ماهواره‌های ایران

ایران تاکنون نقاط مداری زیادی را برای ارسال ماهواره مخابراتی ثبت کرده‌است. تعدادی از این نقاط به خاطر عدم توانایی ایران در استقرار ماهواره سلب امتیاز شده‌اند. ایران اخیراً اقدام به ثبت نقاط مداری دیگری کرده‌است.

ماهوارهٔ امید نخستین ماهواره‌ای است که تمام مراحل تولید و ساخت آن، در خود ایران انجام شد. این ماهواره که در ارتفاع ۲۴۶ تا ۳۷۷ کیلومتری از زمین و در قسمت بسیار رقیق جوّ قرار داشت و در مدار پایین بود و بر اساس مأموریت تعریف شده برای آن، پس از مدتی (در اثر غلبهٔ جاذبهٔ زمین بر اصطکاک هوا) انرژی خود را از دست داده و سقوط کرد.

ماهوارهٔ مصباح نخستین پروژهٔ ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. این پروژه پس از توقفی ۱۸ ساله در برنامهٔ فضایی ایران که در سال ۱۳۵۶ با ماهوارهٔ ناهید آغاز و پس از انقلاب متوقف شده بود، در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) آغاز شد. وزارت ارتباطات و یک شرکت ایتالیایی در ۱۳۷۷در این پروژه مشارکت کردند.

موافقتنامهٔ ساخت ماهوارهٔ مصباح در سال ۱۳۷۶ میان وزارتخانه‌های علوم و ارتباطات به امضاء رسید و ساخت نمونه آزمایشگاهی این ماهواره طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ با همکاری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مرکز تحقیقات مخابرات انجام شد. ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهوارهٔ مصباح نیز با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شده‌است.

ماهوارهٔ مصباح از نوع ماهواره‌های مدار پایین می‌باشد و قرار است از آن برای فعالیت‌های علمی، تحقیقاتی و آموزشی استفاده شود. شناسایی منابع آبی، خاکی، معدنی، هواشناسی، کنترل شبکه‌های آب، برق، نفت و گاز و کمک رسانی در حوادث غیرمترقبه از جمله اهداف ساخت و پرتاپ ماهوارهٔ مصباح است.

ماهوارهٔ مصباح نهایتاً در ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ طی مراسمی با حضور سید احمد معتمدی وزیر ارتباطات رونمایی و اعلام شد طی تابستان به فضا فرستاده خواهد شد. اما ماهوارهٔ مصباح نیز همانند ماهوارهٔ ناهید هنوز به فضا پرتاب نشده و سرنوشت مبهمی دارد و با آنکه ده سال از طراحی و ساخت مدل زمینی آن می‌گذرد، هنوز مشخص نیست که چه زمانی به فضا پرتاپ می‌شود. هزینه راه اندازی ماهواره مصباح ۱۰ میلیارد تومان اعلام گردید. معتمدی وزیر ارتباطات همچنین وعده داد که ساخت ماهواره‌های مصباح ۲ و مصباح ۳ با همکاری متخصصان تایلندی و چینی انجام خواهد شد.

همکاری فضایی ایران و روسیه قرار بود با پرتاب ماهوارهٔ مصباح ادامه یابد. برای کاهش هزینهٔ پرتاب ماهوارهٔ مصباح تصمیم مسئولان بر آن بود که این ماهواره به همراه ماهواره‌ای دیگر و توسط موشک روسی به نام کازموس-۳ام از پایگاه فضایی پلستسک در نزدیکی مسکو به مدار هزار کیلومتری از سطح زمین پرتاب شود. علت تأخیر در پرتاب ماهواره هماهنگی میان ایران و روسیه در پرتاب همزمان دو ماهواره اعلام شد. اما پس از گذشت ۳ سال ماهواره پرتاب نشد و تبلیغات پیرامون آن قطع شد. علت تأخیر در پرتاب ماهواره اثرگذاری تنش‌های سیاسی دولت بر دولت روسیه اعلام شد.

ماهوارهٔ ملی مصباح ۲ از نوع ماهواره‌های مخابراتی است که در باند بسامد فرابالا کار می‌کند. مأموریت این ماهواره شامل ذخیره و انتقال اطلاعات (Store and Forward)، جمع‌آوری و پخش داده‌ها روی مناطق وسیع و پراکنده (Data Collection System DCS)، سنجش از دور (Remote Sensing) و ناوبری (Navigation) است. ماهوارهٔ مصباح ۲ با جرم ۷۰ کیلوگرم و ابعاد ۷۰*۵۰*۵۰ سانتی‌متر مکعب، دارای مداری از نوع مدار خورشیدآهنگ و ارتفاع ۱۵+۷۰۰ کیلومتر و زاویه میل ۱/۰ ± ۲/۹۸ درجه بوده و طول عمر آن سه سال پیش‌بینی می‌شود. هدف از توسعهٔ طرح مصباح ۲ «کسب دانش فنی طراحی، تحلیل، ساخت و آزمایش ماهواره به صورت بومی»، «دستیابی به فضا از طریق طراحی و پرتاب یک ماهواره نزدیک به زمین به منظور جمع‌آوری، بازیابی و پردازش، ضبط و ارسال مجدد داده‌ها» و «ایجاد یک شبکهٔ ارتباطاتی ماهواره برای ارتباط با کاربران در مناطق دورافتاده ایران با دیگر نواحی جغرافیایی دنیا» است. خدماتی که متناسب با نیاز کاربران می‌توان از طریق ماهوارهٔ مصباح ۲ ارائه نمود شامل سرویس کاربران ثابت (Fixed User Terminal) و سرویس جمع‌آوری داده(Data Collection) بوده و در زمینه‌های گوناگون قابل پیاده‌سازی است.

