اگزوسه
اگزوسه (به فرانسوی: Exocet) موشک ضدکشتی فرانسوی است که تولید آن از اواسط دهه ۱۹۷۰ آغاز شده و همچنان ادامه دارد. گونه‌های متفاوت موشک اگزوسه از کشتی، زیر دریایی، آتشبارهای ساحلی و هواپیماها و هلیکوپترهای جنگی شلیک می‌شوند. اگزوسه در سال ۱۹۷۴ وارد نیروی دریایی ارتش فرانسه شده و از آن زمان تاکنون به کشورهای متعدد دیگری نیز صادر شده و در دهه ۱۹۸۰ در جنگ‌های ایران و عراق و جنگ فالکلند شرکت داشت.
| اگزوسه Exocet | |
|---|---|
| نوع | موشک ضدکشتی |
| خاستگاه |  فرانسه |
| تاریخچه خدمت | |
| خدمت | ۱۹۷۳ (کشتی‌پایه- ام‌ام ۳۸) ۱۹۷۹ (هواپایه- آام۳۹) |
| جنگ‌ها | جنگ فالکلند، جنگ ایران و عراق، جنگ نفتکش‌ها |
| تاریخچه تولید | |
| تاریخ طراحی | از ۱۹۶۷ |
| سازنده | نور اویاسیون و آئروسپاسیال (۱۹۷۳ تا ۲۰۰۱) ام‌بی‌دی‌ای (۲۰۰۱ تاکنون) |
| مدل‌های مختلف | ام‌ام ۳۸، آام۳۹، اس‌ام ۳۹، ام‌ام۴۰ |
| ویژگی‌ها | |
| وزن | ۶۷۰ کیلوگرم |
| طول | ۴٫۷ متر |
| قطر | ۳۴٫۸ سانتیمتر |
| کلاهک | ۱۶۵ کیلوگرم |
| موتور | راکت سوخت جامد توربوجت (ام‌ام۴۰ بلاک ۳) |
| طول بال | ۱٫۱ متر |
برد عملیاتی | آام۳۹: ۵۰ تا ۷۰ کیلومتر ام‌ام۴۰ بلاک ۲: ۷۲ کیلومتر ام‌ام۴۰ بلاک ۳: بیش از ۱۸۰ کیلومتر |
| سرعت | ۰.۹۲ ماخ (۱۱۳۴ کیلومتر بر ساعت) |
سامانه هدایت | ناوبری اینرسیایی و آشیانه‌یابی فعال راداری |
اگزوسه با آشیانه‌یابی فعال راداری هدایت می‌شود و به یک کلاهک جنگی ۱۶۵ کیلوگرمی مسلح است. این موشک هوابه‌سطح و سطح‌به‌سطح از قابلیت حرکت در سطح آب برخوردار است و تازه‌ترین مدل سطح‌به‌سطح آن (ام‌ام۴۰ بلاک ۳) تا ۱۸۰ کیلومتر برد عملیاتی دارد. برای از میان بردن کشتی‌های جنگی کوچک و متوسط مانند ناوچه‌ها و ناوشکن‌ها طراحی شده اما با شلیک چندین فروند از آن می‌توان به کشتی‌های بزرگتر مانند ناوهای هواپیمابر هم آسیب رساند.
اگزوسه موشکی نسبتاً جمع‌وجور در کلاس خود محسوب می‌شود و نزدیکترین همتای اگزوسه از نظر مشخصات ظاهری و قابلیت‌ها موشک آمریکایی هم‌دورهٔ آن یعنی هارپون است. موشک‌های ضدکشتی ِ سوئدی آربی‌اس-۱۵، چینی سی-۸۰۲، روسی خا-۳۵ و بریتانیایی سی ایگل از دیگر موشک‌های مشابه با اگزوسه به شمار می‌روند.
تاریخچه
طراحی اگزوسه، که نام آن در فرانسوی به معنی پرنده‌ماهی است، از سال ۱۹۶۷ در شرکت هوانوردی نورد برای استفاده کشتی‌های جنگی آغاز شد. چند سال بعد شرکت‌های نورد و ایراسپیشیال ادغام شدند و ادامه طراحی و توسعه آن در ایراسپیشیال ادامه یافت. اگزوسه تا سال ۲۰۰۱ در ایراسپیشیال تولید شده و از آن به بعد خط تولید آن به شرکت بین‌المللی ام‌بی‌دی‌ای منتقل شد.
