قطار شهری اصفهان

پیشنهاد ساخت مترو در اصفهان در زمان احداث کارخانه ذوب آهن در دهه ۱۳۴۰ داده‌شد. در این طرح قرار بود فرودگاه بین‌المللی اصفهان به شهرستان لنجان و سپس کارخانه ذوب آهن متصل گردد که اجرایی نشد.

نخستین طرح جامع حمل و نقل شهر اصفهان در سال ۱۳۵۵ توسط مهندسین مشاور سوئدی ولوو صورت گرفت اما به مرحله اجرا نرسید. پس از انقلاب ایران، در سال ۱۳۵۹ مطالعات جامع حمل و نقل اصفهان توسط سازمان مدیریت برنامه و بودجه استان انجام شد. طی آن به مدت یک سال مطالعات مترو اصفهان توسط شرکت مهندسین مشاور پاسیفیک کوماگائی گومی صورت گرفت. در سال ۱۳۶۳ نیز مطالعات حمل ونقل برون‌شهری محدود به منطقه صنعتی حاشیه زاینده رود توسط مجتمع شرکت فولاد مبارکه اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد.

بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۹ مطالعات جامع حمل ونقل و ترافیک اصفهان با مدیریت سازمان حمل ونقل و ترافیک و توسط دانشگاه صنعتی اصفهان انجام و در پی آن بین سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ مطالعات پیش امکان‌پذیری حمل و نقل انبوه توسط شرکت فرانسوی سوفرتو و در سال ۱۳۷۴ مطالعات امکان‌پذیری آن توسط شرکت استرالیایی PPK انجام شد و شبکه حمل ونقل انبوه منطقه اصفهان مشخص گردید.

پس از آن، از سال ۱۳۷۵ به مدت دو سال طراحی اولیه خطوط اولویت دار قطارشهری اصفهان و حومه انجام گرفت و پس از تصویب بودجه احداث قطارشهری توسط مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۹، عملیات اجرایی خط یک مترو اصفهان از سال ۱۳۸۰ آغاز شد.

ساختار مدیریتی خطوط ریلی اصفهان

• شرکت مترو منطقه اصفهان: تأسیس در سال ۱۳۷۰ با هدف طراحی، برنامه‌ریزی، توجیه فنی و اقتصادی، تصویب و بهرهبرداری خطوط در مقیاس منطقه ای
• سازمان قطار شهری اصفهان:

تأسیس در سال ۱۳۷۸ با هدف اجرای خطوط درون‌شهری

خط یک

این خط از شمال شهر اصفهان آغاز شده و پس از طی مسیری به طول ۲۰٫۲ کیلومتر به پایانه مسافربری صفه در جنوب اصفهان می‌رسد، اکنون در این خط ۲۰ ایستگاه فعال وجود دارد.

ایستگاه‌های خط یک عبارتند از:

خط دو

خط شرقی-غربی از خمینی شهر شروع و پس از عبور از خیابان اشرفی اصفهانی (کهندژ) و در ایستگاه مشترک امام حسین از زیر خط شمالی-جنوبی وارد خیابان سپه شده و از زیر قسمت شمال میدان نقش جهان به سمت خیابان حافظ می‌رود. این خط در خیابان هاتف به سمت شمال ادامه می‌یابد و پس از عبور از روی میدان لاله در طول خیابان زینبیه ادامه می‌یابد. طول کل مسیر ۲۴٫۴ کیلومتر و دارای ۲۳ ایستگاه می‌باشد. فاز یک این مسیر مورد تصویب قرار گرفته و اجرای آن آغاز شده‌است.

