پیمان وستفالی

با بسته شدن قرارداد صلح وستفالی در سال ۱۶۴۸ میلادی، رسماً جنگ پایان یافت. طبق مفاد این صلح، همه دولت‌های آلمانی از جمله دولت‌های کالونی مذهب در پیروی از آیین برگزیده‌شان آزاد گذاشته شدند. از منظر سرزمینی، فرانسه توانست بخش‌هایی از آلمان غربی و بخشی از آلزاس و سه شهر متس، تول و وردن را به دست آورد؛ بدین ترتیب حکم‌فرمایی بر منطقه مرزی فرانسه-آلمان و پایگاه‌های عالی برای عملیات نظامی آتی در آلمان، به دست فرانسه افتاد.

سوئد و دولت‌های آلمانی براندنبورگ و بایرن سرزمین‌هایی در آلمان به دست آوردند و هابسبورگ اتریش هم چیزی از دست نداد، هرچند از اقتدار سیاسی‌اش کاسته شد. بیش از سیصد حکومت کوچک و بزرگ که امپراتوری مقدس روم را تشکیل می‌دادند، عملاً به صورت دولت‌های مستقل درآمده و به رسمیت شناخته شدند و هر یک از آن‌ها در سیاست خارجی مستقل بودند. این موضوع به ماهیت امپراتوری مقدس روم به عنوان واحدی سیاسی پایان داد و در دویست سال پسین شکاف میان دولت‌های آلمانی را ژرف‌تر کرد. صلح وستفالی نشان داد که از آن پس مذهب و سیاست از هم جدا هستند؛ زیرا طرفین، پاپ را به کلی کنار نهادند و از آن پس در امور عمومی انگیزه‌های سیاسی نیروی راهنما شد و مذهب کم‌کم به سمت انتخاب شخصی و فردی نزدیک شد.

• اشپیل‌فوگل، جکسون جی. (۱۳۹۳). تمدن مغرب زمین. ترجمهٔ محمدحسین آریا. تهران: امیرکبیر.