گذرنامه ایرانی

نیاز به گذرنامه در ایران با شکل یکسان و متحدالشکل در اواسط حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار حس شد. گذرنامه در آن زمان با عنوان «تذکرهٔ مرور» (مجوز رفت و آمد) وجود داشت اما در سال ۱۲۶۰ خورشیدی کتابچه‌ای تحت عنوان «دستورالعمل تذکرهٔ مرور» توسط وزارت امور خارجه دولت علّیه ایران تهیه و با توشیح ناصرالدین‌شاه به تمامی ولایات سرحدی (مرزی) فرستاده شد تا صدور گذرنامه در کل کشور به شکل واحد و با محوریت دارالخلافه تهران باشد. در مقدمهٔ این کتابچه می‌خوانیم:

«چون برای دولت لازم است که رعایا و تبعهٔ خود را که به عنوان تجارت و زیارت و سیاحت و مقاصد مهمه به ممالک دول همجوار و هم‌عهد مسافرت می‌نمایند سرپرستی و حمایت نماید و آنها که به اقتضای شرایط عهدنامه‌جات منعقده از حقوق مقرره به توسط سفرا و مأمورین خود بهره‌یاب شوند و برای نظم داخله از حالت مسافرین خود عموماً استحضار حاصل کرده و اهل کسب و تجارت و صاحبان منظورات مفیده را از اشرار و بیهوده‌گردان و فراریان تمیز داده در جمیع منافع و دفع مفاسدی که از مسافرت حاصل می‌تواند شد اهتمامات لازمه را به عمل آورده و همچنین از واردین ممالک خارجه و دول دوست همجوار استحضار کافی به هم رسانیده نسبت به هر یک امتیازات و حقوق مندرجهٔ در عهدنامه‌جات دوستی و تجارتی را مرعی و ملحوظ دارد و ملک و رعیت خود را از معایب خودسری و مطلق‌العنانی مصون و محروس نماید لهذا برای استحکام و انضباط عمل تذکرهٔ وارد و صادر ممالک محروسه که از قدیم مقرر و معمول است قواعد مقرره را در ضمن فصل آتیه به‌درستی برقرار می‌کند»

تذکرهٔ مرور توسط مباشرینی که وزارت خارجه منصوب می‌کرد و توسط حاکمان شهرهای مرزی حمایت می‌شدند با مدت اعتبار یک سال صادر می‌شد. در کتابچهٔ یادشده به غیر از شکل و جزئیات این تذکره، به مجازات‌هایی که برای جاعلین در نظر گرفته شده نیز اشاره شده‌است. دارندگان تذکره‌ها باید پیش از پایان مهلت یکسالهٔ تذکره‌های خود، به دفاتر صدور مراجعه و اقدام به تمدید مجوزهای خود می‌کردند در غیر این صورت مشمول پرداخت جریمه می‌شدند.

همچنین برای آن دسته از زائرین عتبات که پول کافی برای پرداخت هزینهٔ صدور تذکره نداشتند، مجوز صدور سالانه هزار تذکره رایگان در سال به مباشر تذکرهٔ کرمانشاهان داده شده بود.

گذرنامه‌های ایرانی به رنگ زرشکی می‌باشد که نشان رسمی ایران در بالای جلد آن‌ها درج و عبارت جمهوری اسلامی ایران و واژهٔ گذرنامه به زبان فارسی و عبارت Islamic Republic of Iran و واژهٔ Passport به زبان انگلیسی نیز در زیر آن نوشته شده‌است. در صفحهٔ مشخصات، بالا سمت چپ شمارهٔ هشت رقمی گذرنامه با اعداد فارسی نوشته‌است و در زیر آن نوع گذرنامه کد کشور و شمارهٔ گذرنامه به زبان انگلیسی درج گردیده‌است؛ و بعد از آن به ترتیب شامل شمارهٔ ملی، نام، نام خانوادگی، نام پدر، تاریخ و محل تولد، شمارهٔ شناسنامه، جنسیت و تاریخ صدور و تاریخ انقضاء به زبان فارسی و انگلیسی درج شده‌است.

ایران در سال ۱۳۸۶ اقدام به تولید آزمایشی گذرنامهٔ بیومتریک برای گذرنامه‌های دیپلماتیک و در سال ۱۳۹۰ برای گذرنامه‌های عادی کرد. گذرنامهٔ ایرانی دارای ۳۲ صفحه است.

