گویش‌های استان فارس
گویش‌های منطقهٔ فارس مجموعه‌ای از گویش‌ها هستند که در روستاهایی از منطقهٔ فارس بدانها صحبت می‌شود. منطقهٔ فارس که شامل استان‌های فارس، بوشهر، هرمزگان، کهگیلویه بویراحمد و بخشی از خوزستان بوده‌است را خاستگاه زبان فارسی می‌دانند. این گویش‌ها اگرچه همه (بجز چند مورد) از شاخهٔ زبانهای ایرانی‌تبار هستند اما در پاره‌ای حالات صرفی و اصطلاحات با فارسی رایج در استان فارس متفاوت بوده و حتی شیوه‌های صرفی پارسی میانه را در خود نگاهداشته‌اند.:
دسته بندی‌ها
گویش‌های استان فارس را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
گویش‌های تاجیکی، لری، فارسی (غیرارگاتیو)
- گویش‌های تاجیکی، لری، فارسی: این گویش‌ها مانند فارسی معیار ارگاتیو نیستند هستند و در مناطق مختلفی مانند علامرودشت، کلان و دژگاه و گور فیروزآباد و اطراف کازرون و ممسنی بدانها تکلم می‌شود. برخی از آنها مانند گویش علامرودشتی فارسی هستند ولی بیشتر آنها لری هستند مانند لری ممسنی و برخی از آنها مانند گویش کنارتخته و برخی مناطق اطراف کازرون شباهت زیادی به لری دارند.
گویش‌های پهلوی
گویش‌های پهلوی گویش‌هایی هستند که پهلوی‌اند و هنوز حالت پارسی میانه را در خود حفظ کرده‌اند. مهمترین ویژگی آنها داشتن حالت کنایی و اسپلیت ارگاتیو است و مانند صرف فعل پهلوی ساسانی هنوز شناسه‌های صرفی پیش از فعل قرار می‌گیرند. گاهی ریشه فعلی هم مانند دیگر زبانهای ایرانی نسبت به پارسی معیار متفاوت است. هر چند تفاوتهایی در فعل‌ها و گاهی در اسم‌ها هست، اشتراکات بسیاری با پارسی معیار دارند. این گویش‌ها در استان فارس و منطقهٔ دشتی (حد واسط بین لارستانی و لهجه‌های جنوبی پارسی) در بوشهر و بهبهان در خوزستان و روستاهای معدودی در کهگیلویه بویر احمد و استان هرمزگان به جز شرق استان که زبان بلوچی کاربرد دارد رایج است. برای برخی از این زبان‌ها از جمله گویش‌های لارستانی و گویش‌های نزدیک به آن شناسه‌های غیرارگاتیو برای فعل‌های لازم نیز نسبت به پارسی معیار متفاوت است. عمدهٔ متکلمان گویش‌های پهلوی در استان فارس در روستاهای منطقهٔ کوهمرهٔ ارژن و دشتک مرودشت و روستاهای اطراف کازرون و بیشاپور و منطقهٔ لارستان بسر می‌برند. زبان شیرازی قدیم و کازرونی قدیم که حافظ و سعدی به آنها شعرهایی دارند نیز به گونه‌ای از همین گویش است که مانند زبان فارسی باقیماندهٔ زبان پهلوی جنوبی (منظور پارسی میانه است یا گویش‌های جنوبی پارسی میانه) می‌باشد. این حالت در پهلوی نیز رایج بوده‌است. برای نمونه مثلاً در اینگونه گویش‌ها برای گفتن مفهوم «مگر خوردی؟» می‌گویند: «مگرت خورد؟» و واک «ت» در این عبارت شناسهٔ دوم شخص مفرد است که پیش از بن فعل «خورد» آمده یا به خود بن می‌چسبد یا به کلمه‌های پیش از آن متصل می‌گردد. در کتاب پهلوی شکند گمانیک ویچار در درسیزدهم بند سی و سوم اینگونه می‌آید: «مگرت از آن درخت دانشنی‌ام گفت کو مخورید خورد؟» ترجمهٔ فارسی امروزی این جمله می‌شود: «مگر از آن درخت دانشی که «گفتم نخورید» خوردی؟» در این عبارت پارسی میانه «ت» در مگرت شناسهٔ فعل خورد در پایان جمله‌است و و «ام» شناسهٔ فعل گفت که در کل (ام گفت) می‌شود: گفتم.
گویش‌های شمال غربی
گویش‌های شمال غربی: که شامل سه گویش سیوندی و کوروشی و عبدویی می‌باشد، که هرسه از خانوادهٔ زبانهای شمال غربی هستند. زبان سیوندی زبان روستای سیوند در مجاورت پاسارگاد است که زبانی بسیار قدیمی می‌نماید و شباهت‌هایی میان آن و زبان مادی وجود دارد. زبان کروشی گویشی بلوچی است و گویش عبدویی و گویش کرونی که در اطراف کازرون رواج دارد نیز از شاخه کردی است.
نمونه
گویش‌های فارسی - تاجیکی
پانویس
- ↑ Skjaervo, Prods Oktor (2006-10-25), "IRAN vi, continued", Columbia University (به انگلیسی), New York Retrieved on 2009-04-08.
- ↑ SWindfuhr, Gernot, "FARROḴZĀD,FORŪḠ-ZAMĀN", Columbia University (به انگلیسی), New York Retrieved on 2009-04-08.
- ↑ Salami, A., 1383 AP / 2004 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). First Volume, فرهنگستان زبان و ادب فارسی. [۱] بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-32-X (فارسی)
- ↑ Salami, A., 1384 AP / 2005 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Second Volume, The academy of Persian language and literature. [۲] بایگانی‌شده در ۵ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-39-7 (فارسی)
- ↑ Salami, A., 1385 AP / 2006 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Third Volume, The academy of Persian language and literature. [۳] بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 964-7531-54-0 (فارسی)
- ↑ Salami, A., 1386 AP / 2007 AD. Ganjineye guyeššenâsiye Fârs (The treasury of the dialectology of Fars). Forth Volume, The academy of Persian language and literature. [۴] بایگانی‌شده در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine ISBN 978-964-7531-73-3 (فارسی)
- ↑ Payne, J.R. (1987), The World's Major Languages (به انگلیسی), به کوشش Bernard Comrie., Oxford: Oxford University Press, p. ۵۱۴