منصور ستاری

او در سال ۱۳۲۷ و در روستای ولی‌آباد قرچک به‌دنیا آمد. نام پدرش حسن ستاری و شاعر بود. زمانی که او نه سال داشت پدرش درگذشت. پدر منصور ستاری، مدرسه تأسیس و حسینیه راه‌اندازی کرد. انتشارات سخن دیوان شعر ماتمکده عشاق، سروده‌ی پدر او را منتشر کرده است.

در سال ۱۳۴۶ با پایان یافتن تحصیلات متوسطه و اخذ دیپلم وارد دانشکده افسری شد و پس از پایان دوران آموزشی در سال ۱۳۴۸ به درجه ستوان دومی نائل گشت. سال ۱۳۵۰ برای گذراندن دوره عملی کنترل رادار راهی آمریکا شد و پس از یک سال به ایران بازگشت و به عنوان افسر رهگیر نیروی هوایی مشغول به‌کار شد. در سال ۱۳۵۴ در کنکور سراسری شرکت کرد و در رشته برق و الکترونیک دانشگاه تهران ایران پذیرفته شد. اما با شروع جنگ ایران و عراق در حالی که بیش از چند واحد به پایان تحصیلات دانشگاهی‌اش باقی نمانده بود تحصیل در دانشگاه تهران را رها کرده و به رسته نظامی خود در نیروی هوایی بازگشت.

وی طرح‌ها و ابتکارات زیادی در تجهیز سیستم‌های راداری و پدافندی به اجرا درآورد که موجب ارتقای کارایی سیستم راداری ایران در طول جنگ گشت. در سال ۱۳۶۲ به‌سمت معاونت عملیات پدافند نیروی هوایی منصوب گشت. سال ۱۳۶۴ زمان ارتقاء او به‌سمت معاونت طرح و برنامه نیروی هوایی بود. سرانجام در بهمن ماه سال ۱۳۶۵ به‌فرماندهی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب گردید و تا پایان عمر خود عهده‌دار این مسئولیت بود.

از دیگر اقدامات وی تأسیس دانشگاه هوایی به منظور تربیت افسران جوان و تحصیلکرده برای نیروی هوایی، بازگشایی موزه‌ی هوایی (گشایش یافته در دوران فرمانده اسبق نیروی هوایی محمدامیر خاتمی) و همین‌ طور موزه‌ی دیگری در فرودگاه قلعه مرغی در قدیمی‌ترین آشیانه‌های هواپیما بین سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۲ است. در سال ۱۳۶۶ وی با کمک تعدادی از افسران نهاجا از جمله سرتیپ فریدون علی مازندرانی، سرتیپ دوم پرویز ابراهیمی و سرتیپ دوم عطاءالله بازرگان، جهاد خودکفایی نهاجا را تأسیس نمود که این جهاد بعدها به سازمان تحقیقات و جهاد خودکفایی نیروی هوایی ارتش تغییر نام داد. بازسازی هواپیماهای این دو موزه توسط دفتر مطالعات و تحقیقات نیروی هوایی انجام شد. علاوه بر آن سه آشیانه تاریخی نیز که آلمانی‌ها و بریتانیایی‌ها در سال‌های ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۷ ساخته بودند در میراث فرهنگی ثبت شدند.

سید علی خامنه‌ای در سخنانی ضمن اشاره به این که از نخستین روزهایی انقلاب با ستاری آشنا بوده‌ است، دربارهٔ اقدامات او در زمینه طراحی‌های علمی-نظامی بیان می‌کند: «ساخت وسایل زمینی رادارها و وسایل هدایت شونده زمینی و به‌کارگیری بسیار دشوار و پیچیده آن‌ها جزو افتخارات نیروی هوایی است، که ستاری قبل از آنکه فرمانده نیروی هوایی شود، یکی از قهرمان‌های این میدان بود. او و بسیاری دیگر که امروز در بین شما هستند و من آن‌ها را می‌شناسم، از همان زمان و بعد از آن زمان، در داخل جبهه‌ها لحظه به لحظه مشغول تحرک و فعالیت جانکاه اما شیرین برای یک انسان متعهّد بودند».

سبک‌سازی سامانه‌های دفاعی

منصور ستاری به عنوان خالق طرح‌های نوین و به هم تنیده در پدافند هوایی شناخته شده‌است. در عملیات والفجر ۸، با توجه به محدودیت‌های تجهیزاتی و امکاناتی، دست به تغییراتی زد که منجر به دستاوردهایی برای ایران شد. سبک سازی و چابک کردن سامانه‌های پدافند هوایی که سرعت جابه‌جایی‌ها، چالاکی و قابلیت جابجایی سامانه پدافند هوایی را ممکن می‌کرد از کارهای او بود.

