آیة الکرسی
|
آیة الکرسی به خط نسخ | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیة الکرسی |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۵۵ |
| جزء | ۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | ندارد |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | توحید، اسما و صفات |
| سایر | با عظمت‌ترین آیات قرآن |
| آیات مرتبط | ۲۵۶ و ۲۵۷ بقره |
آيَةُ الْكُرْسى (سوره بقره: ۲۵۵) مجموعه‌ای از صفات جلال و جمال خداوند است که هم شامل صفات ذات خداوند از جمله وحدانیت، حیات، قیومیت، علم و قدرت و هم شامل صفات فعل او مانند مالکیت بر جهان هستی و شفاعت می‌شود. این آیه به دلیل جمله «وَسِعَ کُرسِیُّهُ السَّمواتِ و الارضَ» به «آيةالكرسى» معروف شده است. برخی آیه ۲۵۶ و ۲۵۷ سوره بقره را نیز جزو آن دانسته‌اند؛ اما با توجه به روایات و شواهد آیة الکرسی تنها آیه ۲۵۵ بقره است.
در منابع روایی، برای این آیه، ویژگی‌ها و فضیلت‌های فراوانی گفته شده است از جمله در بعضی روایات، این آیه برترین آیه قرآن شمرده شده است. خواندن این آیه همیشه و در همه حال به ویژه پس از نماز، بعد از وضو، قبل از خواب، هنگام خروج از خانه، هنگام مواجهه با خطر و سختی و... توصیه شده است. خواندن این آیه در بعضی از نمازهای مستحب مانند نماز شب اول قبر نیز وارد شده است.
متن و ترجمه
آیه ۲۵۵ سوره بقره، به جهت واژه «الکرسی» در این آیه، آیة الکرسی نامیده شده است. گفته شده اين آيه در صدر اسلام و زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) نيز به آيةالكرسى معروف بوده است. متن و ترجمه آیه چنین است:
اَللَّـهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ۚ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ ۚ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْ‌ضِ ۗ مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ ۚ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ ۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ ۚ وَسِعَ كُرْ‌سِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ ۖ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ۚ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ﴿٢٥٥﴾ لَا إِكْرَ‌اهَ فِي الدِّينِ ۖ قَد تَّبَيَّنَ الرُّ‌شْدُ مِنَ الْغَيِّ ۚ فَمَن يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللَّـهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْ‌وَةِ الْوُثْقَىٰ لَا انفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّـهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿٢٥٦﴾ اللَّـهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِ‌جُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُ‌وا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِ‌جُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَـٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿٢٥٧﴾
|
خداست كه معبودى جز او نيست؛ زنده و برپادارنده است؛ نه خوابى سبک او را فرو مى‌گيرد و نه خوابى گران؛ آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، از آنِ اوست. كيست آن كس كه جز به اذن او در پيشگاهش شفاعت كند؟ آنچه در پيش روى آنان و آنچه در پشت سرشان است مى‌داند. و به چيزى از علم او، جز به آنچه بخواهد، احاطه نمى‌يابند. كرسى او آسمانها و زمين را در بر گرفته، و نگهدارى آنها بر او دشوار نيست، و اوست والاى بزرگ. (۲۵۵) در دين هيچ اجبارى نيست. و راه از بيراهه بخوبى آشكار شده است. پس هر كس به طاغوت كفر ورزد، و به خدا ايمان آورد، به يقين، به دستاويزى استوار، كه آن را گسستن نيست، چنگ زده است. و خداوند شنواى داناست. (۲۵۶) خداوند سرور كسانى است كه ايمان آورده‌اند. آنان را از تاريكيها به سوى روشنايى به در مى‌برد. و[لى] كسانى كه كفر ورزيده‌اند، سرورانشان [همان عصيانگران] طاغوتند، كه آنان را از روشنايى به سوى تاريكيها به در مى‌برند. آنان اهل آتشند كه خود، در آن جاودانند. (۲۵۷)
|
آیة الکرسی یا آیات الکرسی
مشهور میان مفسران شیعه آن است که آیة الکرسی فقط آیه ۲۵۵ سوره بقره است و دو آیه بعد جزو آن نیست. علامه طباطبایی نویسنده تفسیر المیزان معتقد است که آیةالکرسی همان آیه ۲۵۵ سوره بقره است که به وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ ختم می شود. مکارم شیرازی، از مفسران معاصر شیعه، شش شاهد برای منحصر بودن عنوان آیة الکرسی بر آیه ۲۵۵ سوره بقره ارائه کرده است؛ از جمله:
- تمام روایاتی که در فضیلت این آیه نقل شده، فقط همین آیه را آیة الکرسی خوانده‌اند؛
- تعبیر کرسی فقط در آیه ۲۵۵ آمده است؛
- در بعضی روایات وارد شده که آیةالکرسی پنجاه کلمه است و شمارش کلمات آیه ۲۵۵ پنجاه کلمه است. از نظر وی در روایاتی که دستور داده شده دو آیه بعد نیز خوانده شوند، عنوان آیةالکرسی بر آن دو آیه گفته نشده است.
