ورزنامه

اردشیر بابکان مؤسس سلسله ساسانیان از قرن سوم میلادی نهضت ترجمه ای را به‌وجودآورد که در آن، کتاب‌های ممالک دیگر به زبان پهلوی ترجمه می‌شد. ورزنامه در آن زمان به ورزک‌نامه مشهور بود.

ورزنامه، در ترجمه از لاتین به عربی، فلاحه الرومیه و در ترجمه از پهلوی به عربی، کتاب الفلاحین خوانده شده‌است.

به کوشش حسن عاطفی، این کتاب در سال ۱۳۸۸ توسط مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده است. هرچند نویسندهٔ ورزنامه ایرانی نبوده‌است، ولی وجود نثر پارسی آن در بیش از یک هزاره، آن را به جزئی از دانش کشاورزی ایرانیان مبدل کرده است.

ایرج افشار دربارهٔ «ورزنامه» می‌نویسد:

اخیراً مقاله‌ای با عنوان «نسخهٔ تازه‌ای از ورزنامه» توسط «علی اشرف صادقی» در فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده‌است.

ورزنامه دارای دوازده جزو است و هر جزو آن باب‌های گوناگونی دارد.

• جزو اول – در احوال سال و فصل و ذکر علامات هوا و باران و باد و گرما و ... ، پانزده باب.
• جزو دوم – در معرفت جای خانه و آب دادن زمین بلند و معرفت زمینی که کم باشد و زمینی که خاکش خوش بود و معرفت پیمانه ها و سنگها و تربیت باغ به سرگین و معرفت که بدیشان کار فرمایند و معرفت فصل و روز که هر یک به چه کار آید، هشت باب.
• جزو سوم – در گزیدن تخم، وقت تخم کشتن، تخم نو و تخم کهن، زمین بلند و مغاک، نگه داشتن تخم، افگندن تخم در زمین، افکندن تخم در زمین خشک و تر، چون بکارند افزونی بسار بود، به قدر کاشتن تخم(بذر)، آفت تخم، رستن دفلی، اختیار جایگاه خرمن برجاج و ثیل از کشت، کاشتن مرجو و ماش، جرجیر رومی، جو وگندم و گاورس، ساختن هریها، نگاه داشتن از آفت، سنگ که میان نان بود، نان بی خمیره، ...کردن جو، بیست و نه باب.
• جزو چهارم – کشت و برداشت انگور و سرکه و شراب ساختن، صد و هجده باب.
• جزو پنجم – بستان و کاشتن درختان میوه و نقل آنها و نقش بر میوه ها و پیوند کردن، هشتاد و پنج باب.
• جزو ششم _ کشتن درخت زیتون، بیست و دو باب.
• جزو هفتم – کشتن بقولات، چهل و سه باب.
• جزو هشتم – آفات و دفع آنها، بیست و سه باب.
• جزو نهم – پرنده داری، بیست و دو باب.
• جزو دهم – نگاه داری اسب و گاو و دیگر چهارپایان و بیماری‌های آن، بیست باب.
• جزو یازدهم – زنبور عسل و طبایع بعضی از حیوانات، چهارده باب.
• جزو دوازدهم – پزشکی و تندرستی و سموم (سم) ها، سی و یک باب.