برای جابه‌جا کردن سامانه دفاع موشکی ام‌آی‌ام-۲۳ هاوک حداقل ۴۸ ساعت زمان لازم است. منصور ستاری با طرح ایده جداسازی بخش‌هایی از این سامانه و باقی ماندن بخش‌های حیاتی، زمینه‌ای ایجاد کرد تا این سامانه به راحتی جابه‌جا شود و مورد شناسایی و انهدام قرار نگیرد. پدافند هوایی ایران در طول روز عملیات خود را علیه دشمن انجام می‌داد و به صورت شبانه قبل از انجام عملیات، سایت را جابه‌جا می‌کرد.

منصور ستاری همچنین طرح ایجاد سایت‌های پدافندی فریب را به عنوان یک دام پیاده‌سازی کرد. نقاط فریب مکان‌یابی می‌شد و همه چیز مشابه یک سامانه موشکی در معرض دید نیروی هوایی عراق قرار می‌گرفت. با این کار، تصاویر گرفته شده توسط هواپیمای شناسایی عراق از سایت‌های غیر واقعی تصویربرداری می‌کرد. هاوک تقریباً هر روز در جای تازه ای مستقر می‌شد.

پروژه‌های نظامی

منصور ستاری با راه اندازی تأسیسات و امکانات جدید تعمیر و نگهداری و نیز اجرای پروژه‌هایی نظیر پروژه اوج و نیز راه اندازی مرکز پژوهش، تحقیقات و آموزش «پتاگ» توان نگهداری نیروی هوایی ارتش را تقویت کرد و در شرایط جنگ ایران و عراق و پس از آن، به چندین برابر قدرت قبلی ارتقا داد. ایجاد مؤسسات فنی و صنعتی پیشرفته برای آموزش پروازی مرحله مقدماتی دانشجویان خلبانی با کمک مهندسان و متخصصان نهاجا این قدرت را تقویت کرد. نگهداری مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی، حفاظت از میدان گازی کنگان تحت فرماندهی منصور ستاری در سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۸ انجام شده‌است.

ایجاد هواپیمایی ساها (سازمان هواپیمایی ارتش جمهوری اسلامی ایران)، شرکت در پروژه‌های دولتی در راستای امور مهندسی و تأسیساتی، افزایش کارایی و استخراج از معادن تحت پوشش از قبیل معدن نمک سمنان که نیازمندی‌های صنایع نفتی و پتروشیمی کشور را مرتفع و پشتیبانی می‌کند، ازدیاد بازده صنایع فلزی «ریخته‌گری، تراش و…» و دریافت سفارش به منظور رفع نیازمندی‌های دولتی، نظامی و خصوصی و… از دیگر اقدامات مهم منصور ستاری به‌شمار می‌رود.

طراحی و ساخت هواپیمای پرستو

از اساسی‌ترین اقدامات منصور ستاری، افزایش ظرفیت فنی، به ویژه ایجاد بنیان‌های صنعتی و مدرن نیروی هوایی برای ساخت هواپیما و تعمیرات اساسی وهمه جانبه بود. محصول چنین اقداماتی، ساخت هواپیمای آموزشی و پشتیبانی سبک پرستو با ظرفیت ۴ نفر است. او برای آموزش پروازی مرحله مقدماتی دانشجویان خلبانی با کمک مهندسین و متخصصین نهاجا، به ساخت هواپیمای «پرستو» مبادرت کرد. ساخت این هواپیما که از نظر امکانات عملیاتی تقریباً شبیه هواپیمای بونانزا ساخت آمریکاست هواپیمایی ملخی و تک‌موتوره با کاربرد آموزشی است.

جنگ نفتکش‌ها

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های ستاری در سال‌های ۱۳۶۶ تا پایان جنگ ایران و عراق، اسکورت ناوگان تجاری کشتی‌های نفتکش ایران در خلیج فارس و دریای عمان تا خروج آن‌ها در خلال جنگ نفت‌کش‌ها بود. انجام عملیات اسکورت با توجه به حجم عملیات جنگی و نیز حجم عملیات عادی و روزانه نهاجا بسیار دشوار بود.