در پشت صفحهٔ این گذرنامه درج شده: دارندهٔ این گذرنامه حق سفر به فلسطین اشغالی را ندارد. منظور از فلسطین اشغالی، اسرائیل است.

یادمان‌های ایران

در گذرنامهٔ ایرانی هر دو صفحهٔ آن تصویر یکی از یادمان‌های ایران نقش بسته‌است که به ترتیب به شرح زیر است:

• صفحهٔ ۴ و ۵: آرامگاه امام هشتم شیعیان
• صفحهٔ ۶ و ۷: آرامگاه حافظ
• صفحهٔ ۸ و ۹: تخت جمشید
• صفحهٔ ۱۰ و ۱۱: ارگ بم
• صفحهٔ ۱۲ و ۱۳: آرامگاه ابوعلی سینا
• صفحهٔ ۱۴ و ۱۵: آرامگاه فردوسی
• صفحهٔ ۱۶ و ۱۷: آرامگاه خیام نیشابوری
• صفحهٔ ۱۸ و ۱۹: آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
• صفحهٔ ۲۰ و ۲۱: آرامگاه عطار نیشابوری
• صفحهٔ ۲۲ و ۲۳: عمارت عالی‌قاپو
• صفحهٔ ۲۴ و ۲۵: مسجد امام، اصفهان
• صفحهٔ ۲۶ و ۲۷: مصلی امام خمینی، تهران
• صفحهٔ ۲۸ و ۲۹: خانهٔ بروجردی‌ها، کاشان
• صفحهٔ ۳۰ و ۳۱: برج آزادی
• صفحهٔ ۳۲: نقوش محراب مسجد جامع اصفهان

برای اخذ گذرنامهٔ ایرانی، متقاضی باید شخصاً به یکی از دفاتر خدمات انتظامی پلیس +۱۰ مراجعه کند.

مدارک مورد نیاز

• ارائهٔ اصل شناسنامه (افراد بالای ۱۵ سال شناسنامه عکسدار) و کارت ملی یا تائیدیه از ثبت احوال
• ارائهٔ آخرین گذرنامهٔ اخذ شده
• یک قطعه عکس ۶*۴ تمام رخ با زمینهٔ سفید، برای مردان بدون عینک، کلاه یا کراوات و برای زنان با رعایت حجاب اسلامی کامل و بدون آرایش (عکس در دفاتر خدمات پلیس +۱۰ گرفته می‌شود احتیاجی به قطعه عکس پاسپورتی یا هیچگونه عکس دیگری نیست)
• اجازهٔ محضری برای کودکان زیر ۱۸ سال از طرف پدر یا قیم قانونی
• برای بانوان متأهل، اجازهٔ محضری از سوی همسر
• برای بانوان بیوه یا مطلقه، اصل گواهی فوت همسر یا طلاق‌نامه
• برای آقایان، ارائهٔ کارت هوشمند پایان خدمت یا معافیت یا اجازهٔ سازمان وظیفهٔ عمومی ناجا برای دانشجویان و دانش‌آموزان (برای مردان بالای ۵۰ سال نیازی به ارائهٔ کارت نیست)
• موافقت‌نامه سازمان وظیفه عمومی برای مشمولین.
• فیش‌های واریزی به حساب بانک ملی به مبلغ ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال (مخصوص تهران بزرگ) به ادارهٔ گذرنامه و مبلغ ۵۰٬۰۰۰ ریال به نام عوارض شهرداری (مخصوص تهران بزرگ)
• ارائهٔ اصل نامهٔ حفا برای پرسنل شاغل در نیروهای مسلح و بازنشسته‌شدگان زیر ۵ سال پس از تأیید و ممهور به مهر دبیرخانهٔ ادارهٔ گذرنامه
• نحوهٔ ورود به ایران و ارائهٔ مدرک ورود به ایران برای متقاضیانی که محل تولدشان خارج از کشور می‌باشد.

• طبق مادهٔ ۱۸ قانون گذرنامه، کلیهٔ افراد زیر ۱۸ سال برای اخذ گذرنامه نیاز به اجازهٔ کتبی ولی یا قیم خود را دارند.
• طبق تبصرهٔ ۴ این ماده، کلیهٔ زنان ایرانی متأهل، برای اخذ گذرنامه نیازمند اجازهٔ کتبی همسرانشان هستند، اگر چه که زنانی که با همسرانشان مقیم کشور خارجی هستند یا آن‌هایی که همسر خارجی دارند نیازی به اجازه ندارند.
• دختران مجرد بالای ۱۸ سال احتیاجی به اجازهٔ کتبی از ولی خود ندارند.
• کلیهٔ مردان ایرانی باید یا دارای کارت پایان خدمت سربازی یا معافیت باشند، یا اجازهٔ کتبی ادارهٔ وظیفهٔ عمومی را اخذ کرده باشند.