ایستگاه‌های خط دو عبارتند از:

خط سه

خط سوم قطار شهری اصفهان از ایستگاه آزادی آغاز می‌شود و با عبور از بلوار دانشگاه و بلوار ارتش به پایانه جنوب غرب شهر اصفهان واقع در جنوب تقاطع اندیشه می‌رسد و سپس به سمت فولادشهر و زرین‌شهر امتداد می‌یابد. طول این مسیر حدود ۹ کیلومتر و شامل ۸ ایستگاه می‌باشد. ادامه این خط از میدان آزادی تا میدان لاله است که از مصلی و تخت فولاد می‌گذرد اما هنوز برنامه‌ریزی نشده‌است. این خط با خط ۱ اتوبوس تندرو اصفهان تلاقی دارد.

ایستگاه‌های خط سه عبارتند از:

خط چهار

طراحی خط ۴ مترو اصفهان هنوز صورت نگرفته‌است و هم‌اکنون تنها صحبت از احداث خطی در مسیر خیابان جی به میان آمده‌است. به نظر می‌رسد این خط در صورت احداث از ایستگاه ابن سینا در «خط ۲ مترو اصفهان» آغاز شده و تا دانشگاه آزاد خوراسگان ادامه یابد. حتی این امکان وجود دارد در ادامه نیز پس از گذشتن از بازار میوه و تره بار اصفهان، آرامستان باغ رضوان، شهرک صنعتی جی و شهر قهجاورستان، این خط در نهایت به فرودگاه بین‌المللی اصفهان متصل شود. در صورت اجرای کامل به نظر می‌رسد خط ۴ قطار شهری اصفهان طولی بیش از ۲۵ کیلومتر و ۲۰ ایستگاه داشته باشد.

خط پنج

از خط ۵ مترو اصفهان تقریباً هیچ اطلاعاتی در دست نیست. تنها خبری که می‌توان از آن به طراحی یک خط جدید پی برد، توصیه یکی از اعضای شورای شهر پنجم به شهردار مبنی بر آزادسازی بیشتر زمین‌های رینگ چهارم برای جانمایی خط جدید مترو است. طراحی این خط منطقی هم به نظر می‌رسد چرا که در اطراف رینگ چهارم مراکز مهمی همچون نمایشگاه جدید اصفهان، شهربازی شهررویاها، مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان، دهکده المپیک نقش جهان، پارک بزرگ شرق اصفهان و همچنین مناطق مسکونی وجود دارند که به نظر می‌رسد طراحی چنین مسیری می‌تواند پاسخ مناسبی به نیاز شهروندان برای دسترسی به این مراکز باشد.

البته هنوز جزئیاتی از این طرح منتشر نشده‌است. این امکان وجود دارد این خط صرفاً در نیمه شرقی رینگ چهارم ترافیکی اصفهان قرار گیرد اما در صورتی که دور تا دور تمام حلقه چهارم ترافیکی اصفهان خط مترو احداث شود می‌توان از آن به عنوان اولین خط مترو بسته در کشور نام برد. در صورت اجرای کامل به نظر می‌رسد خط ۵ قطار شهری اصفهان طولی بیش از ۷۵ کیلومتر و ۲۰ ایستگاه داشته باشد.

اصفهان - زرین شهر

این خط به طول ۵۷ کیلومتر از ایستگاه آزادی اصفهان آغاز و با عبور از شهرهای فلاورجان، فولادشهر، زرین شهر، شهر و کارخانه ذوب آهن اصفهان به ساکنان این مناطق نیز سرویس دهی می‌کند

اصفهان - شاهین شهر

خط مترو اصفهان - شاهین شهر از ابتدای خط یک قطارشهری اصفهان آغاز شده و پس از عبور از داخل شهر اصفهان، به بختیار دشت و سپس از سمت غرب به شهرستان شاهین شهر می‌رسد. اجرای این خط با مشارکت شرکت چینی نورینکو خواهد بود. از ۲۰ کیلومتر طول مسیر این خط، ۱۶٫۷ کیلومتر در حوزه شهرستان شاهین شهر و مابقی در حوزه شهرستان اصفهان می‌باشد.