در تیر ماه ۱۳۹۶ رئیس سازمان فضایی ایران از انتقال ماهواره «مصباح» که بالغ بر ۱۰ میلیارد تومان روی آن سرمایه‌گذاری شده بود به موزه فناوری فضایی خبر داد که به زودی راه‌اندازی می‌شود و گفت: با توجه به گذشت زمان طولانی از ساخت این ماهواره به این نتیجه رسیدیم که ماهوارهٔ مصباح برای پرتاب و بازبینی هزینه‌های زیادی نیاز دارد. از این رو این ماهواره به موزهٔ فناوری فضایی منتقل می‌شود.

سینا ۱ نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است. این ماهواره در روز پنجشنبه ۶ آبان ماه سال ۱۳۸۴، بر روی یک موشک ماهواره بر کوسموس-۳ام روسی به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. محل پرتاب آن پایگاه فضایی پلستسک در روسیه بود. سینا-۱ به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود. محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران، در سال ۱۳۸۸ اعلام کرد که کشورهای مشارکت‌کننده در ساخت و پرتاب این ماهواره پس از پرتاب آن گفتند که نفهمیدیم چه شد آن را گم کرده‌ایم. موقعیت فعلی این ماهواره در سایت n2yo قابل دیدن است.

سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سینا می‌باشد که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات زمین‌شناختی مانند سیل و آتشفشان و غیره کاربرد خواهد داشت. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویس‌های پست الکترونیک و انتقال فایل نیز از جمله کاربردهای محموله مخابراتی سینا به‌شمار می‌رود.

ماهواره طلوع، نخستین ماهواره سنجش از راه دور ایران که در ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ روز ملی فناوری ماهواره‌ای رونمایی شده و قابل پرتاب با موشک ماهواره‌بر سیمرغ دارای فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی که مأموریت اصلی این ماهواره، تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰ متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی می‌باشد.

مدار ماهواره طلوع از نوع ارتفاع پایین و ارتفاع مدار آن بیش از ۵۰۰ کیلومتر است و ۲ سال عمر مفید برای آن پیش‌بینی می‌شود. انرژی ماهواره طلوع توسط آرایه‌های خورشیدی از روی بدنه و باتری‌های ثانویه تأمین خواهد شد. جرم این ماهواره ۱۰۰ کیلو و ابعاد این سازه ۶ ضلعی به عرض ۸۶ و ارتفاع ۱۰۰ سانتی‌متر است.

ماهواره سنجشی طلوع با قابلیت تفکیک ۲۵ متر طی سه ماه آینده به فضا پرتاب خواهد شد که این میزان دقت، سال آینده به ۱۰ متر خواهد رسید.

«ماهواره رصد»، دومین ماهواره ایرانی است که توسط موشک‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شده‌است. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود. «رصد»، با نام کامل رصد-۱، که در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ (۱۵ ژوئن ۲۰۱۱) به فضا پرتاب شده بود، روز ۱۵ تیرماه ۱۳۹۰ (۶ ژوئیه ۲۰۱۱) مجدداً وارد جو شد و به عمر تقریباً سه هفته‌ای خود پایان داد.

ماهواره نوید علم و صنعت که به اختصار ماهواره نوید نیز نامیده می‌شود، سومین ماهواره پرتاب شده ایرانی و نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ مصادف با روز فناوری فضایی رونمایی شده بود. مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰ متر مبتنی بر روش جاروبی و به صورت تک باند است ماهواره نوید علم و صنعت در ساعت سه و نیم بامداد (به وقت محلی) روز جمعه، ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد.

این ماهواره مکعب شکل و با ابعاد ۵۰×۵۰×۵۰ سانتی‌متر و جرم ۵۰ کیلوگرم ساخته شده که به منظور استقرار در مدار بیضوی با ارتفاع ۲۵۰ تا ۳۷۵ کیلومتر و زاویه انحراف مداری ۵۵ درجه طراحی شده‌است. ارتباط ماهواره با ایستگاه زمینی از طریق سه فرستنده و گیرنده در باندهای وی‌اچ‌اف و یواچ‌اف برقرار است و تأمین انرژی آن نیز توسط صفحات خورشیدی نصب شده بر بدنه جانبی سازه ماهواره در کنار باتری و بهره‌گیری از تنظیم‌کننده‌ها و مبدل‌های ولتاژ صورت می‌گیرد. با توجه به مدار این ماهواره، می‌توان انتظار داشت که هر ۹۰ دقیقه یکبار زمین را دور بزند.

