علوم خفیه
علوم خفیه یا غریبه، دسته ای از باورها و اعمال فراطبیعی است که عموماً از حیطه علم خارج است و شامل پدیده‌هایی از جمله عرفان، معنویت و جادو می‌شود. همچنین می‌تواند به ایده‌های ماوراء طبیعی مانند ادراک فراحسی و فراروانشناسی اشاره کند. اصطلاح علوم غیبی در قرن شانزدهم برای اشاره به طالع بینی، کیمیاگری و جادوی طبیعی استفاده شد که امروزه شبه علوم شناخته می‌شوند. اصطلاح غیبت در قرن نوزدهم در فرانسه ظهور کرد، جایی که این اصطلاح با گروه‌های مختلف باطنی و فرانسوی الیفاس لوی مرتبط شد و در سال ۱۸۷۵ توسط هلنا بلاواتسکی باطنی‌شناس به زبان انگلیسی وارد شد.
در طول قرن بیستم، این اصطلاح به‌طور متمایز توسط گروه وسیعی از نویسندگان مختلف مورد استفاده قرار گرفت اما در قرن ۲۱ معمولاً استفاده می‌شد - از جمله توسط محققان دانشگاهی باطنی - برای اشاره به طیف وسیعی از جریانات باطنی که در اواسط قرن ۱۹ توسعه یافتند و فرزندان آنها از غیبت، غالباً برای دسته‌بندی سنت‌های باطنی مانند معنویت گرایی، تئوسوفی، آنتروپوزوفی، نظم هرمتی طلوع طلایی و عصر جدید استفاده می‌شود.
علوم غیبی
ایده «علوم غیبی» در قرن شانزدهم توسعه یافت. این اصطلاح معمولاً سه عمل را شامل می‌شد - طالع بینی، کیمیاگری و جادوی طبیعی (تردستی) - گرچه گاهی اوقات اشکال گوناگونی پیشگویی نیز به جای این که تحت تردستی قرار بگیرند، در آن گنجانده شده بودند. اینها با هم گروه‌بندی شدند، به گفته محقق هلندی Wouter Hanegraaff دربارهٔ هرمسیه، «هر یک از آنها در یک بررسی سیستماتیک از طبیعت و فرایندهای طبیعی، در چارچوب، چارچوب‌های نظری که عمدتاً به اعتقاد به خصوصیات، فضایل یا نیروهای غیبی تکیه داشتند، درگیر شدند.» اگرچه زمینه‌هایی برای همپوشانی این علوم مختلف غیبی وجود دارد، اما آنها از هم جدا هستند و در بعضی موارد یکدیگر را به عنوان نا مشروع رد می‌کنند.
در دوران عصر روشنگری، غیبت به‌طور فزاینده ای به عنوان ذاتی با مفهوم علم ناسازگار تلقی می‌شود. از آن زمان به بعد، استفاده از «دانش (های) غیبی» حاکی از یک جدال آگاهانه علیه علم جریان اصلی است. با این وجود، مایکل دامت، فیلسوف و مورخ بازی با ورق، که تحلیل شواهد تاریخی حاکی از آن بود که پیشگویی و تفسیرهای غیبی با استفاده از کارتها قبل از قرن هجدهم ناشناخته بودند، گفت که اصطلاح علم غیبت بی جا نبوده زیرا "افرادی که به امکان رونمایی از آینده یا استفاده از قدرتهای خارق العاده این کار را انجام می‌دهد زیرا کارآیی روشهایی که آنها به کار می‌برند با برخی برداشتهای سیستماتیک که از نحوه عملکرد جهان بر آنها منطبق است … هرچند مبنای تجربی آن ناچیز است. "
ادوارد تیلور، انسان‌شناس در کتاب فرهنگ بدوی خود در سال ۱۸۷۱ از اصطلاح «علم غیبی» به عنوان مترادف جادو استفاده کرد.
