پشوتن

این نام از دو بخش پشو به معنای بسزا رسانیدن و تنو به معنای تن است. که در ترکیب معنای تن محکوم به سزا یا دارای تن تباه شده‌است.

نام پشوتن تنها یکبار در بند ۴ ویشتاسب یشت آمده‌است.

باشد که از بیماری و گزند و در امان باشی چون پشوتن

همچنین پشوتن یکی از شخصیت‌هایی است که در متن‌های مربوط به آئین زرتشت که در قرن‌های نهم تا دوازدهم نوشته شده‌اند [از جمله در شاهنامه فردوسی]، مورد اشاره قرار گرفته‌است. وی یکی از جاودانان زرتشتی است و دستیار سوشیانث، به‌شمار می‌آید که در آینده ظهور خواهد کرد و نیکی را به ارمغان می‌آورد و به بازسازی نهایی جهان خواهد پرداخت.

در شجره نامه موجود از سلسله افسانه‌ای کیانیان، پشوتن پسر گشتاسب شاه (گشتاسپ یا ویشتاسب)، حامی زرتشت، می‌باشد و برادر او اسپندادات یا اسپنتوداتا یا همان اسفندیار می‌باشد.

منبع اصلی دانسته‌های ما دربارهٔ وقایع فاجعه‌آمیز آخرالزمان به روایت کیش زرتشت، زند وهمن یسن است. وهمن یسنا، علی‌رغم نام ظاهریش، نه بخشی از یسناست و نه قسمتی از یشت‌های اوستا، بلکه متنی است تفسیرگونه از اوستا به زبان فارسی میانه.

به روایت دینکرد، پشوتن یکی از هفت حاکم جاودانه ایست که در قهندز یا کهندژ، به همراه ۱۵۰ نفر از پیروان خویش زندگی می‌کند. آن‌طور که در وهمن یسن شرح داده شده‌است، وی در پایان هزارهٔ یازدهم به عنوان محافظت‌کننده از مذهب برمی‌خیزد و به احیای ایمان می‌پردازد و این زمانی ست که دوران هزارسالهٔ حکومت دیوها طی شده‌است.

هنگامیکه زمان ظهور فرا رسید، پشوتن از قلعهٔ خویش پایین خواهد آمد و به جنگ با ارتش دیوها و شیاطین خواهد پرداخت تا ایران و مذهب آن را نجات دهد. وی در مبارزه، میان مهر (به زبان اوستایی: میترا) با دیو خشم (به زبان اوستایی: آئشما Aeshma)، به نفع مهر مداخله می‌کند و نیروهای شر را به عالم نابودی می‌فرستد.

در اسناد و کتب اسلامی نیز پیشگویی‌های کاملاً مشابهی از ظهور وجود دارد که در محل خود قابل تأمل و بررسی می‌باشند. طبق احادیث و روایات بسیاری، شخصی در آخرالزمان از خراسان خروج خواهد کرد و افرادی از «تالقان» به او پیوسته و او را یاری خواهند کرد. از آنجا که تالقان در نزدیکی کهن‌دژ (کندوز) قرار دارد می‌توان به شباهت بسیار زیاد پیشگویی‌های اسلامی و اوستایی پی برد.

در شاهنامه، پشوتن برادر اسفندیار و پهلوانی بزرگ است که در هفت خوان اسفندیار همراه اوست و در نقش پهلوانی فرزانه و پیش‌گو نمایان می‌شود.

هفت‌خوان‌اسفندیار یک سفر جهانگشایی سپاه ایران به رهبری اسفندیار است، مسیری ناشناخته و جنگلی را همراه با مخاطرات در میانه راه ادامه می‌یابد تا به روئین‌دژ محل زندگی مردم بت‌پرست و پادشاهی ارجاسپ برسند. ارجاسپ شاه توران در گذشته به ایرانشهر پایتخت ایران یورش آورده بود و لهراسپ موبد پیر زرتشتی را در میدان شهر بدار آویخته بود، بدین سبب انگیزه اسفندیار و ایرانیان برای انتقام مضاعف بود ولی ظاهراً روئین‌دژ مقرّ ارجاسپ را بلد نبودند و باید کورمال کورمال از راه جنگل و دریا طی طریق می‌کردند.

در این حمله مردی اسیر بنام گرگسار از تبار تُرکِچِگِل راهنمای اسفندیار است. گرگسار در خوان اوّل خبر رؤیایی با یک جفت گرگ نر و ماده را می‌دهد سپس در خوان دوم دو شیر و خوان سوم خطر مقابله با اژدها نوید می‌دهد. گرگسار همیشه امیدوار بود تا اسفندیار توسط یکی از اینها به هلاکت برسد. خوان چهارم تقابل اسفندیار با زن جادوگر و خوان پنجم کشتن سیمرغ غول پیکر و خوان ششم گذر از تنگه‌ای سخت و پر برف بود. در خوان هفتم، خوان آخر گذر از رودی بزرگ سپس از ساحل آنجا تا روئین‌دژ ده فرسنگ بود. در تمام خوان‌ها اسفندیار پیش از نبرد تن به تن، امور سپاه را به پشوتن و پسرش می‌سپرد و بعد از هر غلبه به نماز شکر می‌پرداخت. در خوان اول پیش از آغاز رفتن برای نخستین بار از پشوتن نام برده شده و سپس اسفندیار به پشوتن می‌گوید:

در خوان ششم که گذر از تنگه‌ای پر برف بود اسفندیار ناامید گشته از پشتوتن می‌خواهد که خود و سپاه بدرگاره خداوند نیایش کند تا گذر از این تنگه سهل و آسان گردد.

• کنگ‌دژ

• جان راسل هینز، شناخت اساطیر ایران، ترجمه: باجلان فرخی، چاپ دوم، انتشارات اساطیر، ۱۳۸۵، صفحه:۱۲۷
• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
• مشارکت کنندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی در ۲۳ ماه مهٔ ۲۰۱۰ (با تلخیص)