اصفهان - بهارستان

این خط از انتهای خط یک قطارشهری اصفهان آغاز شده و پس از عبور از سپاهان شهر به بهارستان ختم خواهد شد. طول این خط برابر ۱۴٫۵ کیلومتر خواهد بود. این پروژه در مراحل پایانی ریل‌گذاری قرار دارد. تخمین زده می‌شود این خط تا سال ۱۴۰۲ به بهره‌برداری برسد.

بهارستان - مبارکه - مجلسی

این خط از شهر بهارستان شروع و با طی ۵۱ کیلومتر و گذر از سه راهی مبارکه، روستای دهسرخ، زیبا شهر، میدان شهید نصوحی و میدان دفاع مقدس مبارکه و مجتمع فولاد مبارکه، نهایتاً به شهر جدید مجلسی ختم می‌شود.

بهارستان - شهرضا

در طرح جامع خطوط قطار شهری اصفهان و حومه مسیری برای خط مترو اصفهان – شهرضا پیش‌بینی نشده‌است ولی اخیراً در اواخر سال ۱۳۹۸ شورای شهر شهرضا طرح احداث مترو بهارستان – شهرضا را تصویب کرده‌است. این طرح صرفاً مصوبه شورای شهر شهرضا است و احتمالاً هیچ گونه تاییدیه ای از وزارت کشور ندارد و به نظر می‌رسد طراحی دقیقی برای آن نیز صورت نگرفته باشد.

وجود آثار تاریخی متعدد در اصفهان و همچنین شرایط اقلیمی و نوع خاک، عبور خطوط مترو در مناطق تاریخی شهر را با مشکل مواجه کرد چرا که این امکان وجود داشت لرزش‌های ایجاد شده در هنگام عبور مترو از زیر مناطق تاریخی و همچنین ساخت و حفاری در این مناطق آسیب‌های جدی به آثار تاریخی وارد کنند. بخشی از خطوط یک و دو قطارشهری از زیر آثار تاریخی مهم شهر اصفهان عبور می‌کنند.

براساس قانون و با توجه به اینکه چهارباغ عباسی با شماره ۱۱۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است، انجام هرگونه پروژه عمرانی در حوالی آن، تنها با نظر موافق سازمان میراث فرهنگی کشور میسر است. سیف‌الله امینیان، مدیر میراث فرهنگی اصفهان، اعلام کرد که سازمان میراث فرهنگی اصفهان، مخالفت خود را با عبور مترو از چهارباغ عباسی، حد فاصل میدان دروازه دولت تا سی و سه پل، در مکاتبات و جلسات مختلف به مقامات ارشد استان، استاندار و مقامات مسوول سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور اعلام کرده‌است. او بر پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی بر عبور مترو از خیابان شمس‌آبادی تأکید کرد. در جلسه‌ای که در ۱۲ مهرماه ۱۳۸۰ در سازمان میراث فرهنگی کشور و با حضور نمایندگان شهرداری، سازمان قطار شهری اصفهان و میراث فرهنگی تشکیل شد، با توجه به نوع خاک، لایه بندی خاک و شرایط اقلیمی، عبور مترو به صورت زیرزمینی از محور چهارباغ خسارت بار ارزیابی گردید.

در سال ۱۳۸۳ رئیس وقت سازمان نظام مهندسی اصفهان، عبدالله کوپایی، عضو هیئت مدیره «سازمان قطار شهری اصفهان و حومه»، در مصاحبه با ایسنا لزوم عبور مترو از خیابان چهار باغ را مورد تأیید قرار داد.

در یک برنامه زنده تلویزیونی که از شبکه یک در ۲۶ شهریور ۱۳۸۸ پخش شد، حبیب اله تحویل پور، معاون فرهنگی شهرداری اصفهان، ضمن تکذیب عبور مترو از چهارباغ اصفهان گفت: «مترو از چهارباغ اصفهان گذر نکرده و مسیر آن بین خیابان شمس‌آبادی و چهارباغ است». در همین برنامه ابوالفضل قربانی، سخنگوی شورای شهر اصفهان، اظهار داشت که موضوع متروی اصفهان پس از رسیدن به خیابان چهارباغ سیاسی شده‌است .