خصوصیات غیبی
صفات غیبی ویژگی‌هایی هستند که هیچ توضیح عقلانی شناخته شده‌ای ندارند به عنوان مثال، در قرون وسطی، مغناطیس یک کیفیت غیبی محسوب می‌شد. اثیر یکی دیگر از عناصر از این دست است. معاصران نیوتن نظریه وی مبنی بر اینکه گرانش از طریق «عمل در یک فاصله» انجام می‌شود، به عنوان غیبی، به شدت انتقاد می‌کنند.
علوم غریبه در ایران
در ایران با وجود منابع انگشت شمار دربارهٔ تاریخچه علوم غریبه دو کتاب «طلسم: گرافیک سنتی ایران» نوشته پرویز تناولی و «بادهای افسون» نوشته پرویز براتی از جمله پژوهش‌های حایز اهمیت در این عرصه به‌شمار می‌رود. کتاب تناولی دو بخش دارد؛ بخش نخست را طلسمات، معانی و اعداد وفقی بر پایه اسماء الحسنی، دربرمی‌گیرد، همان‌هایی که به گفتهٔ وی بر فلز و پارچه و پوست آهو می‌کندند و می‌نوشتند و روی لباس‌هاشان می‌دوختند. بخش دوم، نقش حیوانات در امور روان درمانی و رفع مشکلات انسانی را شامل می‌شود. که همهٔ اینها در طرح‌ها، نقش‌های گرافیکی خلاصه، ساده و نیز توأم شده با اعداد و ارقام در نسخه‌ها و اشکال مختلف برای مداوا به کاربرد داشته‌است. بیش از دو سوم تصاویر ارایه شده در کتاب یاد شده اصلی و بقیه را تناولی خود از کتاب رمال‌ها و فالگیرها تصویربرداری کرده‌است. کتاب براتی نیز دایره‌المعارفی جامع است که به‌روزترین و کم‌یاب‌ترین اسرار دنیای سحر و جادو را فاش می‌کند. نگاه نویسنده در این کتاب کاملاً بی‌طرفانه و تئوریک است. ضمن این که به علوم غریبه از دید دیرینه‌شناسی نگاه کرده‌است. ستاره‌شناسی، طالع‌بینی، حروف ابجد، راز اعداد، ادبیات خفیه و کیمیاگری از سایر مطالب جالب و خواندنی این کتاب است. دربارهٔ هر یک از این علوم غریبه، داستان‌هایی مستند و تاریخی هم آمده که باعث جذابیت بیشتر مطالب کتاب شده‌است.
غیبت
خفیفه
جستارهای وابسته
- فراطبیعی
- متافیزیک
- جادو
- طلسم
منابع
- فرهنگ‌ها
- کتاب‌ها
- ایرج گلسرخی (۱۳۷۷). تاریخ جادوگری. ج. ۱. تهران: نشر علم. ص. ۷۴۴. شابک ۹۶۴-۵۹۸۹-۸۱-۷.
- پرویز تناولی، طلسم: گرافیک سنتی ایران، نشر بن‌گاه، ۱۳۸۵، شابک ۹۶۴-۹۶۳۸۳-۴-۲
- ابوالحسن جمال‌الدین علی‌بن یوسف قفطی، تاریخ الحکما، تهران ۱۳۴۷
- ابوالفرج محمدبن اسحق الندیم، الفهرست، تهران ۱۳۹۳ ه.ق
- ملا حسین کاشفی، اسرار قاسمی.
- پرویز براتی، بادهای افسون:مقدمه‌ای بر شناخت علوم غریبه در ایران، نشر چشمه، ۱۳۹۶
- سعید صدری، سحر و کلید رهایی از آن، نشر جمکران، ۱۴۰۰.
پانویس
- ↑ Hanegraaff, Wouter J. (2006). Dictionary of Gnosis & Western Esotericism. Leiden: Brill. p. 716. ISBN 9789004152311.
- ↑ Dummett 1980, p. 93.