گویش فیروزکوهی
گویش فیروزکوهی یا طبری فیروزکوهی گویشی از زبان مازندرانی است که ریشه در زبان طبری قدیم دارد. مردم فیروزکوه از قومیت طبری و گویشور زبان مازندرانی می‌باشند. واژه نامه بزرگ تبری، لهجه های مختلف زبان مازندرانی را مورد بررسی قرار داده که موجب شناسایی دوازده لهجه مختلف و تفکیک آنها شده که لهجه ۱۲ در منطقه دماوند شامل نواحی کوهستانی شهرستان دماوند و بومهن و رودهن و فیروزکوه می باشد.این گویش در فیروزکوه و آبادی‌های شهرستان فیروزکوه در استان تهران گویش می‌شود. در میان سایر گویش‌های مازندرانی گویش فیروزکوهی با گویش سوادکوهی و قائمشهری بیشترین قرابت را دارد. زبان مازندرانی فراتر از رشته کوه البرز، شامل فیروزکوه و دماوند می‌شود و تمام مسیر جنوب به حومه تهران در لواسانات، رودهن و غیره را در بر می‌گیرد. حبیب برجیان در تعریف حد جنوبی زبان مازندرانی آورده است: اما حد جنوبی مازندرانی از مرز های استان کنونی در می گذرد و -در مسیر جاده تهران- به فیروزکوه و دماوند می رسد و تا لواسان و رودبار قصران و گچسر- به فاصله یک تیغه کوه از شهر تهران- پیش می رود.
| فیروزکوهی | |
|---|---|
| زبان بومی در | ایران استان تهران |
هندواروپایی
| |
| الفبای فارسی | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | – |
محدوده
گویش فیروزکوهی گویش بومی اهالی فیروزکوه و آبادی‌های شهرستان فیروزکوه می‌باشد.
دستور زبان
ضمایر
در گویش فیروزکوهی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.
| ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| فاعلی، فیروزکوهی | men | te | ve/vi | emâ | šemâ | vešun |
| مفعولی، فیروزکوهی | mere | tere | vere | emâre | šemare | vešunre |
| ملکی، فیروزکوهی | me | te | vene/ve | ame | šeme | vešune |
شناسه
در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش فیروزکوهی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی. (نمونه زیر بر اساس گویش فیروزکوه تنظیم شده‌است)
۱. گذشته:
- بن ماضی ساده: -baxet = خوابید
- بن ماضی استمراری: -xet = می‌خوابید
| گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | me | i | e | emi | eni | ene |
۲. حال ساده:
- بن مضارع اخباری: -xes = می‌خوابد
| حال ساده | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | mbe | ni | ne | embi | enni | enne |
۳. حال التزامی:
- بن مضارع التزامی: -baxes = بخوابد
| حال التزامی | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسه | em/m | i | e | im | in | en/n |
صرف فعل
در جدول زیر فعل خوابیدن (baxeten) بر اساس گویش فیروزکوهی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. (نمونه زیر براساس فیروزکوه می‌باشد)
| زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| گذشته ساده | baxeteme | baxeti | baxete | baxetemi | baxeteni | baxetene |
| گذشته کامل | baxete-bime | baxete-bi | baxete-bie | baxete-bimi | baxete-bini | baxete-bine |
| گذشته التزامی | baxete-bum | baxete-bui | baxete-bu | baxete-buim | baxete-buin | baxete-bun |
| گذشته التزامی کامل | baxete-bi-bum | baxete-bi-bui | baxete-bi-bu | baxete-bi-buim | baxete-bi-buin | baxete-bi-bun |
| گذشته استمراری | xeteme | xeti | xete | xetemi | xeteni | xetene |
| گذشته در حال انجام | daime-xeteme | dai-xeti | daie-xete | daimi-xetemi | daini-xeteni | daine-xetene |
| حال ساده/آینده | xesembe | xeseni | xesene | xesembi | xesenni | xesenne |
| حال در حال انجام | dareme-xesembe | dari-xeseni | dare-xesene | daremi-xesembi | dareni-xesenni | darene-xesenne |
| حال التزامی | baxesem | baxesi | baxese | baxesim | baxesin | baxesen |
| آینده | xâmbe baxesem | xâni baxesi | xâne baxese | xâmbi baxeim | xânni baxesin | xânne baxesen |
افعال
شماری از افعال فیروزکوهی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:
| گویش فیروزکوه | گویش ساری | فارسی |
|---|---|---|
| kembe | kâmbe/kombe | می‌کنم |
| hâkerdeme | hâkerdeme | کردم |
| hedâme | hedâme | دادم |
| dene | dene | می‌دهد |
| bahiteme | baiteme | گرفتم |
| girne | girne | می‌گیرد |
| bahuteme | baoteme/bâteme | گفتم |
| gembe | gâmbe/gombe | می‌گویم |
| harešime | harešime | دیدم |
| ešime | ešime | می‌دیدم |
| ešine | ešine | می‌دیدند |
| ešene | ešene | می‌بیند |
واژگان
شماری از واژه‌های فیروزکوهی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:
| گویش فیروزکوه | گویش ساری | فارسی |
|---|---|---|
| piyer | piyer | پدر |
| mâr | mâr | مادر |
| rikâ/peser | rikâ/peser | پسر |
| kijâ/deter | kijâ/deter | دختر |
| mičkâ | mičkâ | گنجشک |
| melije | melije | مورچه |
| merqene | morqâne | تخم مرغ |
| telâ | telâ | خروس |
| attâ | attâ/yettâ | یک |
| sikâ | sikâ | اردک |
| der | dur | دور |
| gat | gat | بزرگ |
| vessre/se | vesse/se | برای |
| bur | bur | برو |
| našo | našo | نرو |
| are | are | آره |
| nâ/no | nâ/no | نه |
تطبیق گویش ها
در جدول زیر فعل رفتن در زمان های مختلف در لهجه های مختلف گویش فیروزکوهی صرف می شود و با گویش های همسایه اش مقایسه می شود.