نگرانی دیگر، احتمال حضور متکدیان، دوره‌گردها و دستفروشان در کنار ایستگاه‌های مترو و در کنار مناطق توریستی شهر است.

عبور از نزدیکی سی و سه پل

در ۱۶ فروردین ۱۳۸۸، شرکت الموت اعلام کرد که دستگاه حفار تونل غربی با موفقیت از زیر زاینده رود عبور کرده‌است. همچنین در همین منبع که به نظر می‌آید در تاریخی بعد از ۱۶ فروردین ۱۳۸۸ به روز رسانی شده‌است اشاره شده که حفاری تونل شرقی نیز که در اردیبهشت ۱۳۸۸ آغاز شده بود از زیر زاینده رود در طی ۳۰ روز حفاری، با موفقیت عبور کرده‌است.

در ۹ شهریور ۱۳۸۸، خبرگزاری میراث فرهنگی گزارش کرد که تونل شرقی خط «شمال- جنوب»، پس از گذشتن از زیر زاینده رود با انحراف از مسیر، در کنار سی و سه پل در حدود ۴۰ متر به اشتباه حفاری کرده‌است. بنا بر این گزارش از واگن‌های حمل خاک حفاری شده، مصالح غیرمعمول مشاهده شده که به قسمتی از پی (ساختمان) یک سازه شباهت دارد و این احتمال می‌رود که دستگاه حفار، در اثر انحراف از مسیر، با ورودی جنوبی سی و سه پل برخورد کرده‌است و مصالح غیرعادی قسمتی از پی سی و سه پل باشد. درصورت صحت این مسئله و آسیب وارد آمدن به پی این پل تاریخی، احتمال نشست آن در زمان جاری شدن مجدد آب در رودخانه زاینده رود وجود دارد.

در ۱۱ شهریور ۱۳۸۸، عبدالجواد زعفرانی، رئیس «سازمان قطار شهری اصفهان و حومه»، خبر انحراف دستگاه حفاری تونل شرقی خط شمال به جنوب را در نزدیکی سی‌وسه‌پل تأیید کرد. او میزان انحراف را ۳۵ تا ۴۰ متر از مسیر اصلی بیان کرد و آن را ناشی از نقص فنی در دوربین دستگاه حفاری دانست.

در ۲۵ شهریور ۱۳۸۸، سیدمرتضی سقائیان نژاد، شهردار اصفهان، اعلام کرد که انحراف مسیر مترو تعمدی است. او با شاره به اینکه «نامه‌ای مبنی بر تعمدی بودن در انحراف متروی اصفهان وجود دارد که نمی‌توان اصل این نامه را در اختیار رسانه‌ها قرار داد» افزود «چون متن این نامه محرمانه‌است نمی‌توان از یک ارگان خاص در این خصوص نام برد». او همچنین فاصله تونل از پایه‌های پل را در نقطه انحراف ۴۳٫۲۶ متر و در نقطه میانی ۴۵٫۷۷ متر اعلام کرد. او با اشاره به هشت راهکار ارائه شده توسط مشاور آلمانی، تنها از ادامه مسیر فعلی با قوس موجود و جابجایی ۱۰۰ متری ایستگاه مترو نام برد .

