زبان کمزاری
کُمزاری یا یا لارَکی یک زبان ایرانی جنوب‌غربی است که به فارسی، اچمی و لری بسیار نزدیک است. این زبان دارای ۴٬۰۰۰ تا ۵٬۰۰۰ گویشور در شبه‌جزیره مسندم عمان و جزیره لارک ایران است. گستردگی این گویش در دو سوی تنگهٔ هرمز است. این زبان تنها زبان ایرانی است که به‌طور انحصاری در شبه‌جزیره عربستان گفتگو می‌شود.
| کمزاری | |
|---|---|
| زبان بومی در | عمان، شمال، شمال‌غرب و شمال‌شرق: شامل مناطق کُمزار، جزیره‌های خصب، لارَک و مسندم |
| منطقه | غرب آسیا |
| قومیت | کمزاری‌ها و لرها |
شمار گویشوران | ۲٬۳۰۰ نفر سال ۱۹۹۳–۲۰۱۱ میلادی (بدون تاریخ) |
هندواروپایی
| |
| الفبای فارسی در ایران و الفبای عربی در عمان | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۱–۶۳۹ | zum |
| ایزو ۳–۶۳۹ | - |
برخی منابع زبانی همچون گلاتولوگ آن را زبانی مستقل، برخی همچون اتنولوگ آن را گویشی از زبان لری و عده‌ای آن را از گویش‌های زبان اچمی می‌دانند. ویژگی‌ها و واژگان مشترک بسیاری نیز میان این گویش با زبان لری وجود دارد.
جغرافیا
به‌طورکلی، جغرافیای گویشوران کمزاری (کومزاری) در دو سوی تنگه هرمز است. بخشی از گویش‌وارن کمزاری در جنوب ایران و بخشی در شمال کشور عمان ساکن هستند. کمزاری همچنین در روستای کُمزار، شهر خصب و دبا در شبه‌جزیرهٔ مسندم در عمان و امارات متحدهٔ عربی نیز صحبت می‌شود. در لارَک این زبان هنوز شکل اصلی خود را حفظ کرده، ولی در کُمزار، خصب و دبا به‌دلیل گستردگی استفاده از زبان عربی در اداره‌ها، مدرسه‌ها و رادیو و تلویزیون، در کمزاری تعداد زیادی واژهٔ عربی وارد شده‌است.
وابستگی زبانی
گلاتولوگ کمزاری را یک زبان ایرانی جنوب‌غربی مستقل می‌داند. دانشنامهٔ ایرانیکا و اتنولوگ، گویش کمزاری را گویشی از زبان لری معرفی می‌کنند. مالچانوا، زبان‌شناس روس، عقیده دارد که کمزاری یکی از لهجه‌های اچمی است. همچنین پژوهشگر عمانی، مکیه کمزاری بر این باور است که بیشترین نزدیکی زبانی میان کمزاری با زبان اچمی دیده می‌شود.با این حال، کمزاری شباهت‌های زیادی نیز با گویش مینابی دارد. از دیگر ویژگی‌های کمزاری این است که برای گویشوران لری قابل فهم می‌باشد.
در گسترهٔ پراکندگی کمزاری در عمان، عربی زبان رسمی است. ارتباط مستمر کمزاری‌ها با عرب‌ها در عمان، پیدایش مجموعه‌ای (بیش از ۳۰٪) از واژه‌های عربی در واژگان کمزاری و نیز پدیدهٔ تداخل آوایی (بیشکار از واژهٔ کهن‌ترِ «پیشکار»، «حین» از واژهٔ کهن‌ترِ «آهن»، و غیره) در آواهای آن را سبب شد. در نحوِ کمزاری، همانندی‌هایی با زبان عربی دیده می‌شود که احتمالاً به‌سبب رشد همگراییِ این زبان‌هاست؛ مانند ساختارهایی با معنی «داشتن» با حرف اضافهٔ حالتِ بایی: وای مه («با من»، «من دارم»)، مقایسه کنید با: عربیِ مَعَهُ (با او)، و نیز در ترکیب صفت و موصوف که در زبان عربی، صفت ازلحاظ شمار و معرفه یا نکره بودن با اسم مطابقت می‌کند.
