منشأ فرگشتی ادیان

نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده انسان امروزین، شامپانزه‌های معمولی و بونوبوها هستند. این نخستی‌ها نیای مشترکی با اجداد انسان در ۴ تا ۶ میلیون سال پیش داشته‌اند. به همین علت، شامپانزه‌ها و بونوبوها به عنوان جایگزینی برای نیای مشترک انگاشته می‌شوند. به نظر باربارا کینگ، با اینکه نخستی‌های غیر انسان مذهبی نیستند، ولی برخی خصیصه‌ها که برای تکامل دین لازم است دارا می‌باشند. این خصیصه‌ها هوش بالا، امکان ارتباط نمادین، نوعی هنجار اجتماعی، درک خود و نوعی مفهوم پیوستگی است.

شواهد غیرقاطعی از رفتار خاک کردن مردگان در انسان نئاندرتال وجود دارد. به خاک‌سپاری نشانه‌ای از وجود آداب و رسوم مذهبی است، ولی به جز آن شواهد دیگری از وجود رفتار مذهبی در فرهنگ انسانی قبل از فرهنگ مدرن وجود ندارد. فیل‌ها تنها گونه دیگری هستند که آداب و رسوم قابل شناسایی در مورد مرگ دارند. به نظر مارک بکاف، استاد بازنشسته اکولوژی و زیست‌شناسی تکامل دانشگاه کلرادو بسیاری از گونه‌ها با مرگ و از دست دادن اندوهگین می‌شوند.

افزایش اندازه مغز

گفته می‌شود ذهن مذهبی در نتیجه‌ی‌افزایش اندازهٔ مغز تا جایی که بتواند خاستگاه دین و مفاهیم فلسفی باشد به وجود آمده است. در طول فرگشت انسان، اندازه مغز انسان سه برابر شد. بیشتر این توسعه در لایهٔ نئوکورتکس (قشر جدید مخ) اتفاق افتاد. نئوکورتکس در فرایند کارکردهای درکی متعالی نقش دارد و با خودآگاهی، زبان و عواطف مرتبط است.

استفان جی گولد می‌گوید دین احتمالاً به دلیل یک فرایند فرگشتی به وجود آمده است. افزایش در اندازهٔ مغز منتج به درک متقابل و نزدیک شدن افراد گروه در بین انسان‌های شکارچی شد، و در نهایت باعث تفکر در چاره‌ناپذیری مرگ شده است.

استفاده از ابزار

لوئیس وولپرت استدلال می کند که باورهای علّی که در اثر استفاده از ابزار ظهور پیدا کرد نقشی عمده در فرگشت باور بازی کرد. پیش نیاز فرآوری ابزارهای پیچیده این است که قبل از ساخت مصنوع، تصویری ذهنی از شیئی که هنوز به طور طبیعی وجود ندارد خلق شود. از این رو، درجه پیچیدگی ابزارهای سنگی شاخصی مفید برای باورهای علّی است. وولپرت بحث می کند که استفاده از ابزارهایی که از بیش از یک جزء تشکیل شده اند، مانند تیشه مشتی، نشان گر توانایی فهم علت و معلول بودند. مع‌هذا، مطالعات اخیر از دیگر نخستی‌سانان نشان گر این است که علیت ممکن است یک خصیصه یکتای انسانی نباشد. برای مثال، شامپانزه ها به علت فرار از آغل های بسته شده با چندین چفت و بست شناخته شده اند، که قبلاً تصور می شود فقط ممکن است این را انسان ها دریابند که علیت را درک می کنند. شامپانزه ها همچنین برای مردگان سوگواری می کنند، و چیزهایی که فقط ارزش زیبایی شناختی دارند را مثل غروب آفتاب مورد توجه قرار می دهند، که هر دوی این موارد ممکن است اجزائی از دین و معنویت به شمار روند. تفاوت بین ادراک علیت توسط انسان ها و شامپانزه ها یک درجه است. درجه ادراک در یک حیوان به سایز قشر پیش‌پیشانی مغز بستگی دارد: هر چه سایز قشر پیش‌پیشانی بیش تر باشد، ادراک عمیق تر است.

پیدایش زبان

دین به یک سیستم ارتباط سمبلیک نیازمند است، مانند زبان، تا بتواند از یک فرد به فرد دیگری منتقل شود.

ریشه‌های دین سازمان‌یافته

• تاریخ ادیان و مذاهب
• گاهشمار دین
• انسان‌شناسی دین

• Robert Wright´s "The Evolution of God"
• Evolutionary Religious Studies مقدمه‌ای بر مطالعه دین از منظر تکاملی، دانشگاه بینگهمتون