طراحی و ساخت خودروی شمس

نصرالله پن‌های از همرزمان ستاری می‌گوید:

تیمسار ستاری در اندیشه ساخت یک خودرو سواری در نیروی هوایی بود. به نظر می‌رسید ایشان می‌خواستند با این عمل به کارخانجات خودروسازی کشور که حدود سی سال است خودرو تولید می‌کنند، ثابت کنند که در این کشور می‌شود خودرو تولید کرد و هر سال هم مدل آن را عوض کرد. تا از این طریق کشور را از وابستگی به خودروهای خارجی بی‌نیاز کرد. با این اهداف، فرمانده آمادگاه تعمیر و نگهداری خودرو در نیروی هوایی را ملزم به طراحی و ساخت اتومبیل کردند. پس از چندی به ایشان اطلاع داده شد به علت نبود امکانات لازم، ساخت خودرو امکان‌پذیر نیست.

به تازگی سربازی به آمادگاه نوسازی فرماندهی لجستیکی آمده بود به نام «رضا میکائیلی». او در طرح‌های صنعتی دارای ابتکاراتی بود و چندین طرح برای ساخت خودرو تهیه کرده بود.

من که از علاقه تیمسار به ساخت خودرو اطلاع داشتم، طرح‌های میکائیلی را به دفتر ایشان بردم. تیمسار پس از دیدن آن‌ها بسیار خرسند شدند و بلافاصله برای دیدن آن سرباز به کارگاه آمدند. تیمسار، مقداری با میکائیلی صحبت کردند و همان‌جا با گچ روی زمین طرحی را کشیدند و نظرات خود را دربارهٔ ساخت خودرو به او اطلاع دادند. همان روز پروفیل لازم خریداری شد و کار ساخت شاسی آغاز گردید. فردا صبح که تیمسار به کارگاه آمدند، شاسی آماده شده بود. بسیار خوشحال شدند و به یک قسمت آن اشاره کردند و گفتند این مقدار، زیادی است. باید اصلاح شود. با راهنمایی تیمسار، تغییرات انجام گرفت و چند روز بعد، موتوری که برای شاسی در نظر گرفته شده بود، روی آن نصب و به تدریج اکسل‌های جلو و عقب، و چرخ‌ها آماده شد. صندلی هم به آن افزوده شد. در این زمان که مصادف با برگزاری نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوایی در دانشگاه هوایی بود، تیمسار دستور دادند، خودرو با همان وضعیت در نمایشگاه شرکت داده شود.

خودروی طراحی شده توسط منصور ستاری که به تولید انبوه نرسید، به نام «شمس» نامگذاری شد که مخففی از حروف ابتدایی «شهید منصور ستاری» است. خودروی بنزین سوز شمس با طول ۳۳۰ سانتی‌متر، عرض ۱۴۲ سانتی‌متر، و ارتفاع ۱۵۰ سانتی‌متر، دارای یک موتور ۴ سیلندر با حجم ۱۲۰۰ سی سی بوده و ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت سرعت دارد. فاصله ۲۲۰ سانتی‌متری دو محور، گنجایش ۴۷ لیتری باک، قطر ۸ متری دایره دور زدن و حدفاصل ۱۶ سانتی‌متری کف تا زمین از دیگر مشخصات این خودروی ۴ نفره بود که توسط فرمانده نیروی هوایی ارتش طراحی شد.

دریافت بالاترین نشان نظامی از رئیس‌جمهور پاکستان

ستاری که برای شرکت در مراسم سالروز استقلال پاکستان و بازدید از پایگاه‌های نظامی، اواخر دهه ۸۰ میلادی به این کشور سفر کرده بود، از سوی غلام اسحاق خان، رئیس‌جمهوری وقت پاکستان، بالاترین نشان نظامی را دریافت کرد.

یکی از همرزمان او دراین‌باره می‌گوید: برای شرکت در مراسم سالروز استقلال پاکستان، همراه ستاری به آن کشور سفر کردیم. در کنار این مراسم، برنامه‌هایی را برای هیئت ایرانی تدارک دیدند، تا از مراکز نظامی پاکستان دیدن کنیم. ژنرال حکیم الله، فرمانده نیروی هوایی پاکستان، مشغول ارائه اطلاعاتی کلی دربارهٔ روش کار آن سیستم بود که تیمسار ستاری سؤالاتی را دربارهٔ نحوه عملکرد سیستم و مسایل فنی هواپیما پرسید. پس از پایان این بازدید، ژنرال حکیم الله به خانم بی‌نظیر بوتو، نخست‌وزیر وقت پاکستان، گفت: فرماندهان نیروی هوایی زیادی را ملاقات کرده‌ام، ولی تا این لحظه فرماندهی را به دانایی، دانشمندی و باهوشی تیمسار ستاری که در مسایل غیر از تخصص خود تبحر داشته باشد، ندیده‌ام. روز بعد غلام اسحاق خان، رئیس‌جمهور پاکستان، در مراسمی بالاترین نشان نظامی پاکستان را به او اعطا کرد.

