آیه قبله
|
قبله اول و دوم مسلمانان | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه قبله |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۱۴۴ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | اعلام تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه |
| مکان نزول | مدینه |
آیه قبله (سوره بقره: ۱۴۴) به تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به مسجد الحرام، فرمان می‌دهد. پس از هجرت مسلمانان به مدینه، ساکنان یهودی این شهر از توجه مسلمانان به بیت المقدس به عنوان دلیلی بر اصالت نداشتن آیین اسلام یاد می‌کردند. این مطلب موجب شد پیامبر(ص) آرزو کند که کعبه، قبله مسلمانان باشد.
از آیات ۱۴۲، ۱۴۳ و ۱۵۰ سوره بقره نیز به عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. برخی از مفسران نیز آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند. مفسران زمان نزول آیه قبله را بین شش تا نوزده ماه پس از هجرت به مدینه یاد کرده‌اند. مکان نزول آیه قبله، بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است: مسجد ذو قبلتین، مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» و مسجدالنبی.
متن و ترجمه آیه
قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ﴿۱۴۴﴾
|
نگريستنت را به اطراف آسمان مى‌بينيم. تو را به سوى قبله‌اى كه مى‌پسندى مى‌گردانيم. پس روى به جانب مسجدالحرام كن. و هر جا كه باشيد روى بدان جانب كنيد. اهل كتاب مى‌دانند كه اين دگرگونى به حق و از جانب پروردگار آنان بوده است. و خدا از آنچه مى‌كنيد غافل نيست.
|
این آیه که حکم تغییر قبله را در خود دارد، به آیه قبله مشهور است. از آیات ۱۴۲، ۱۴۳ و ۱۵۰ سوره بقره نیز به عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. بعضی از مفسران آیات ۱۴۲-۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند.
پس از این تغییر، زبان یهود و برخی مسلمانان سطحی‌نگر به اعتراض باز شد و خداوند در پاسخ آنان آیه زیر را نازل کرد:
سَیقُولُ السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کانُواْ عَلَیهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ یهْدِی مَن یشَاء إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ (ترجمه: به زودی بیخردان مردم می‌گویند چه چیز ایشان را از قبله‌ای که بر آن بودند برگرداند؟! بگو: خاور و باختر از آن خداست؛ او هر که را می‌خواهد به راه راست هدایت می‌کند.)
شأن نزول
بنابر منابع تفسیری، سبب نزول آیه قبله، اعلام تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه بوده است. پس از هجرت مسلمانان به مدینه، ساکنان یهودی این شهر از توجه مسلمانان به بیت المقدس به عنوان دلیلی بر اصالت نداشتن آیین اسلام یاد می‌کردند. آنان اظهار می‌داشتند که اگر پیامبر اسلام دینی مستقل آورده است، چرا به سوی قبله ما نماز می‌گزارد.
از روایات برمی‌آید که این عامل و عواملی دیگر، موجب شده بود تا پیامبر(ص) آرزو کند کعبه قبله مسلمانان باشد؛ اما او برای رعایت ادب در پیشگاه الهی هیچگاه خواسته‌اش را به زبان نیاورد. آیۀ «قَد نَرَی تَقَلُّبَ وَجهِکَ فِی السَّمَاء...» به انتظار پیامبر(ص) برای تغییر قبله اشاره دارد.
مفسران درباره سبب نگاه‌کردن پیامبر(ص) به آسمان دو نظر دارند:
- پیش‌تر به پیامبر(ص) وعده تغییر قبله داده شده بود و بدین رو به آسمان نگاه می‌کرد و در انتظار نزول جبرئیل و آوردن حکم تغییر قبله بود.
- از آنجا که جایز نیست پیامبران بی‌اذن الهی چیزی را از خدا بخواهند، پیامبر(ص) آرزوی تغییر قبله را بر زبان نمی‌آورد؛ اما به آسمان می‌نگریست و منتظر بود.
زمان نزول
مفسران درباره زمان نزول آیه قبله و تغییر آن اتفاق نظر ندارند و زمان آن را بین شش تا نوزده ماه پس از هجرت یاد کرده‌اند. گروهی از مفسران با توجه به تاریخ تغییر قبله که در ماه رجب سال دوم هجرت بوده، صحیح‌ترین زمان را ۱۷ ماه پس از هجرت می‌دانند. علاوه بر این، در این که آیه تغییر قبله بین نماز صبح، ظهر یا عصر نازل شده، اختلاف نظر است.
مکان نزول
مکان نزول و جاری‌شدن حکم تغییر قبله بر پایه نقل‌های گوناگون تاریخی یکی از این سه مکان است:
- مسجد محله بنی سَلِمة در شمال غربی مدینه که به مسجد ذو قبلتین مشهور است. بیشتر منابع این مسجد را مکان وقوع تغییر قبله دانسته‌اند؛؛
- مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین نماز جمعه را در آن گزارد؛
- مسجدالنبی.
ناسخ‌بودن آیه
به نوشته طبرسی، برخی ادعا کرده‌اند که آیه قبله، آیه ۱۱۵ سوره بقره را که می‌گوید: «فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّه» (به هر سو رو كنيد، خدا آنجا است)، نسخ کرده است؛ اما خود او این دیدگاه را نپذیرفته و گفته است طبق روایات، آیه ۱۱۵ سوره بقره، درخصوص خواندن نمازهای مستحب در سفر است.
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱، ص۳۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ طوسی، التبیان، ۱۹۶۳م، ج۲، ص۳-۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۱۴.
- ↑ فخر الدین رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۱۰۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ طنطاوی، تفسیر الوسیط، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص ۴۱۳.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹؛ ابوالفتوح الرازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۸؛ ابن کثیر، تفسیر ابن کثیر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ ابوالفتوح الرازی، روض الجنان، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۰۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۹۰.
- ↑ . نک: طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۸؛ واحدی، اسباب النزول، ۱۳۸۸ق، ص۲۷؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۶۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۹۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۲۲؛ فخر الدین رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۱۲۲-۱۲۳.
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۱۴.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۷۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶-۱۸۷؛ بغوی، تفسیر بغوی، دار المعرفه، ج۱، ص۱۲۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۲؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۰۲.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۶ش، ص۲۶۸.
- ↑ ابن النجار، الدرة الثمینه، دار الارقم، ص۱۱۵؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۲؛ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۰۲.
- ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۶۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۸۶؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۲۱.
- ↑ نگاه کنید به طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۲۱.
منابع
- قرآن کریم
- ابن سعد، محمد بن منیع البصری، الطبقات الکبری، به کوشش محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
- ابن سید الناس، محمد بن محمد، عیون الاثر، محقق ابراهیم محمد، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۴ق
- ابن کثیر الدمشقی، اسماعیل بن عمر، تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۹ق.
- ابن النجار، محمد بن محمود، الدرة الثمینه فی أخبار المدینة، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم، بی تا.
- ابوالفتوح رازی، روض الجنان، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش.
- بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، به کوشش خالد عبدالرحمن، بیروت، دار المعرفه، بی تا.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، قم، نشر بلاغت، ۱۴۱۵ق.
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن الحسن، إعلام الوری باعلام الهدی، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- طنطاوی، سیدمحمد، التفسیر الوسیط، قاهره، دار المعارف، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، التبیان، به کوشش احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۶۳م.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- فخر الرازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- واحدی، علی بن احمد، اسباب النزول، قاهره، الحلبی و شرکاه، ۱۳۸۸ق.
- یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
پیوند به بیرون
- منبع اصلی مقاله: دانشنامه حج، مدخل