فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران بخشی از نیروهای مسلح کشور است، که وظایف پلیس و مرزبانی را در کشور بر عهده دارد. تاریخچه شکل گیری این سازمان به سال ۱۲۵۸ و تاسیس شهربانی بر می‌گردد. نیرو انتظامی جمهوری اسلامی ایران (اختصاری ناجا) در سال ۱۳۷۰ از ادغام شهربانی، ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی تشکیل شد. فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۰ با هدف تغییر ساختار نیروی انتظامی و ارتقاء ساختار آن از سطح نیرو به فرماندهی، ایجاد شده است.
به عبارتی پلیس نوین در ایران حدود ۱۰۰ سال پیش توسط ناصرالدین شاه و با سفر او به اروپا و با استخدام کردن یک مستشار بلژیکی این سیستم نوین پاسبانی پایه گذاری شده است/ پلیس ایران در زمان شاه به دو قسمت ژاندارمری و پلیس شهری تقسیم می شد. هم اکنون نیز نیرو انتظامی مسئولیت حفظ امنیت درون ایران را برعهده دارد و کارکرد آن زیر ذره بین وزارت کشور قرار دارد.
در حال حاضر نیرو انتظامی کشور وظایف متعددی را بر عهده دارد که در بخش های مختلفی انجام می شود. بیشتر بخش های نیروی انتظامی وظیفه امنیتی و نظامی دارند و نیروهای مسلح را تشکیل می دهند. اما برخی از آنها نیز جنبه خدمات اجتماعی و دولتی مانند کار صدور گذرنامه را دارند. بخش های مختلف ناجا به شرح زیر است:
پلیس امنیت : یک واحد تخصصی پلیس ایران است که وظیفه آن کنترل نظم و امنیت در کشور است.
پلیس مبارزه با مواد مخدر: وظیفه این بخش مبارزه با مواد مخدر در کشور و خرید و فروش آن و کشف باندهای بزرگ تا خرده فروشان مواد مخدر است.
پلیس پیشگیری: این پلیس مسئول ایجاد امنیت در فرودگاه ها ، راه آهن ، صدا و سیما و جنگلبانی است.
پلیس راهور: همان پلیس راهنمایی و رانندگی است.
معاونت نظام وظیفه: کار تقسیم نیروهای وظیفه بین نیروهای مسلح ایران را بر عهده دارد.
معاونت صدور گذرنامه
پلیس بزرگراه ها
پلیس آگاهی
پلیس حفاظت از شخصیت ها
اینتر پل (پلیس بین الملل که با پلیس سایر کشورها در جستجو و دستگیری متهمان بین المللی همکاری دارد)
یگان حفاظت برای حفاظت از اماکن مثل بانکها و موسسات آثار تاریخی
جنگلبانی
هنگ مرزی
پلیس ساحلی
یگان ضربت
یگان رهاسازی گروگان
یگان ضد شورش
گارد ویژه
یگان واکنش سریع
استقرار نظم و امنيت و تامين آسايش عمومي و فردي.
مقابله و مبارزه قاطع و مستمر با هر گونه خرابكاري، تروريسم، شورش و عوامل و حركتهايي كه مخل امنيت كشور باشد، با همكاري وزارت اطلاعات.
اقدام لازم در زمينه كسب اخبار و اطلاعات در محدوده وظايف محوله و همكاري با ساير سازمانها و يگانهاي اطلاعاتي كشور در حدود وظايف آنها.
حراست از اماكن ، تاسيسات ، تجهيزات و تسهيلات طبقه بندي شده غير نظامي و حفظ حريم آنها به استثنا موارد حساس و حياتي به تشخيص شوراي عالي امنيت ملي ، كه به عهده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي خواهد بود.
معاونت هماهنگ‌کننده فراجا: وظیفه هماهنگی یگان‌های فراجا را برعهده دارد.
معاونت عملیات فراجا: فرماندهی و کنترل یگان‌ها و مرکز فوریت‌های پلیسی (پلیس ۱۱۰) توسط این معاونت نظارت می‌شود.
معاونت علوم، تحقیقات و فناوری فراجا
معاونت نیروی انسانی فراجا: معاون فرمانده کل فراجا در امور منابع انسانی است.
معاونت فناوری اطلاعات و ارتباطات فراجا (فاوا)
معاونت پارلمانی و امور مجلس فراجا
معاونت فرهنگی و اجتماعی فراجا
معاونت بهداشت، امداد و درمان فراجا
در هر یک از استان‌های کشور، ستاد فرماندهی انتظامی استان مستقر است که وظیفه انجام کارهای انتظامی مربوط به آن استان را برعهده دارد. در فرماندهی انتظامی «ناحیه انتظامی» به فرماندهی انتظامی یک استان و «منطقه انتظامی» به فرماندهی انتظامی یک شهر یا شهرستان گفته می‌شود. شهر تهران (پایتخت) تنها کلانشهری است که به‌عنوان یک ناحیه انتظامی شناخته می‌شود. فرماندهی ناحیه انتظامی تهران بزرگ را «فاتب» می‌نامند.
یگان امداد یکی از یگان‌های عملیاتی فراجا می‌باشد که فرماندهی مستقلی ندارد و به‌صورت منطقه‌ای و تحت‌الامر فرماندهی انتظامی هر شهرستان در کشور عمل می‌کند. فرماندهان یگان امداد توسط فرمانده پلیس پیشگیری انتخاب می‌شود
فرمانده نیروی انتظامی
سرتیپ محمد سهرابی (۱۳۷۱–۱۳۷۰)
سرتیپ پاسدار رضا سیف‌اللهی (۱۳۷۵–۱۳۷۱)
سرتیپ پاسدار هدایت لطفیان (۱۳۷۹–۱۳۷۵)
سرتیپ پاسدار محمدباقر قالیباف (۱۳۸۴–۱۳۷۹)
سرتیپ پاسدار علی عبداللهی (سرپرست) (۱۳۸۴)
سرتیپ پاسدار اسماعیل احمدی‌مقدم (۱۳۹۳–۱۳۸۴)
سرتیپ پاسدار حسین اشتری (۱۴۰۰–۱۳۹۳)
فرمانده کل انتظامی
سرتیپ پاسدار حسین اشتری (۱۴۰۱–۱۴۰۰)
سرتیپ پاسدار احمدرضا رادان (۱۴۰۱–اکنون)
منابع
خبرگزاری ایمنا
سایت خبری تبیان
خبرگزاری صدا سیما