منصور ستاری در تاریخ ۱۵ دی‌ماه ۱۳۷۳ در سانحه سقوط هواپیما در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان به همراه افسران بلندپایه نیروی هوایی، یاسینی (معاون هماهنگ‌کننده و رئیس ستاد نیروی هوایی)، اردستانی (معاونت عملیات نیروی هوایی)، احمد شجاعی، رزاقی، خلبان جم‌منش، کمک خلبان ریاحی، شریفی مسئول دفتر ستاری، جمشیدی خلبان پرواز، سنایی، محتشمی افسر و گارد همراه، محسنی افسر و گارد همراه، و پورزادی، کشته شد.

روایت ناتمام

کتاب «روایت ناتمام» نوشته رضا رسولی روایتی از زندگی ستاری است. این کتاب حاصل گفتگوی نویسنده با خانواده، دوستان و هم‌رزمان فرماندهان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است که انتشارات روایت فتح آن را در سیزدهمین جلد از مجموعه «از چشم‌ها» خود منتشر کرده‌است.

پاکباز عرصه عشق

کتاب «پاکباز عرصه عشق» به قلم علی اکبر و دیگران در ۲۵۰ صفحه و توسط نشر آجا منتشر شده‌است. این کتاب در چهار فصل، (کودکی تا دانشکده افسری)، (دانشکده افسری تا فرماندهی)، (فرماندهی تا شهادت) و (شهید ستاری به روایت تصویر) مرتب شده‌است.

آسمان ۵: ستاری به روایت همسر شهید

کتاب «منصور ستاری به روایت همسر شهید» در سال ۹۱ از سوی انتشارات روایت فتح نوشته لعیا رزاق زاده برای نخستین بار به چاپ رسیده‌است. این کتاب، پنجمین جلد از سری مجموعه کتاب‌های «آسمان» است و خاطرات همسر ستاری را در قالب داستان روایت می‌کند.

مرد ابرپوش

کتاب «مرد ابرپوش» بر اساس زندگی منصور ستاری توسط حمید نوایی لواسانی نوشته شده‌است. این کتاب که جلد شانزدهم از مجموعه «قصه فرماندهان» تولید دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری است توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده‌است.

فیلم سینمایی منصور با نام سابق اوج ۱۱۰ فیلمی به کارگردانی و نویسندگی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی محصول سال ۱۳۹۹ است. این فیلم در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور دارد. این فیلم به روایت از زندگی منصور ستاری می‌پردازد.

کسب تکلیف برای فعالیت انقلابی

از دی ماه ۱۳۵۷، ستاری تصمیم گرفته بود که با نوشتن نامه‌ای به کمک محمد یزدی تکلیف گروهش که فعالیت انقلابی خود را پنهانی دنبال می‌کردند، از خمینی خواستار شوند. محتوای نامه ستاری به خمینی این بود که «در این موقعیت حساس در نیروی هوایی بمانند یا بیرون بروند؟»

پیام سید روح‌الله خمینی به منصور ستاری به مناسبت عملیات مرصاد

سید روح‌الله خمینی به منصور ستاری فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به مناسبت عملیات مرصاد پیامی صادر کرد که به شرح زیر است: «بسم الله الرحمن الرحیم

تیمسار سرتیپ ستاری فرمانده محترم نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و تیمسار سرتیپ دوم انصاری فرمانده هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی ایران

خلبانان عزیز و قهرمان جمهوری اسلامی ایران و خلبانان دلیر و شجاع هوانیروز

به مناسبت سالگرد عملیات آفندی مرصاد، اینجانب از زحمات طاقت فرسای شما و تمامی افراد متعهد و دلسوزی که به نحوی از انحا در آمادگی پروازها دست دارند تشکر می‌نمایم. شما در طول جنگ تحمیلی، به خصوص در شرایط حساس امروز، از رزمندگان صحنه‌های نبرد و میهن اسلامی مان با تمام توان دفاع نموده و می‌نمایید. شجاعت شما دل تمامی میهن دوستان و اسلام باوران را شاد کرده‌است. شما در صحنه‌های سخت کارزار به دشمنان میهن عزیزمان آموختید که دیگر خیال تعرض به کشورمان و مکتب حیات بخش هم میهنانمان را ننمایند. اینجانب دست یکایک شما را می‌فشارم، و از صمیم جان به شما دعا می‌کنم. خدا یار و نگهدارتان باد به امید پیروزی رزمندگان اسلام بر کفر جهانی.»

