ولسوالی شهدا
ولسوالی شهدا یکی از ۲۸ ولسوالی ولایت بدخشان است که به‌طرف شرق شهر فیض‌آباد موقعیت دارد. نام قدیمی آن زردیو و سرغیلان است.
| ولسوالی شهدا | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  افغانستان |
| ولایت | بدخشان |
| مرکز ولسوالی | سری میدان |
| سایر شهرها | سرمیدان |
| نام‌های پیشین | زردیو سرغیلان |
| اداره | |
| ولسوال | غلام فاروق بهیج |
| مردم | |
| پراکندگی | نفر بر کیلومتر مربع |
| دین | اسلام |
| زبان در افغانستان | دری |
| اطلاعات جغرافیا | |
| مساحت | ۱۱۶۰ کیلومترمربع کیلومتر مربع |
مرکز آن شهر سرِ میدان و مساحت آن ۱۱۶۰ کیلومتر مربع به فاصله‌ی ۶۵ کیلومتر به‌طرف شرق شهر فیض آباد موقیعیت دارد. این ولسوالی پیوست است از شرق با ولسوالی‌های اشکاشم، از غرب ولسوالی‌های ارغنج‌خواه و بهارک، از شمال به ولسوالی شغنان و جنوب ولسوالی وردوج. این ولسوالی در سال ۱۳۷۳ خورشیدی در زمان زمام‌داری پروفیسور استاد برهان الدین ربانی از ولسوالی بهارک این استان جدا و به حیث یک واحد اداری مستقل عرض اندام نمود. نخستین فرمان‌دار ولسوالی شهدا آقای سیدولی ولی بوده و به مدت چندین سال ایفای وظیفه نموده‌است.
این ولسوالی متشکل از دو منطقه به‌نام زردیب و سرغیلان (سرغلام) تشکیل یافته است، که در میان دو کوه کشیده از سلسله کوه‌های هندوکش شرقی موسوم به چاهل اخذ موقیعت نموده‌است.
مردم محل همه به زبان پارسی دری سخن گفته و از لحاظ تباری تاجیک و مسلمان سنی می‌باشند. بافت قبیله‌ای این محل بسیار محکم بوده و در حقیقت همه مربوط به یک خانواده وسیع ولی گم‌نام می‌باشند، شماری دیگری از سران خانواده‌های بزرگ دیگر ولسوالی‌ها و دهستان‌های هم‌جوار دراین دره به‌عنوان محل ییلاق در بهار و تابستان سفر می‌کردند که بعدها این منطقه را سرخیلان (محل سکونت سران خیل، یعنی گروه‌ها) نام‌گذاری کردند که هنوز بخش وسیع این ولسوالی را به‌نام سرغلام می‌نامند.
ولسوالی شهدا از سرسبزترین منطقه در آستان بدخشان بوده که دارای درختان سرکشیده از چارمغز(گردو)،توت، بادام، سیب،گیلاس، آلبالو، زردآلو، ناک، شفتالو و انواع میوه‌ها می‌باشد که بیش‌تر فراورده‌های صنعت باغ‌داری آن از اقلام تجارتی و صادراتی خوبی افغانستان امروزی محسوب می‌گردد.
این ولسوالی بیش‌تر به شغل کشاورزی و دام‌داری سروکار داشته و تجارت‌های کوچک (Small Business) دراین منطقه در حال شکل‌گیری است. دره‌ی شهدا نخبگان و روشن‌فکران متعددی را در زمانه‌های گوناگون، با وجود محرومیت از حق تعلیم و تحصیل در زمان حکم‌رانی حکام و هم پس از حمله‌ی مغول، به جامعه تقدیم نموده‌است. درسال‌های پسین و کنونی نیز شماری از روشن‌فکران، دانشمندان، و نخبگان علمی و آکادمیک نیز در خود پرورانده‌است که از جمله، آقای جمعه خان اشرفی، سید نور آغا سادات،آقای عبد القدیر فطرت (رئیس کل بانک مرکزی افغانستان در دو دورهٔ جریان انقلاب و دوران پس از نقلاب)، رحمت الله نبیل،علام الدین اثیر (سفیر کبیر افغانستان در ازبکستان، نخستین جنرالان الحاج میراحمد روفی، جمال الدین سعید می‌باشند، نخستین بنیان‌گذار معارف (استاد فیض محمد خان) در سرغلام و نخستین آموزگار (خان) در زردیب، نخستین قاضی (گدا محمد صمیم)، افراد نخبه و روشن‌فکران و نویسنده‌گان توانا و پرکار مانند عبدالمنان شیوای شرق، غفران بدخشانی، نصرالله نیکفر، محمد ادریس طیان، شریح شیون استاد قدرت‌الله رحمت، مولوی عبدالحلیم شریفی، مولوی زید الله زیدانی، مولوی عبدالمجید یوسفی، عبدالله نایل، محمد اقبال عالمی، محمد نازل عارفی، عبدالجلیل فطرت عضوی نظارت بانک مرکزی، الحاج عبدالکریم فروتن داکتر قمرالدین قمرحافظه معین وزارت صحت عامه ،عبدالحق امیری عضوی سازمان مللمتحد وانجنیربشیراحمدسدید ریس سمنت داری مجلس نماینده گان و… را دارا است.