احتمال عبور خط دوم مترو اصفهان از زیر میدان نقش جهان

اولین تائیدیه محکم عبور مترو اصفهان از زیر میدان نقش جهان، به میزگرد تخصصی شهر تاریخی اصفهان در افق توسعه پایدار بر می‌گردد که دو سال قبل به همت چند رسانه در اصفهان برگزار شد. در این نشست، عباس حاج رسولی‌ها به صراحت از طرح عبور مترو از میدان نقش جهان سخن گفت و اعلام کرد خط شرقی-غربی مترو اصفهان که از زیر میدان نقش جهان عبور می‌کند مصوبه شورای عالی ترافیک را دارد و تنها در صورت لغو این مصوبه اجرایی نمی‌شود. این در حالی که مسعود علویان‌صدر، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در گفتگویی در خرداد ماه سال ۹۱ گذشته در خروجی رسانه‌ها قرار گرفت، نسبت به حذف میدان نقش جهان از لیست آثار جهانی در صورت عبور مترو از زیر آن هشدار داده و اعلام کرد: براساس گزارشی که در زمان حضور کارشناسان یونسکو در ایران ارائه شد، مسؤولان قطار شهری اصفهان در اجرای محور شرقی ـ غربی که از زیر میدان نقش جهان می‌گذرد، اصرار دارند و این موضوع خطری جدی برای میدان نقش جهان و مجموعهٔ اطراف آن محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، عباس حاج رسولی‌ها رئیس شورای شهر اصفهان در گفتگویی مدعی شد که مترو اصفهان هم از یوسنکو و هم سازمان میراث فرهنگی تائیدیه دارد و آنان عبور از زیر میدان نقش جهان را تأیید کرده‌اند. یک روز پس از این اظهارنظر، مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان ادعای رئیس شورای شهر اصفهان را تکذیب کرد. معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز ضمن رد ادعای وجود تائیدیه سازمان میراث فرهنگی و یونسکو برای خط دوم مترو اصفهان، از نامه‌نگاری با شورای عالی ترافیک برای جلوگیری از عبور قطار شهری از حریم میدان نقش جهان اصفهان خبر داد. علویان صدر تصریح کرد: تمامی رایزنی‌ها و تلاش خود را برای رفع خطر از میدان تاریخی نقش جهان به کار خواهیم بست و به هیچ نهادی اجازه نمی‌دهیم تا خلاف موازین، میراث جهانی ایرانیان را تهدید کنند. استاندار اصفهان نیز به ادعای وجود تائیدیه برای خط دوم مترو اصفهان واکنش نشان داده و در خصوص احتمال عبور خط دوم مترو اصفهان از زیر میدان نقش جهان گفته بود: متأسفانه خط اول متروی اصفهان پس از اجرا، چالش بزرگی را به همراه داشت و باید مراقب باشیم تا در خصوص خط دوم این موضوع مجدداً اتفاق نیفتد زیرا پس از اجرای خط اول متروی اصفهان یا اتفاقاتی نظیر آن باید کسانی که دغدغه آثار باستانی دارند و به هویت اصفهان فکر می‌کنند دائماً موضوع را از طریق رسانه‌ها دنبال کنند. هرچند پس از این اظهارنظرها و اعتراض به خبر کذب، عباس حاج رسولی‌ها، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان در نشست مطبوعاتی مدعی شد، حضور نماینده میراث فرهنگی در جلسه شورای عالی ترافیک در زمان تصویب خط شرقی-غربی مترو اصفهان نشان مهر تأیید این سازمان برخط دوم مترو اصفهان است. این در حالی است که صورت جلسه شصت و ششمین جلسه شورای عالی ترافیک نشان می‌دهد نماینده میراث فرهنگی در این جلسه حضور نداشته‌است و ادعای وجود تائیدیه سازمان میراث فرهنگی و یونسکو برای عبور مترو اصفهان از زیر میدان نقش جهان، ادعایی تو خالی است

سازمان قطارشهری اصفهان و حومه یکی از سازمان‌های زیرمجموعه شهرداری اصفهان است که تمام وظایف دربارهٔ قطارشهری را برعهده دارد. مدیریت این سازمان در حال حاضر بر عهده جواد شعرباف می‌باشد.

• مترو در ایران
• مترو تهران
• مترو مشهد
• مترو شیراز
• مترو کرج
• متروی قم
• متروی کرمانشاه
• مترو اهواز
• متروی تبریز

• نقشه خط یک مترو اصفهان
• نقشه خط دو مترو اصفهان
• نقشه خط سه مترو اصفهان
• نقشه خطوط برون‌شهری مترو اصفهان