گزنه
گَزَنِه (نام علمی: Urtica) نام سردهای از گیاهان گلدار از تیرهٔ گزنه‌ایان است. گزنه‌ها گیاهانی علفی و یک‌ساله یا در برخی از گونه‌ها پایا هستند. ساقه آن‌ها راست و چهارگوش بوده و سطح زیرین برگ‌ها و سایر بخش‌های سبز گیاه، پوشیده از کرک‌هایی گزنده است.
| گزنه | |
|---|---|
| گزنه دوپایه (Urtica dioica) | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاه |
| راسته: | گل‌سرخ‌سانان |
| تیره: | گزنه‌ایان |
| سرده: | گزنه |
گیاه‌شناسی
گزنه‌ها گیاهانی علفی، یک‌ساله یا پایا هستند. این گیاهان بر اساس نوع گونه، مواد مغذی خاک و سایر موارد محیطی، ۱ تا ۳ متر رشد می‌کنند. گونه‌های پایای گزنه دارای زمین‌ساقه هستند.
گونه‌ها
سردهٔ گزنه‌ها دارای گونه‌ها و زیرگونه‌های متعددی بوده و در بسیاری از نقاط دنیا یافت می‌شوند. برای مثال، گونهٔ گزنه دوپایه در سراسر آسیا، اروپا و آمریکای شمالی، گزنه کانابیده در سیبری، غرب آسیا و ایران، گزنه اینکیسا در استرالیا و نیوزیلند، گونهٔ گزنه توپی (گزنه رومی) در جنوب اروپا، گزنه سگ (گزنهٔ کوچک) در اروپا و آمریکای شمالی و گونهٔ گزنه گراسیلنتا یا گزنهٔ کوهی در مکزیک، تگزاس و نیومکزیکو یافت می‌شوند.
بوم‌شناسی
به‌دلیل وجود کرک‌های گزنده، گزنه‌ها توسط مهره‌داران علف‌خوار مصرف نمی‌شوند اما به عنوان سرپناهی امن برای جانوران کوچک و حشراتی از قبیل شته‌ها، لارو پروانه‌ها و بیدها مورد استفاده هستند. انواع مختلفی از حشرات نیز مانند بسیاری از کرم‌های پیله‌ساز، پروانه‌سانان، برگ‌پیچان و فرچه‌پایانی مانند دریاسالار سرخ از برگ گزنه‌ها تغذیه می‌کنند.
موارد استفاده
به‌عنوان دارو
برخی از گونه‌های گزنه اثر مهاری بر آنزیم‌های لیپواکسیژناز و سیکلواکسیژناز دارند. این دو آنزیم مسئول تبدیل اسید آراشیدونیک به پروستاگلاندین‌ها و لکوترین‌ها است. استفاده از این گیاه در رینیت آلرژیک بسیار مؤثر بوده‌است. بنابر نتایج تحقیقات دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، گزنه به علت دارا بودن ترکیبات آنتی‌هیستامین و ضدالتهاب، داروی طبیعی برای بیماری اگزما است. همچنین گفته می‌شود گزنه دارای خواص دارویی برای خون و بهبود تب یونجه است.
به‌عنوان غذا
آش گزنه غذایی در آشپزی مازندرانی و کردی است. گزنه در کشورهای رومانی، اسلوونی و بلغارستان، به‌عنوان یک چاشنی غذایی در تهیهٔ انواعی از پوره و املت استفاده می‌شود. در گذشته از گزنه در تهیه دم‌نوش و همچنین تهیهٔ نوعی آبجو به نام ایل و در تهیه و نگهداری انواعی از پنیرها استفاده می‌شده‌است.
تهیهٔ نخ و پارچه
یافته‌های باستان‌شناسی در دانمارک نشان می‌دهد که در عصر برنز، از الیاف گونه‌هایی از گزنه، در تولید نخ، پارچه و تور ماهیگیری استفاده می‌شده.
برگ‌ها، سرشاخه‌های گلدار و ریشه گزنه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اخیراً حلقه‌های پپتیدی‌ای از عرق گزنه جداسازی شده‌است که نام اختصاری گزلین دارند (ترکیبی از گزنه+انسولین) این حلقه‌ها که اثر ضد دیابت را به آن‌ها نسبت می‌دهند قادرند با روی هم قرار گرفتن ایجاد منفذ (pore) نموده و گلوکز را به درون سلول انتقال دهند. تحقیق فوق در دانشگاه‌های تهران و تورنتو کانادا صورت پذیرفته‌است. (۱)
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ Otto Wilhelm Thomé Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz 1885, Gera, Germany
- ↑ مظفریان، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران، ۵۶۸.
- ↑ (به فرانسوی) Fabricio Cardenas, Vieux papiers des Pyrénées-Orientales, Orties inoffensives à Collioure en 1874, 7 May 2015.
- ↑ "The Plant List: Urtica". Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanic Garden. Retrieved 6 September 2016.
- ↑ "Urtica perconfusa". New Zealand Plant Conservation Network (به انگلیسی). Retrieved 2021-08-26.
- ↑ Chris Baines. "Nettles and Wildlife". Archived from the original on 30 April 2019. Retrieved 16 September 2021.
- ↑ Acorn, John (2001). Bugs of Washington and Oregon. Auburn, WA: Lone Pine. pp. 39. ISBN 978-1-55105-233-5.
- ↑ Medicinal Herbs. ۲۰۰۶.
- ↑ «مقالات سلامتی http://www.healtharticles.ir». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ مارس ۲۰۲۰.
- ↑ Shafia, Louisa (2013). The New Persian Kitchen. Berkeley, California: Ten Speed Press. pp. 52. ISBN 978-1-60774-358-3.
- ↑ «تهیه آش گزنه مازندرانی». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۰۸.
- ↑ «آشنایی با غذاهای محلی کردستان». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۰۸.
- ↑ Shafia, Louisa (2013-04-16). The New Persian Kitchen (به انگلیسی). Ten Speed Press. ISBN 978-1-60774-357-6.
- ↑ Randall, Colin (2004). Kavalali, Gulsel M (ed.). Historical and modern uses of Urtica (pages 12-14). In: Urtica: The genus Urtica. CRC Press, Inc. pp. 12–14. ISBN 0-203-01792-7.
- ↑ Randall, Colin (2003). Urtica: therapeutic and nutritional aspects of stinging nettles. London. ISBN 0-203-01792-7. OCLC 56420294.
- ↑ Randall, Colin (2004). Kavalali, Gulsel M (ed.). Historical and modern uses of Urtica (pages 12-14). In: Urtica: The genus Urtica. CRC Press, Inc. pp. 12–14. ISBN 0-203-01792-7.
- ↑ Vogl, C.R.; Hart, A. (March 3, 2003). "Production and processing of organically grown ®ber nettle (Urtica dioica L.) and its potential use in the natural textile industry: A review" (PDF).
- مظفریان، ولی‌الله (۱۳۷۵). فرهنگ نام‌های گیاهان ایران: لاتینی، انگلیسی، فارسی. تهران: فرهنگ معاصر. شابک ۹۶۴-۵۵۴۵-۴۰-۴.