل کرده است که بر اساس آن بخش خشکی زمین به «صالح» و بخش دریایی آن به «حمزه» سپرده شده است.
گفته‌اند نه شیخ صدوق و نه هیچ‌یک از شارحان من لایحضره الفقیه لقب یاد شده را بر امام مهدی(عج) تطبیق نکرده‌اند. همچنین در روایتی از کتاب محاسن نوشته برقی، صالح از اجنه معرفی شده است که وظیفه امدادرسانی به کسانی را برعهده دارد که راه را گم کرده‌اند.
پانویس
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ نوری، جنة المأوی، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۶؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۵.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۷۶-۱۷۵.
- ↑ نوری، نجم‌الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۱.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲-۳۲۳.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۳۶۲-۳۶۳.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۳۸۰.
منابع
- برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تصحیح محدث ارموی، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ق.
- ری‌شهری، محمد محمدی نیک و دیگران، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، قم، نشر دار الحدیث، ۱۳۹۳ش.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه،،قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نوری، میرزا حسین، جنة‌المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة، مرکز الدراسات التخصصیه فی الامام المهدی عجل االله تعالی فرجه الشریف، قم، مؤسسه السیده المعصومه علیها السلام، ۱۴۲۷ق.
- نوری، میرزاحسین، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد جمکران، ۱۴۱۰ق.