در سال ۲۰۲۰ گذرنامهٔ جمهوری اسلامی ایران به ردهٔ ششمین گذرنامهٔ کم‌اعتبار جهان سقوط کرد. در میان ۱۹۹ کشور جهان، گذرنامهٔ ایرانی مقام ۱۹۴ را داراست. پس از پاسپورت ایرانی، گذرنامه‌های یمن، سومالی، سوریه، افغانستان قرار دارند. گذرنامهٔ عراق هم در انتهای جدول است. بر اساس این جدول، گذرنامهٔ کشورهایی چون پاکستان، اریتره، بنگلادش، کرهٔ شمالی، لیبی و مناطق فلسطینی‌نشین نسبت به گذرنامهٔ ایرانی از نظر اعتباری در وضعیت بهتری قرار دارند. ‎ در سال ۲۰۲۱، با پاسپورت جمهوری اسلامی ایران، به ۱۴ کشور مالزی، ترکیه، قطر، ارمنستان، گرجستان، نیووی، جزایر کوک، ونزوئلا، هائیتی، دومینیکا، عراق، سوریه و ایالات فدرال میکرونزی و قزاقستان بدون ویزا می‌توانند سفر کنند.

بنا بر تحقیق وبگاه Henley Passport Index، در ماه مه سال ۲۰۲۱، رتبه این پاسپورت ۹۹ (از بین پاسپورت ۱۱۰ کشور مورده تحقیق) می‌باشد که با رتبه گذرنامه سریلانکا برابر است و دارندگان آن، قادر به سفر به چهل و دو کشور به صورت بدون ویزا یا ویزا در زمان ورود می‌باشند. تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران و در دورهٔ محمدرضاشاه پهلوی، شهروندان ایرانی می‌توانستند بدون روادید به بسیاری از کشورهای جهان سفر کنند. به نوشتهٔ روزنامهٔ اطلاعات در شمارهٔ روز پنجشنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۵۷ یعنی تنها ۹ ماه پیش از وقوع انقلاب اسلامی، مسافرت برای ایرانی‌ها به تمام کشورهای اروپا جز کشورهای اروپای شرقی و سوئیس و اتریش، بدون روادید امکان‌پذیر بود. مسافران ایرانی برای سفر به کشورهای ایالات متحدهٔ آمریکا، کانادا و همهٔ کشورهای آمریکای لاتین حتماً باید روادید می‌گرفتند. همچنین مسافران ایرانی از میان کشورهای آفریقایی، برای سفر به اتیوپی، مراکش و تونس نیازی به روادید نداشتند. تایلند، سنگاپور، فیلیپین، هند، اندونزی، هنگ‌کنگ و ژاپن هم از مسافران ایرانی روادید نمی‌خواستند.

۱۰ خرداد ۱۳۹۹، سرتیپ دوم ستاد صادق رضادوست، رئیس پلیس مهاجرت و گذرنامهٔ نیروی انتظامی، ردیابی و شنود افراد از طریق کار گذاشتن تراشه یا چیپ در گذرنامه‌ها را تکذیب کرد و آن را شایعه خواند. او گفت که ایران هم مثل «۹۰ درصد» از کشورهای دیگر، «گذرنامه‌اش الکترونیکی است و بر این اساس تراشه‌ای الکترونیکی در آن نصب شده‌است.» به گفتهٔ این مقام، این تراشهٔ الکترونیکی در گذرنامه‌های ایرانی تنها برای جلوگیری از «جعل آن‌ها و افزایش ضریب ایمنی» نصب شده‌است.

• گذرنامهٔ شاهنشاهی

• گذرنامهٔ شاهنشاهی، 'شرایط و قوانین مربوط به دارنده' (به زبان فرانسه).

• گذرنامهٔ پیشین ایران

• تذکره (گذرنامهٔ) محمد خیابانی در اواخر قاجاریه

https://www.passportindex.org/byRank.php سایت سنجش ارزش گذرنامه‌های جهان

• وبگاه وزارت امور خارجه ایران