از شعرای معروف آن می‌توان میرزا نعیم، سید نجم الدین آواره، قاری سید مصلح الدین، جهان‌گیرضمیری، غفران بدخشانی، شیوای شرق، نصرالله نیکفر، رویین رهنوش، شریح شیون، سیدمحمد سبب، احمد رشاد زریر پارسی منش، سید کبیر احمد متوکل، غلام حیدرخان، مولانا عبدالحمید عازم، دوکتور نذیر احمد ثاقب، و غیره را نام برد. دریای که درین ولسوالی جاری است، از معاونین عمدهٔ دریای کوکچه به‌شمار رفته و آب زلال آن در تمام این استان زبان‌زد همه‌است. ماهی شیرین و بدون استخوان آن کاملاً استثنائی بوده و محل تفریح‌گاه برای سیاحان می‌باشد.
این ولسوالی دارای ۱۵۳ روستا خرد و بزرگ بوده که بر بنیاد آخرین گزارش نفوس آن در سال ۲۰۱۴ به ۵۰۳۸۰ نفر می‌رسد. در ده موسوم به یاسیج که درقسمت‌های بالایی ولسوالی موقعیت دارد دارای چشمهٔ از آب گوگرد (سلفر) بوده که همیشه آب گرم داشته و بدین لحاظ، محل تفریح شماری زیادی از مردم استان بدخشان می‌باشد.
در منطقه دیگر آن که به‌نام غاران است نمک وجود دارد که در سال‌های پیش از آن استفاده به‌عمل می‌آمد. چشمه یاسیج که در میان دو دریاچه برفی موقعیت دارد، یکی از طبیعی‌ترین منظره‌های دیدنی در آستان بدخشان می‌باشد که روزانه هزاران نفر جهت تفریح و سرگرمی و تماشای طبیعی‌ترین منظره‌ها به آن‌جا سفر می‌کنند و شب‌ها و روزها را زیر چادرها سپری می‌کنند. گیلاس شیرین، چارمغز کاغذی، قیماق (خامه) گوسفندی، ماهی خال‌داری (هله بوقه) بدون استخوان، دریای زلال، وزش بادهای معطر از گونه‌های طبیعی گل‌های گوناگون، و مردم مهمان نواز آن تجربه‌های شیرین آدمی از زندگی در خاطره‌ها حک می‌کند.
ساحات تفریحی دیگری آن، غاران، خوش‌دره، شیوه و غیره می‌باشد که هریک بهار و تابستان بهشتی دارد که دیدنش ارزش ماندگار دارد.
قریه‌ها (دهستان‌ها)
１شیرکانی۲پوشستان۳وجینج ۴- آفریچ بالا (دیجبان)۵- آفریچ بین۶آفریچ پایان (دونشیب) ۷ یبابک۸- ارغندنگ ۹- آواچ۱۰ ایونیک ۱۱ بیکا۱۲- تروازه ۱۳- جوی بار۱۴ دره بالا ۱۵ درهٔ قلات۱۶ دره نوک۱۷ دشت شاه عارف۱۸ دشت هزاره‌ها ۱۹ دشت چکران ۲۰ ده بالا۲۱ سری پل ازریو۲۲ ازریو ۲۳ زرغاب۲۴ زیروینج ۲۵ سراسک۲۶ سرهنگان۲۷ مغایب بالا۲۸ مغایب پایان ۲۹ترسنگان۳۰ محمودان ۳۱ لیوانی۳۲ میان ده۳۳ لبی دره۳۴ مشستان۳۵ سرپل۳۶ سری تل۳۷ سرهنگان ۳۸ سنگاب۳۹ سنگریان۴۰ نوآباد۴۱ دیوانا ۴۲ جوی پریان ۴۳کلان تران۴۴ پیتاو۴۵ بیکان۴۶ یاریم بالا۴۷ یاریم پایان۴۸ دشتک ۴۹ یارخاب۵۰ یباب میان ده ۵۱ یباب مغایب ۵۲ یباب کلان ۵۳ جوی بار ۵۴ یاغان ۵۵ پل زاغ ۵۶ سری پل جوی بار ۵۷ وینج، ونج پایان، سرتل ۵۸ غزالیو۵۹ درهٔ قلات ۶۰پس خم ۶۱ بوشت پایین۶۲ بوشت بین ۶۳ بوشت بالا ۶۴ سری بند ۶۵ آب چشمه۶۶ میان‌ده ۶۷ ده قاضیان ۶۸ ده پایان۶۹ مدرسه۷۰شهر میدان۷۱ چاکول ۷۲پالیل۷۳ دشت مرازق۷۴ واییم۷۵ رضوان ۷۶ ده‌خاله۷۷ سرخان۷۸ مزار۷۹ یخچیو۸۰ دشت آخون سعید۸۱ تروازه۸۲ یاسیچ۸۳ ذرغاب۸۴ یواسه۸۵ دره ناوک۸۶ فته۸۷ کورخودره۸۸ غوزه‌کانی۸۹ سیلاب۹۰ پیجوج ۹۱سری لوله۹۲ فرخچ۹۳سیکی تیچ۹۴شاکران.