واج‌شناسی
همخوان‌ها
کمزاری دارای شماری همخوان است که همگی به جز (ʔ, ʁ, ɦ) جفت هستند.
| دولبی | لبی‌دندانی | لثوی | لثوی نرم‌کامی‌شده | لثوی‌کامی | کامی | نرم‌کامی | زبانکی | حلقی | چاکنایی | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| انسدادی/انسایشی | p b | t d | tˠ dˠ | tʃ dʒ | k g | q | ʔ | |||
| سایشی | f | s z | sˠ zˠ | ʃ | χ ʁ | ħ | ɦ | |||
| خیشومی | m | n | ||||||||
| ناسوده | w | l ɻ | lˠ | j |
واکه‌ها
کمزاری دارای تمایز کشیدگی در واکه‌هایش و دارای پنج واکه بلند و سه واکه کوتاه است. واکه‌ها هیچ‌گاه در وقفه مستقیم بیان نمی‌شوند؛ و توسط یک‌نیمه‌واکه همچون /j/ و /w/ یا یک ایست زبانی همچون (/ʔ/) جدا می‌شوند.
| پیشین | مرکزی | پسین | |
|---|---|---|---|
| بسته بلند | i: | u: | |
| نیمه‌بسته کوتاه | ɪ | ʊ | |
| نیمه‌باز کوتاه | ɐ | ||
| باز بلند | a: |
دستور زبان
کمزاری بسیاری از خواص زبان‌های کهن ایران را تاکنون محفوظ داشته‌است؛ مانند صرف نام‌ها در حالت‌های هفت‌گانه و به‌کاربردن پیشوندهای متعدد برای فعل‌ها.
- ضمیرهای شخصی:
مفرد جمع اول‌شخص مَی‌اَم mæɪ æm ماهِم mɑ:hem دوم‌شخص تُوی tovi: شومائه ʃumɑ:ə سوم‌شخص ییهِه ji:he یِهِن jehen
در گفتگوهای روزمره معمولاً «مَ» mæɪ æm، «تُو» tovi: و «یِ» je (برای من، تو، او) به‌کار می‌رود.
نمونه‌ها
عناصر زبان فارسی در لارکی به‌فراوانی یافت می‌شوند، ولی بعضی اندکی تغییرشکل داده‌اند؛ مانند:
خانه = خانوغو،
مرد = مردوکو
چند جملهٔ کوتاه به زبان لارکی:
- پ گییا تای؟ = از کجا می‌آیید؟
- کییا تو خوری؟ = چه می‌خورید؟
- بپ تو گییا هه؟ = پدرت کجاست؟
- مَ توخاووم = من می‌خوابم.
- مَ توگوم = من می‌گویم.
- مَ توخوروم = من می‌خورم.
پانویس
- ↑ «گویش‌های بَشکَردی، شولی و کُمزاری» (PDF). ویژه‌نامهٔ نامهٔ فرهنگستان (گویش‌شناسی). ۱۳۸۳. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵.
- ↑ «Kumzari». اِتنولوگ (Ethnologue). دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵.
- ↑ Frye, Richard Nelson (1984). The History of Ancient Iran, Part 3, Volume 7. ISBN 978-3-406-09397-5.
- ↑ Anonby, Erik John. 2013. “Stress-induced Vowel Lengthening and Harmonization in Kumzari. ” Uppsala Universitet 61:4. um:nbn:se:uu:diva-203439
- ↑ "LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori" (به انگلیسی). دانشنامهٔ ایرانیکا (Encyclopædia Iranica). Archived from the original on 23 April 2013. Retrieved 23 April 2014.
- ↑ Moridi, Behzad (2009). "The Dialects of Lar (The State of Research)". Iran and the Caucasus (به انگلیسی). Brill Academic Publishers. 13 (2): 335–340. doi:10.1163/157338410x12625876281389. Retrieved 2015-08-31.
- ↑ Molchanova, E.K. , Kumzari yazyk/dialekt, in Yazyki mira: Iranskie yazyki. I. Yugo-Z apadnye Iranskie yazyki, Moskva: Indrik, 1997, pp. ۱۹۱–۱۹۳.
- ↑ مکیه کمزاری. «عمان امروز» (به عربی).
- ↑ van der Wal, Anonby C. A. (2015-04-22). A grammar of Kumzari: a mixed Perso-Arabian language of Oman. Leiden, Netherlands: Centre for Linguistics (LUCL), Faculty of Humanities, Leiden University.
پیوند به بیرون
- گزارشی از لاستامپا: جلوگیری از مرگ زبان کومزاری در تنگهٔ هرمز بایگانی‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. در روزآن‌لاین؛ ۴ اردیبهشت ۱۳۹۱