مشخصات
اگزوسه از یک موتور راکتی سوخت جامد بهره می‌برد که سرعت موشک را به ۰.۹۳ ماخ یعنی نزدیکی سرعت صوت می‌رساند. طول موشک ۴.۷ متر و کالیبر آن ۳۵۰ میلی‌متر است. اولین مدل کشتی‌پایه این موشک یعنی ام‌ام۳۸ قادر بود کشتی‌های دشمن را از مسافت حداکثر ۴۲ کیلومتری هدف قرار دهد. در مدل هواپایه آام۳۹ برد عملیاتی موشک به ۵۰ تا ۷۰ کیلومتر (با توجه به ارتفاع و سرعت جنگنده یا هلیکوپتر و سرعت هدف) رسیده بود. جدیدترین نوع اگزوسه که با کد ام‌ام۴۰بلاک۳ شناخته می‌شود و از کشتی‌های جنگی و آتشبارهای ساحلی شلیک می‌شود از یک موتور توربوجت و تقویت‌کننده راکتی استفاده می‌کند و تا ۱۸۰ کیلومتر برد عملیاتی دارد.
اگزوسه به یک کلاهک جنگی ۱۶۵ کیلوگرمی مسلح است که از مواد منفجره خرج تهی ترکش‌دار پر شده و با فیوز مجاورتی و تاخیری تجهیز می‌شود.
چهارده نوع هواپیما و هلیکوپتر از جمله هلیکوپتر ماریتین، هلیکوپتر سوپرفریو و هواپیماهای آفندی جت استریک، میراژ اف-۱، میراژ ۲۰۰۰ و داسو رافال به این موشک مجهز می‌شوند.
تاریخچه عملیاتی
در جنگ فالکلند هر دو کشور بریتانیا و آرژانتین به این موشک مجهز بودند و از آن علیه کشتی‌های یکدیگر بهره بردند. در یکی از این موارد شلیک این موشک توسط یک جنگنده آرژانتینی باعث غرق شدن یک ناو جنگی بریتانیا شد.
عراقی‌ها در جنگ ایران و عراق به طور گسترده‌ای از این موشک علیه کشتی‌های نظامی و غیرنظامی ایران استفاده کردند و چندین کشتی ایرانی از جمله دو فروند از ناوچه‌های سبک کلاس بایندر با این موشک‌ها غرق شدند. تعدادی از هلیکوپترهای سوپرفریو عراق و تعدادی از میراژ اف-۱هایی که در اواخر جنگ به عراق تحویل شدند، قابلیت شلیک این موشک را داشتند. فرانسوی‌ها پیش از تحویل میراژ اف-۱های سازگار با اگزوسه، پنج فروند هواپیمای ضدکشتی سوپراتاندارد نیروی دریایی خود را به عراق اجاره داده بودند. در جنگ نفتکش‌ها در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۷ یک جنگنده میراژ اف-۱ عراقی با شلیک دو موشک اگزوسه ناوچه امریکایی یواس‌اس استارک را دچار صدمه جدی کرد.
هدایت موشک
این موشک کروز ابتدا با ناوبری اینرسیایی به سوی هدف پرواز کرده و رادار آن زمانی روشن می‌شود که هدف در محدودهٔ برد راداری موشک قرار بگیرد. هدایت موشک سپس به شیوهٔ آشیانه‌یابی فعال راداری تغییر حالت می‌دهد. امواج رادار هدف را پیدا کرده و موشک را به سوی آن هدایت می‌کنند.
اگزوسه برای جلوگیری از آشکارگی راداری و گرمایی و مواجه نشدن با با پدافند هوایی دشمن در ارتفاع بسیار پایین حرکت می‌کند. این موشک به یک ارتفاع‌سنج راداری مجهز است که در ۴ کیلومتری محل پرتاب ارتفاع را در حدود ۱۰ متری سطح دریا تنظیم می‌کند و با سرعت ۰٫۹ ماخ ادامه مسیر می‌دهد. در مرحله پایانی پرواز ارتفاع باز هم کاهش پیدا می کند. به طوری‌که موشک در صورت آرامش دریا فقط یک تا دو متر با سطح آب فاصله می‌گیرد تا در افق راداری کشتی قرار نگیرد. در نتیجه تا قبل از آنکه اگزوسه به ۶ کیلومتری کشتی مورد نظر برسد، حداقل توسط رادارهای کشتی مورد نظر دیده نخواهد شد. پس از آن نیز سیستم‌های دفاع هوایی نزدیک کشتی زمان بسیار کمی برای واکنش در اختیار دارند.
