واکنشهای تراساختی در محلولهای آبی
سیمای کلیپذیر در آب، شامل یونهای آبپوشیده است ( گرچه فرمول کامل
برخورد یونهای
معادلهٔ بالا کلیترین شکل واکنش است . این معادله به ما میگوید که از مخلوط کردن محلول هر نمک انحلال پذیر
حال فرض کنید محلولهای NaCl و
تمام مواد درگیر در واکنش در آب انحلال پذیرند . اگر یونهای مشترک را از معادله حذف کنیم، چیزی باقی نخواهد ماند . بنابراین واکنشی رخ نخواهد داد . این رخداد را معمولاً به صورت زیر نمایش میدهند :
علاوه بر تشکیل نمک انحلال پذیر، دلالیل دیگری نیز برای انجام واکنش تراساختی وجود دارد . واکنش ناشی از مخلوط کردن محلول هیدروکلریک اسید و یک محلول سدیم سولفید را در نظر بگیرید :
معادلهٔ یونی خالص :
در این واکنش برخورد یونهای
معادلهٔ یونی خالص :
علت وقوع این واکنش، تشکیل مولکولهای آب از یونهای
عوامل مؤثر در واکنشهای تراساختی
به این ترتیب واکنشهای تراسختی در مواردی رخ میدهند که یک رسوب، یک گاز یا یک الکترولیت ضعیف تشکیل شود . در معادلههای یونی این واکنشها :
- یک نمک انحلال پذیر به وسیلهٔ فرمول یونهای تشکیل دهندهٔ ترکیب نشان داده میشود .
- یک ترکیب انحلال ناپذیر یا اندکی انحلال پذیر با فرمول کامل ترکیب و با نماد (s) مشخص میشود .
- یک گاز انحلال ناپذیر یا اندکی انحلال پذیر، با فرمول مولکولی گاز و با نماد (g) نمایش داده میشود .
- یک الکترولیت ضعیف، با فرمول مولکولی ترکیب نمایش داده میشود . الکترولیتهای ضعیف، در محلولهای آبی تا حدودی به یونهای مربوط تفکیک میشوند، اما عمدتاً به صورت مولکولی وحود دارند .
نوشتن معادلهٔ واکنشهای تراساختی
برای این کار باید قواعد زیر را بکار ببریم :
1. قواعد انحلال پذیری : برای آشنایی بیشتر با این امر به مواد انحلال پذیر در آب رجوع شود .
2. گازها : گازهایی که معمولاً در واکنشهای تراسختی تشکیل میشوند در زیر آمدهاند :
- تمام سولفیدها ( نمکهایدر مجاورت اسید، گازو نمک به وجود میآورند .
- تمام کربناتها در مجاورت اسید، گاز کربن دی اکسید، آب و نمک تشکیل میدهند .
- تمام سولفیتها در مجاورت اسید، گاز، آب و نمک تشکیل میدهند .
- تمام نمکهای آمونیوم در مجاورت هیدروکسیدهای قوی انحلال پذیر، در اثر گرما واکنش میدهند و گاز آمونیاک، آب و نمک به وجود میآورند .
3. الکترولیتهای ضعیف : قواعد سادهٔ زیر در مورد این ترکیبات صادق است :
- اسید ها : به جز 7 اسید قوی، بقیهٔ اسیدها الکترولیت ضعیف هستند .
- بازها : هیدروکسیدهای انحلال پذیر ( هیدروکسیدهای مربوط به عناصر و IA ) و هیدروکسیدهایی که انحلال پذیری خوبی دارند ( هیدروکسیدهای مربوط بهو) الکترولیتهای قوی هستند . اغلب هیدروکسیدهای دیگر، انحلال ناپذیرند .
- نمک ها : اغلب نمکهای معمولی، الکترولیتهای قوی هستند .
- آب : آب، الکترولیت ضعیفی است .
یک نکته
واکنشهای تراسختی در غیاب آب نیز انجام میشوند . برای مثال :
که با گرم کردن مواد واکنش دهنده، اسیدهای مربوط ( HF که در آب انحلال پذیرند ) به صورت گاز خارج میشوند .
منبع
- شیمی عمومی ( جلد اول )، چارلز مورتیمر، دکتر عیسی یاوری، نشر علوم دانشگاهی، تهران، 1375، ISBN 964-6186-30-0