در مقابل نظر مشهور، برخی با استناد به بعضی از روایات، آیات ۲۵۶ و ۲۵۷ سوره بقره را هم جزو آیة الکرسی دانسته‌اند. همین روایات را نیز سبب شهرت الحاق دو آیه بعد به آیه الکرسی در میان شیعیان دانسته‌اند. از دیگر دلایل برای الحاق آیات ۲۵۶ و ۲۵۷ به آیه الکرسی را پیوند عمیق میان مضامین و مفاهیم آیه الکرسی با دو آیه بعد می‌دانند. سید محمدکاظم یزدی در عروه الوثقی برای خواندن آیة الکرسی در نماز لیلةالدفن خواندن تا پایان آیه ۲۵۷«هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ» را مطابق با احتیاط دانسته است.
واژه الکرسی
برای واژه الکرسی چند معنا بیان شده است: ۱. تخت و سریر؛ ۲. قلمرو فرماندهی و تدبیر؛ ۳. مرکز فرماندهی و تدبیر و ۴. علم. گفته شده مراد از کرسی در آیه الکرسی حکومت، قیمومت، سلطه و تدبیر خداوند است.
در روایات مختلفی از امامان شیعه(ع) کرسی در این آیه به معنای علم خداوند تفسیر شده است که معنای آیه چنین می‌شود: «خداوند، پیشاروی آنان و پشت سرشان را می‌داند و به چیزی از «علم» او آگاه نگردند، جز آنچه خود بخواهد. کرسی (= علم) او آسمانها و زمین را فرا گرفته است.» طبق حدیثی از امام صادق(ع)، «کرسی» علم اختصاصی خداوند است که هیچ یک از پیامبران، فرستادگان و [سایر] حجت‌هایش را بر آن آگاه نکرده است.
محتوا
آیه الکرسی را مجموعه‌ای از صفات جلال و جمال خداوند دانسته‌اند و اینکه ۱۶ مرتبه نام خدا و صفات او در این آیه مطرح شده است؛ به همین سبب آیه الکرسی را شعار و پیام توحید خوانده‌اند. این آیه را هم شامل صفات ذات خداوند از جمله وحدانیت، حیات، قیومیت، علم و قدرت و هم شامل صفات فعل او مانند مالکیت بر جهان هستی و شفاعت دانسته‌اند.
مفسران ذیل واژه‌های این آیه از جمله الحی، القیوم و الکرسی مباحث مفصلی درباره حیات خداوند، وابستگی تمام هستی به خداوند و مراد از کرسی و عرش خداوند ارائه داده‌اند.
فضیلت و خواص
سیدمحمدحسین طباطبایی عظمت آية الكرسى را به جهت شامل‌بودن آن بر معارف دقیقی درباره توحید خالص و قیمومیت مطلق خدا دانسته است.
در فضیلت آیه الکرسی از پيامبر(ص) آمده است که آیه الکرسی سید آیه‌ها و برترین آنها است و همه خیرهای دنیا و آخرت را در بر دارد. در روایتی دیگر نقل شده که سرور سخن‌ها قرآن و سرور قرآن سوره بقره و سرور سوره بقره آيةالكرسى است.
اين آیه در ميان مسلمانان هميشه مورد توجه و تعظيم خاصى بوده و علت، آن است كه همه معارف و تعاليم اسلام بر اساس «توحید» استوار است و در آية الكرسى توحید به شكل جامع و موجز بيان شده است. در اين آيه، هم ذات خداوند توصيف شده و هم صفات و افعال او.
درباره خواص تلاوت آیة الکرسی، روایات فراوانی از طریق شیعه و سنی رسیده است. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که هر کس این آیه را یک بار تلاوت کند، خداوند هزار مورد از بلایای دنیا را که راحت‌ترین آن فقر است و هزار مورد از سختی‌های آخرت را که آسان‌ترین آن عذاب قبر است، برطرف می‌کند.
امام علی(ع) در یک مجلس ۴۰۰ دستور برای اصلاح دین و دنیا بیان کرده است که یک مورد ان مربوط به آیت الکرسی است که اگر کسی هنگامی که ناراحتی چشم دارد آن را بخواند و در دلش و نیتش این باشد که بهبود می یابد ان شاء الله عافیت نصیبش می شود.
اوقات قرائت
براساس روایات، خواندن آیه الکرسی در همه حال به ویژه پس از خواندن نماز، قبل از خواب، هنگام خروج از منزل، هنگام مواجهه با خطر و سختی، هنگام سوار شدن بر مرکب، برای دفع چشم زخم، برای سلامتی و... توصیه شده است. در روایتی از امام علی(ع) نقل شده اگر بدانید این آیه چیست یا در آن چیست، در هیچ حالی آن را ترک نخواهید کرد. فقها نیز قرائت آیة الکرسی را در مواردی همچون بعد از وضو، بر بالین محتضر، پس از نمازهای واجب، هنگام خواب، در سفر و... مستحب دانسته‌اند. خواندن این آیه در بعضی از نمازهای مستحب همچون نماز غدیر و نماز شب اول قبر(نماز وحشت) نیز وارد شده است.