مدل‌ها
نوع کشتی‌پایه این موشک که با کد ام‌ام ۳۸ شناخته می‌شود، در سال ۱۹۷۵ وارد خدمت رسمی در نیروی دریایی فرانسه شد. طراحی نوع هواپایه که با کد آام ۳۹ شناخته می‌شود نیز در سال ۱۹۷۴ آغاز شده و در سال ۱۹۷۹ تحویل نیروی دریایی فرانسه گشت.
مدلی از این موشک هم برای استفاده زیردریایی‌ها تولید شده که با کد اس‌ام ۳۹ شناخته می‌شود. در این مدل موشک در یک کپسول ضدآب قرار دارد و پس از خروج از آب از کپسول خارج شده و موتور موشک روشن می‌شود.
مدل کشتی‌پایه و زمین‌پایه ام‌ام ۴۰ هم آخرین مدل اگزوسه است که برای استفاده کشتی‌های جنگی و آتشبارهای ساحلی ساخته شده و جایگزین مدل ام‌ام ۳۸ شده است. ام‌ام۴۰ بلاک۳ قابلیت هدایت از طریق فرمان‌های راهبری جی‌پی‌اس را نیز دارد و امکان استفاده از آن علیه اهداف زمینی وجود دارد. علاوه بر نیروی دریایی فرانسه کشورهای قطر، امارات، عمان، پرو، یونان، اندونزی و مراکش نیز ام‌ام ۴۰بلاک۳ را برای نیروی دریایی خود سفارش داده‌اند.
کاربران
کاربران کنونی
آرژانتین
برونئی
بلغارستان
برزیل
کامرون
شیلی
کلمبیا
قبرس
اکوادور- ام‌ام۴۰
مصر- ام‌ام۳۸، ام‌ام ۴۰ و آام۳۹
- فرانسه
آلمان- ام‌ام۳۸ که بایستی با آربی‌اس ۱۵ جایگزین شود.
یونان- نیروی دریایی - ام‌ام۳۸، ام‌ام۴۰ بلاک ۲ و ۳
نیروی هوایی - آام۳۹ 
اندونزی- ام‌ام۴۰ بلاک۲ بر روی ناوچه‌های سبک کلاس سیگما
هند- نیروی دریایی
ایران- آام-۳۹های عراقی را به همراه میراژ اف-۱های عراقی که به ایران پناهنده شدند بدست آورد.
کویت
لیبی
مالزی- نیروی دریایی - ام‌ام۳۸، ام‌ام ۴۰، اس‌ام۳۹ (بر روی زیردریایی‌ها)
مراکش- نیروی دریایی - ام‌ام۳۸، ام‌ام ۴۰،
نیروی هوایی - آام۳۹ 
عمان
پاکستان- نیروی هوایی- آام۳۹ (بر روی میراژ ۵ (مدل حمایت دریایی)
نیروی دریایی - اس‌ام۳۹ (بر روی زیردریایی‌های آکوستا)، آام۳۹ (بر روی هواپیماهای گشت و مراقبت دریایی) 
پرو- نیروی دریایی - ام‌ام۳۸ , AM39, MM40
قطر
آفریقای جنوبی- نیروی دریایی
کره جنوبی- نیروی دریایی
تایلند- نیروی دریایی - ام‌ام۳۸
ترکیه- MM38
امارات متحده عربی- نیروی دریایی
اروگوئه
ونزوئلا- نیروی هوایی - AM39 (بر روی داسو میراژ ۵۰)
کاربران سابق
بلژیک- در ناوچه‌هایی که سال ۲۰۰۸ به بلغارستان فروخته شد استفاده می‌شد.
عراق- نیروی هوایی عراق - AM39 بر روی میراژ اف۱ که در جنگ ایران و عراق استفاده شد.
بریتانیا- نیروی دریایی تا سال ۲۰۰۲ که آخرین کشتی جنگی مجهز به مدل ام‌ام۳۸ این موشک بازنشسته شد.
منابع
- ↑ Exocet AM.39 / MM.40 بایگانی‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine FAS
- ↑ SIPRI Arms Transfer Database
- ↑ Fact File on DefenceWeb
- ↑ "Türk Deniz Kuvvetleri" (به ترکی استانبولی). www.dzkk.tsk.tr. Archived from the original on 23 March 2010. Retrieved 2009-11-29.
- ↑ "World Navies Today: Turkey". www.hazegray.org. Retrieved 2009-11-29.
- یعقوب اصلانی (۱۳۷۷)، راکت و موشک‌های استراتژیک جهان- جلدچهارم، انتشارات عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران