گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه آرامگاه اُلجایتو (سلطان محمد خدابنده) است. او هشتمین سلطان مغول بود. گنبد سلطانیه بین سالهای ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی (۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری) به دستور سلطان محمد خدابنده در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی به‌شمار می‌رود. گنبد سلطانیه در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. گنبد این بنا دومین گنبد بزرگ آجری جهان بعد از گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره است و رتبه سوم گنبدهای بزرگ جهان به مسجد ایاصوفیه اختصاص دارد. که توسط مغول‌ها (دوره حمله مغول‌ها به ایران) ساخته شد.
| میراث جهانی یونسکو | |
|---|---|
| مکان |  ایران، استان زنجان، سلطانیه |
| معیار ثبت | فرهنگی: ii, iii, iv |
| شمارهٔ ثبت | ۱۱۸۸ |
| تاریخ ثبت | ۲۰۰۵ (طی نشست بیست‌ونهم) |
| اطلاعات ثبت ملی | |
| شماره ثبت ملی | ۱۶۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۵ دی ۱۳۱۰ |
ویژگی‌های بنا
گنبد مزبور در پنج فرسخی سمت شرقی شهر زنجان در داخل باروی شهر قدیم سلطانیه قرار گرفته و بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن ۸۰ گز است. هشت مناره نیز در اطراف گنبد دارد؛ و قدیمی‌ترین گنبد دوپوش موجود در ایران است. رنگ گنبد آبی است. بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار نوشته‌اند. ارتفاع بنا ۴۸٫۵ متر و قطر دهانه داخلی آن ۲۵٫۵ متر می‌باشد در قسمت بالایی آن ساختمان دور تا دور اتاق‌ها و غرفه‌گرفته. خود گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ پوشیده و سقف داخل اتاق‌های بالا با گچ‌بری‌ها و آجرهای رنگارنگ تزیین یافته‌است. در حاشیه طاقها آیات قرآنی و اسماالله با خط جلی نوشته شده‌است. حکاکی‌هایی در آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین بنا نیز دیده می‌شود.
تزیینات و چگونگی ساخت این آرامگاه در واقع نقطهٔ عطفی در معماری آن دوران بوده به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی جدا شده‌است.
پیشینه ساخت گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه با رنگ فیروزه ای خود از تمام نقاط شهر پیداست. این گنبد در سال ۷۰۳ هجری قمری به دستور الجایتو (سلطان محمد خدابنده) ساخته شد. کار طراحی این گنبد هشت ضلعی هم بر عهده فضل‌الله همدانی وزیر ایلخانیان بود. این گنبد در طول مدت ده سال توسط معماری به نام سید علی شاه به همراه سه هزار کارگر برپا می‌گردد. بعد از اتمام ساخت کار تزیین بنا آغاز شده و سه سال زمان می‌برد.
معماری
این بنا باشکوه‌ترین ساختمان شیوه آذری و شاید کل معماری ایران است که در کنار آن آرامگاه سلطان محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شده‌است. از ارسن بزرگ سلطانیه که در بر گیرندهٔ بیمارستان، خانقاه و میانسرای آن بوده، تنها گنبدخانه و آرامگاه الجایتو بازمانده‌است. میان سرای نام برده شاید به اندازهٔ دو برابر میدان نقش جهان بوده‌است. فضای تربت خانه‌ها بعدها به آن افزوده شده‌است.
این بنا شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می‌شود از ۸ در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الگو گرفته‌است. بنا دربرگیرنده دو دوره تزئینات می‌باشد. دور اول تزئینات آجر و کاشی بوده که به واسطه آجر و کاشی آیاتی از قرآن و نام الله و محمد و علی و نام سلطان نوشته شده‌است اما پس از مدتی به دلیلی ناشناخته سلطان محمد خدابنده دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با اندود گچ را می‌دهد. گنبد سلطانیه شامل سه بخش اصلی ورودی، تربت‌خانه و سردابه است.
نگارخانه
نگاره بنا در دوره محمدشاه قاجار اثر اوژن فلاندن
سلطانیه سال ۱۲۲۰ شمسی اثر اوژن فلاندن
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ Soltaniyeh — UNESCO World Heritage Centre
- ↑ صفاکیش و طاهرخانی، «گنبد سلطانیه»، تاریخ‌نگار.
- ↑ «روزی برای سلطانیه». خبرگزاری دانشجویان ایران- ایسنا. ۲۴ تیر ۱۳۹۹.
- ↑ «گنبد سلطانیه سومین گنبد آجری جهان». باشگاه خبرنگاران جوان. ۳ فروردین ۱۳۹۱.
- ↑ «گنبد سلطانیه سبکی جدید در معماری». مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی). ۳۰ تیر ۱۳۹۴.
- ↑ Pinorest؛ محمدی، صدرا. «گنبد سلطانیه را چه کسی ساخته؟ آیا اینجا بزرگترین گنبد آجری جهان است؟». مجله پینورست. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۴.
- ↑ «جامع‌ترین سایت گردشگری کشور | گردشگری 724». gardeshgari724.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۴.
- ↑ سبک‌شناسی معماری ایرانی. محمد کریم پیرنیا. نشر معمار. ۱۳۸۳. ص۲۰۴
- ↑ «معرفی بناهای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری استان زنجان». خبرگزاری پانا.
- وبگاه سلطانیه
- Soltaniyeh — UNESCO World Heritage Centre
- این مقاله شامل بخش‌هایی به قلم محمد معین (درگذشته در ۲۱ تیر ۱۳۵۰) است. حقوق معنوی آن بخش‌ها برای محمد معین محفوظ است.
پیوند به بیرون
- وبگاه سلطانیه
- تصاویر ویدئویی از گنبد سلطانیه
- تصاویری از گنبد سلطانیه بایگانی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine
- فرنوش تهرانی، «سلطان گنبدها»، جدید آنلاین، ۱۰ دی ۱۳۸۸: [۱]. گزارش مصور: [۲].