کتاب‌شناسی
عالمان بسیاری به طور مستقل بر این آیه تفسیر نوشته‌اند؛ از جمله کمال الدین عبدالرزاق کاشانی، شمس الدین خفری، ملاصدرا تحت عنوان «تفسیر آیة الکرسی» و از معاصرین، محمدتقی فلسفی با عنوان «آیه الکرسی، پیام آسمانی توحید». این کتاب توسط حسین سوزنچی تلخیص و تنظیم شده و ناشران مختلف آن را چاپ کرده‌اند.
آیة الکرسی در ادبیات فارسی، بارها مورد اشاره قرار گرفته است؛ از جمله کسایی مروزی در انتقاد از کسانی که حق امامان را غصب کردند، چنین سروده است:
| ای به کرسی برنشسته «آیة الکرسی» به دست | نیش زنبوران نگه کن پیش خان انگبین |
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۷۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان،۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۴؛ کوشا، «آیه الکرسی»، ص۱۱۹.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق ج۲، ص۲۷۸.
- ↑ حسینی طهرانی، محمدحسین، مهرتابان، ص۱۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۷۶و۲۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۷۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۱.
- ↑ معینی، «آیة الکرسی»، ص۱۰۰.
- ↑ دشتی، «آیة الکرسی»، ص۴۶۹.
- ↑ کوشا، «آیه الکرسی»، ص۱۲۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، محمدکاظم، ج۲، ص۱۲۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۲۸-۶۲۹؛ کوشا، «آیه الکرسی»، ص۱۱۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۷۲-۲۷۴؛ قرشی بنایی، قاموس قرآن، ج۶، ص۱۰۰.
- ↑ عسگری، عقاید اسلام در قرآن کریم، ۱۳۸۶ش، ص۴۷۳-۴۷۵.
- ↑ صدوق، معانی الاخبار، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۲۶۲.
- ↑ کوشا، «آیه الکرسی»، ص۱۲۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۳۲۸-۳۳۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۳۲۸-۳۳۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ۲۶۲، ۲۷۷؛ مغنیه، الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۶۸؛ عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۳۷؛ سیوطی، جامع الصغیر، ۱۳۷۳ق، ج۱، ص۴۷.
- ↑ سیوطى، جامع الصغیر، ۱۳۷۳ق، ج۲، ص۳۵.
- ↑ غزالى، جواهر القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۷۳-۷۵.
- ↑ نگاه کنید به: عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۳۶و۱۳۷.
- ↑ نگاه کنید به: سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۲۳-۳۲۷.
- ↑ عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۳۶و۱۳۷.
- ↑ الشيخ الصدوق، الخصال، ج۲، ص۶۱۶، نشر جامعه مدرسین، قم،۱۳۶۲ش.
- ↑ به عنوان نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۸، ۵۳۶، ۵۳۹، ۵۴۳، ۵۴۹، ۵۵۷، ۵۷۲، ۵۷۳.
- ↑ معینی، «آیة الکرسی»، ص۱۰۱.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۰۹؛ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۷۴.
- ↑ معینی، «آیة الکرسی»، ص۱۰۱.
- ↑ در روایتی از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: «هر کس چهار آیه از اول سوره بقره، آیةالکرسی و دو آیه بعد از آن و سه آیه آخر سوره بقره را بخواند، در جان و مالش بدی نبیند و هیچ شیطانی به او نزدیک نشود...»(کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۱)
- ↑ الاما علی(ع) إِذَا اشْتَكَى أَحَدُكُمْ عَيْنَيْهِ فَلْيَقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِيِّ وَ لْيُضْمِرْ فِي نَفْسِهِ أَنَّهَا تَبْرَأُ فَإِنَّهُ يُعَافَى إِنْ شَاءَ اللهُ. البته دست گذاشتن روی چشم و خواندن آیت الکرسی سند معتبری ندارد ولی کفعمی درجنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة (کتاب) (مشهور به مصباح) ج ۱، ص۱۷۶ از سید بن طاووس داستانی را در تایید این کار نقل کرده است.
منابع
- دشتی، سیدمحمود، «آیة الکرسی» در دایره المعارف قرآن کریم، ج۱، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- سيوطى، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الجامع الصغير فی احادیث البشیر النذیر، قاهره، ۱۳۷۳ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، تصحیح علی اکبر غفاری، ترجمه محمدی شاهرودی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسه اعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- عسگری، سید مرتضی، عقائد اسلام در قرآن کریم، ترجمه سردارنیا و کرمی، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، ج۲، ۱۳۸۶ش.
- عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر (تفسیر عیاشی)، تحقیق هاشم رسولی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- غزالى، محمد بن محمد، جواهر القرآن، تصحیح و مقدمه محمد رشید رضا القبانی، بیروت، دار إحیاء العلوم، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- کوشا، محمدعلی، «آیه الکرسی»، در دانشنامه معاصر قرآن کریم، قم، انتشارات سلمان آزاده، ۱۳۹۷ش.
- معینی، محسن، «آیة الکرسی»، در دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۱، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، زیرنظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون