محمدجعفر جعفری لنگرودی

لنگرودی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در لنگرود متولد شد. پدرش روحانی و کاسب بود. تحصیلات مقدماتی خود را نزد پدرش فرا گرفت و پس از اتمام تحصیلات مقدماتی در لنگرود، برای ادامه تحصیل به دانشسرای رشت رفت. در حین تحصیل در دانشسرا، پدر و مادرش را از دست داد. به همین دلیل تحصیل در دانشسرا را نیمه تمام گذاشت و برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه شهرهای قم، همدان، اصفهان، و مشهد رفت و از محمد کاظم مهدوی دامغانی استفاده کرد و در حوزه علمیه خراسان از دست هاشم قزوینی به درجه اجتهاد نایل شد.

همزمان با تحصیلات حوزوی موفق به اخذ دیپلم گردید و برای ادامه تحصیلات مدرن در دانشکده حقوق دانشگاه تهران نیز ثبت نام نمود و موفق شد دکترای حقوق خود را در سال ۱۳۳۹ از این دانشگاه دریافت نماید. محمد جعفر جعفری لنگرودی و ناصر کاتوزیان اولین دانشجویانی بودند که دکتری حقوق خود را در ایران اخذ کرده و با هم در یک سال به دفاع از رساله دکتری خود مبادرت ورزیدند. اعضای هیئت رسیدگی به رساله دکتری وی؛ با عنوان تأثیر اراده در حقوق مدنی، عبارت بودند از: سید حسن امامی، موسی عمید، سید محمد مشکات.

وی نخستین کسی بود که به اخذ درجه عالی به انضمام تقدیر هیئت رسیدگی برای رساله دکتری خود در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نایل گشت.

رساله مذکور در سال ۱۳۴۰ به صورت کتاب منتشر گشت.

وی در اواخر عمر در ایست‌بورن انگلستان به سر می‌برد. کتاب دانشنامه عمومی حقوق (الفارق) از تالیفات وی در سال ۱۳۸۷ و در بیست و ششمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان برترین کتاب سال رشته حقوق شناخته شد.

لنگرودی، مدتی به مسند قضاوت نشست. او به این نتیجه رسید که در بخش حقوقی، جای کتاب‌های فارسی خالی است. حاصل این نتیجه‌گیری ده‌ها کتاب و مقاله بود. او تألیف دانشنامه حقوقی ۵ جلدی خود را که در سال ۱۳۳۶ آغاز نمود، در سال ۱۳۵۸ به پایان برد.

لنگرودی که خود یک دانشنامه تخصصی نوشته‌است، بزرگترین مشکل نوشتن دانشنامه را انتخاب عنوان‌ها می‌دانست. او به نقش اساسی استدلال در قلمرو حقوق شکلی معتقد بود. همچنین اعتقاد داشت حقوق باید در خدمت عدالت باشد. او می‌گفت: «تلاشهای علمی گسترده و طولانی صاحبان همت در علوم و عاشقان عدالت می‌تواند شناسنامه دادگستری جدید را به دست دهد.» استاد لنگرودی نظرات بسیار متفاوت در خصوص عقود و ایقاعات دارد. نمونه بارز این تفاوت اندیشه در کتاب سیستم‌شناسی علم حقوق هویداست.

لنگرودی علاوه بر شهرتی که در ایجاد دائرةالمعارف‌ها و ترمینولوژی‌های حقوق مانند ترمینولوژی، مبسوط، الفارق، دائرة المعارف، فرهنگ عناصرشناسی و امثالهم در میان حقوق خواندگان دانشگاهی دارد، در سال‌های گذشته قدرت خود در حوزه فلسفه حقوق مدنی و تأثیر فلسفه حقوق مدنی در حوزهٔ موضوعات حقوقی را با کتاب‌هایی چون فلسفه اعلی، فلسفه حقوق مدنی و تئوری موازنه به اثبات رساند. اگرچه خود او معتقد بود که با نگارش «تأثیر اراده در حقوق مدنی» این قدرت ده‌ها سال قبل به اثبات رسیده بود. حقوق ایران برای نگاه «علمی»، «منطقی» و «تدقیقی» این حقوقدان مدیون اوست. واژهٔ «عدالت»، همواره منجر به بی‌ضابطه بودن در مباحث حقوقی شده‌است. لنگرودی، با ارائه ملاک‌های ناشی از نظریه‌های مختص خود، نظم حاکم بر روابط شهروندان را به جامعه حقوقی نشان داد و اثبات کرد که این نظم، قابل کشف است.

در امتداد بررسی مبانی عقیدتی و دیدگاه‌های محمد جعفر جعفری لنگرودی؛ علیرضا آبین، حقوق‌دان و استاد دانشگاه، در کتاب خود تحت عنوان "درآمدی بر روش‌شناسی و اندیشه‌شناسی استاد دکتر جعفری لنگرودی" به بررسی تفصیلی مبانی پژوهشی و ارکان تحقیقی آثار جعفری لنگرودی، پرداخته. وی با بیان شیوه کلان حقوقی جعفری لنگرودی، به تبیین و تحلیل و نقد اهم ارکان، خطوط و اجزای نظریه حقوقی، روش‌شناسی و الگوریتم‌شناسی حقوقی مشارالیه مبادرت کرده و نظام فکری جعفری لنگرودی را با نظامات فکری سایر بزرگان حقوق به مقایسه نشسته‌است.[۲]

پژوهشکده حقوق و قانون ایران و انجمن حقوق‌شناسی با مشارکت دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی حقوقی همایش تجلیل از محمدجعفر جعفری لنگرودی را در ۲۹ آبان ۱۳۹۸ برگزار کردند. این همایش در دانشگاه تهران و با سخنرانی سید مصطفی محقق داماد، سید حسین صفایی، حسنعلی درودیان، محمدرضا ضیایی بیگدلی، محمد درویش زاده، محمدحسین ساکت، علیرضا گنج دانش، عباس کریمی، مهدی هداوند و محمدرضا تخشید برگزار گردید و از مجموعه مقالات اهدایی به این همایش رونمایی شد.

سید علیرضا آوایی، وزیر دادگستری دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران در این همایش اظهار داشت: آثار دکتر محمد جعفر جعفری لنگرودی، معتبرترین و علمی‌ترین مبنای حقوق مدنی ایران است. وی افزود: ایشان در زمینه حقوق و فقه مرجع هستند و آثار ایشان در حال حاضر در بسیاری از دانشگاه‌های کشور و جهان در حال تدریس است. کار و فعالیت دکتر جعفری لنگرودی چند وجهی و تخصصی بود. ایشان به ابعاد مختلف علم حقوق اشرافیت داشتند که این سبب شد تا قانون مدنی تألیف ایشان یکی از تاریخی‌ترین، مستدل‌ترین و علمی‌ترین متن قانونگذاری باشد. دکتر جعفری طرحی برای بازنگری قانون ارائه کردند که در این طرح بر اساس نیازمندی‌های زمان حاضر مواد قانونی از یک هزار و ۳۳۵ ماده به سه هزار و ۵۲۰ ماده افزایش یافته‌است.

•رنسانس فلسفه در پنج جلد.

• راز بقای ایران در سخن سعدی.
• تربیت محقق.
• ترمینولوژی حقوق سیاسی.
• دروس حقوق سیاسی.

الفارق بین المولف والسارق در پنج جلد.

ترمینولوژی حقوق.

• حقوق مالیه؛ به انضمام حقوق اداری، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• ترمینولوژی اصول، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دانشنامه عرفان، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس عرفان، تاریخ هزار و دویست ساله عرفان و تصوف، چاپ نخست، ۱۴۰۰، گنج دانش.
• دروس تجزیه ؛اجتهاد در علوم انسانی، چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران،انتشارات گنج دانش
• دروس روش شناسی، چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران، انتشارات گنج دانش.
• دروس فلسفه، چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران، انتشارات گنج دانش.
• جامع علوم انسانی [عناصر شناسی عمومی]،چاپ نخست،۱۴۰۱،تهران،گنج دانش،۳۰۹ ص.

• بر تارک علم، نوشته محمدرضا قنبری، چاپ گنج دانش، چاپ اول ۱۳۸۶- شابک:۹۷۸۹۶۴۷۶۱۸۷۵۵
• محمد جعفر جعفری لنگرودی
• خبرگزاری ایرنا
• خبرگزاری مهر.www.mehrnews.com/news/4778222/اندیشه-های…
• خبرگزاری دیار میرزا.diyarmirza.ir/1398/09/%d8%a7%d9%86%d8%af%db%8c%d8%b4%d9...
• gilkhabar.ir/445137/آیین-نکوداشت…

1. ↑ «خبرگزاری جمهوری اسلامی |صفحه اصلی | IRNA News Agency». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۱۵.
2. ↑ «پایگاه اطلاع‌رسانی دیارمیرزا - اخبار گیلان و ایران | پربازدیدترین و مخاطب‌ترین رسانه شمال». پایگاه اطلاع‌رسانی دیارمیرزا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۱۵.