شعر سید روح‌الله خمینی برای منصور ستاری

در سال ۱۳۶۷ تیمسار ستاری به منظور تبریک سالروز میلاد فاطمه زهرا نامه‌ای را به سید روح‌الله خمینی ارسال می‌کند و او نیز نامه ستاری را با غزلی پاسخ داد. این شعر در «دیوان شعر امام» آمده‌است.

متن نامه ستاری به این شرح است: «محضر مبارک امام امت و رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران و فرمانده معظم کل قوا حضرت امام خمینی مدظله‌العالی با نهایت مسرت ولادت با سعادت بانوی بزرگ اسلام حضرت فاطمه زهرا (س) را از طرف خود و کلیه پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی به محضر مبارک آن حضرت تبریک و تهنیت عرض نموده و از درگاه خداوند متعال توفیق روزافزون مسلمین و سلامت و طول عمر آن بزرگوار را مسئلت می‌نمایم. فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ سرتیپ منصور ستاری»

سید روح‌الله خمینی در نامه‌ای با نوشتن یک شعر به ستاری پاسخ می‌دهد:

«من به خال لبت ای دوست گرفتار شدم

چشم بیمار تو را دیدم و بیمار شدم

فارغ از خود شدم و کوس اناالحق بزدم

همچو منصور خریدار سر دار شدم

غم دلدار سر افکنده‌است به جانم، شرری

که به جان آمدم و شهره بازار شدم

درِ میخانه گشایید به رویم، شب و روز

که من از مسجد و از مدرسه، بیزار شدم

جامه زهد و ریا کَندم و بر تن کردم

خرقه پیر خراباتی و هشیار شدم

واعظ شهر که از پند خود آزارم داد

از دم رند می‌آلوده مددکار شدم

بگذارید که از بتکده یادی بکنم

من که با دست بت میکده بیدار شدم»

سید علی خامنه‌ای

سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، دربارهٔ منصور ستاری می‌گوید: «شهید منصور ستّاری حقیقتاً یک نخبه بود؛ هم از لحاظ فکری، ذهنی، علمی و عملیّاتی، هم از لحاظ انگیزه و ایمان و حضور در عرصه‌های دشوار. خداوند ان‌شاءالله شهید ستّاری عزیزمان را با اولیای‌اش محشور کند.»

حسن روحانی

حسن روحانی، رئیس‌جمهور دولت یازدهم و دوازدهم، با ستاری تعاملی کارآمد داشته‌است. او دربارهٔ ستاری و نقش پدافند هوایی می‌گوید: «نیرویی که یک پوشش و ستر برای همه شهرها و مناطق مقدم جبهه به‌وجود آورده بود نیروی هوایی بود و از سال ۶۳ تا پایان جنگ سنگین‌ترین بار بر دوش ستاری بود. چه آن روز که هنوز فرمانده نیروی هوایی نشده بود و چه آن روز که مسئولیت فرماندهی نیروی هوایی را بر دوش گرفت.»

روحانی، روز چهارشنبه ۲۶ دی سال ۱۳۹۳ در مراسمی به تجلیل از ستاری پرداخت و گفت: «ستاری پیوسته با این تأکید که ما خودمان می‌توانیم بسازیم، همیشه از طرح‌های خودکفایی حمایت می‌کرد. همه پرسنل نیروهای مسلح ستاری را به عنوان فردی باسواد، نخبه و به روز می‌شناختند؛ او در دوران دفاع مقدس و بعد از جنگ همیشه در حال فعالیت و تلاش بود و همه ایشان را به عنوان فردی فوق‌العاده پرکار می‌شناختند.»

• دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری
• موشک ستار
• بزرگراه شهید ستاری در غرب تهران به یادبود او نامگذاری شده‌است.
• سورنا ستاری

• حمید نوایی لواسانی (۱۳۸۷)، مرد ابرپوش (ویراست نوع یا شماره ویرایش)، تهران: انتشارات سوره مهر
• رضا رسولی. روایت ناتمام. چاپ نخست. تهران. انتشارات روایت فتح.
• علی اکبر و دیگران. پاکباز عرصه عشق. چاپ پنجم. تهران. نشر آجا، ۱۳۹۱.
• شمسی خسروی. از تبار آسمان. چاپ نخست. تهران. نشر نهاجا، ۱۳۸۷.
• غلامرضا علی بابایی. تاریخ نیروی هوایی ایران. چاپ نخست. تهران. انتشارات آشیان، ۱۳۸۳.

پایگاه اطلاع‌رسانی شهید ستاری