| گویش | گذشته ساده | گذشته کامل | گذشته استمراری | گذشته در حال انجام | حال ساده | حال در حال انجام | زمان آینده |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| گویش فیروزکوهی (فیروزکوه) | burdeme | burde bima | šima | daime šime | šumbe | dareme šumbe | xâmbe burem |
| گویش فیروزکوهی (لزور) | burdeme | burde bima | šima | daime šime | šume | dareme šume | xâme burem |
| گویش فیروزکوهی (جلیزجند) | burdeme | burde bima | šima | daime šime | šumbe | darembe šumbe | xâmbe burem |
| گویش فیروزکوهی (حصاربن) | burdeme | burde bima | šima | dašteme šime | šumbe | darembe šumbe | xâmbe burem |
| گویش الیکایی (گرمسار) | burdema | burde bima | šima | dašteme šima | šuma | dareme šuma | xâmbe burem |
| گویش رامه (گرمسار) | burdeme | burde bime | mašime | dašteme mašime | šumbe | darembe šumbe | xâmbe burem |
| گویش قالیباف (آرادان) | bašime | baši bime | mašime | dašteme mašime | šume | dareme šume | xâme bašem |
| گویش چهارطاق (آرادان) | bašima | baši bima | mašima | daštema mašima | šuma | dareme šuma | xâma bašem |
| گویش شهمیرزاد (شهمیرزاد) | bašema | baši bema | mašima | davema mašima | šumma | darema šumma | xâmma bašem |
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ نجفیان، آرزو؛ سراج، فرشته. «بررسی صيغگان فعل در لهجۀ جليزجندی زبان مازندرانی». وبگاه مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۲۱.
- ↑ Voskanian، Vardan السادات (۱۹۹۸). «Some Mazandarani Materials From Firuzkuh». Iran and The Caucasus: ۱.
- ↑ جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال). تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
- ↑ قاسمی، علیرضا؛ به کوشش انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه گیلان (۱۳۷۷). سیری در زبان و شعر مازندرانی. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان. ص. ۳.
- ↑ نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی، سید کاظم مداح، کریم الله قائمی، علی اصغر یوسفی نیا، محمود داوودی درزی، محمد حسن شکوری، عسکری آقاجانیان میری، جهانگیر نصری اشرفی، ابوالحسن واعظی، ناصر یداللهی، جمشید قائمی، فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۳۰ و ۳۲ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
- ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۱۲.
- ↑ بهزادباطبی، خلیل الله (۱۳۹۷). زهرا تقی زاده، ویراستار. سیری در گویش مردم فیروزکوه به انضمام کنایات، اشارات، ناسزاها، سوگندها و …. نشر اریش. ص. ۱۲.
- ↑ The present Geographical domain of Mazandarani extends from the border of Gilan in the west to the plains of Gorgan in the east. the southern border reaches somewhat unexpectedlly, beyond the lofty chain of alborz, to include firuzkuh and damavand, and countinues all the way south to the outskirts of tehran in Lavasanat, Rudehen etc ...., HABIB BORJIAN., “Mazandaran: Language and People (The State of Research) pp 295,” Academic Commons Columbia University , online edition
- ↑ برجیان، حبیب (۱۳۸۸). متون طبری. تهران: آینه میراث صاحب امتیاز مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب. صص. ۱۰ ۱۱. شابک ۱۵۶۱-۹۴۰۰.
- ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۱۲.
- ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۵۳.
- ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۶۲.
- ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۶۲.
- ↑ ASATRIAN, GARNIK (1998). "Some Mazandarani Materials From Firuzkuh" (PDF). Yerevan State University (به انگلیسی). 2 (2): 126.
- ↑ ASATRIAN, GARNIK (1998). "Some Mazandarani Materials From Firuzkuh" (PDF). Yerevan State University (به انگلیسی). 2 (2): 129.
- ↑ نجفیان، آرزو (۱۳۹۵). «بررسی صیغگان در لهجه جلیزجندی زبان مازندرانی» (PDF). ۱ (۱): ۲–۱۴.