ماهواره فجر به عنوان اولین ماهواره با مأموریت انتقال مداری کشور با قابلیت تغییر مدار ۲۵۰ تا ۴۵۰ کیلومتر بیضوی به مدار ۴۵۰ کیلومتر دایره‌ای با استفاده از پیشبرنده گاز سرد (تراست گاز سرد) است که سبب افزایش طول عمر ماهواره به یک و نیم سال می‌شود این ماهواره با کمک ماهواره‌بر سفیر ۱-ب در سیزدهم بهمن ۱۳۹۳ به فضا پرتاب شد. درحالی‌که اعلام شده بود ماهواره فجر ۱٫۵ سال در مدار باقی خواهد ماند، پایگاه مستقل n2yo.com گزارش داده که این ماهواره در تاریخ ۲۶ فوریه ۲۰۱۵ / ۶ اسفند ۱۳۹۳ سقوط کرده‌است. نزول مداری سریع این ماهواره نشان از عملکرد نادرست سیستم پیشرانش و رانش‌زاهای ماهواره‌ای دارد.

ماهوارهٔ ناهید در سال ۱۳۹۵ با حضور رئیس‌جمهور ایران رونمایی شد. ناهید تنها ماهواره‌ای است که صفحات آن به صورت خورشیدی باز می‌شود؛ این در حالی است که تاکنون صفحات ماهواره‌هایی که توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده‌اند، بر روی بدنهٔ آنها چسبیده بوده‌اند، اما ناهید قابلیت بازشدن صفحات را ممکن خواهد کرد.

تاریخچهٔ ساخت این ماهواره به پیش از انقلاب می‌رسد. بعد از انقلاب اسلامی ایران و آغاز جنگ، این پروژه مانند نیروگاه هسته‌ای بوشهر متوقف شد اما وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۱۳۸۳ قراردادی ۱۳۲ میلیون دلاری را با کشور روسیه برای طراحی، ساخت و پرتاپ ماهوارهٔ ناهید امضا کرد.

دکتر محسن بهرامی، رئیس سازمان فضایی ایران گفته ناهید یک در سال ۹۵ پرتاب می‌شود و قرارداد ناهید دو آماده شده که به زودی ابلاغ خواهد شد.

ماهواره پیام بامداد ۲۵ دی ۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد اما بنا به اعلام محمد جواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفته‌است. این ماهواره با مشارکت چهار دانشکده مهندسی هوافضا، برق کامپیوتر و مکانیک و ۱۶ نفر از استادان دانشکده‌های دانشگاه امیر کبیر ساخته شده و علاوه بر آن بخش عمده فعالیت بر عهده دانشجویان ارشد و دکتری بوده‌است. این ماهواره از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور تصویربرداری سه‌طیفی (سبز- قرمز و مادون قرمز نزدیک) و پانکروماتیک از محدوده ایران (به‌صورت نزدیک به زمان‌واقعی و ذخیره- ارسال)، ذخیره و ارسال پیام (S&F) و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، ساخته شد. طراحی این ماهواره از سال ۸۴ آغاز شد. با وزن این ماهواره ۱۰۰ کیلوگرم و ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام ۵۰۰ کیلومتر و با شیب مداری ۵۵ درجه و تصاویری با دقت ۴۵ متر ارسال می‌کرد.

ظفر ماهوارهٔ سنجش از دور است و قرار است تا پایان سال ۱۳۹۹ با ماهواره‌بر ایرانی و بومی سیمرغ پرتاب شود. این ماهواره قرار است در مدار دایره‌ای حرکت کند. وزن این ماهواره ۱۱۳ کیلوگرم و دارای طول عمر تجهیزاتی ۱٫۵ سال است. بر روی این ماهواره ۴ دوربین رنگی نصب می‌شود. این دوربین‌ها دارای وضوح ۲۶ برای ظفر-۱ و ۱۶متری برای ظفر-۲ است و قادر به تصویربرداری از سطح زمین خواهد بود. به گفتهٔ محققان، این ماهواره دقت سیستمِ کنترل تعیین وضعیت ماهوارهٔ ظفر نسبت به ماهوارهٔ نوید ۳۰۰ درصد پیشرفت داشته‌است. این ماهواره ۲۰ بهمن سال ۹۸ به فضا پرتاب شد و به‌علت عدم تغذیهٔ ماهواره توسط ماهواره‌بر سیمرغ در مدار زمین قرار نگرفت.

نور ۱، یک ماهوارهٔ چندمنظورهٔ ساخت ایران است که در روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط سپاه پاسداران و به‌وسیلهٔ ماهواره‌بر قاصد از کویر مرکزی ایران با موفقیت در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت.

نور ۱، اولین ماهوارهٔ نظامی ایران است که در مدار قرار گرفته‌است.

ماهواره نور ۲ دومین ماهوارهٔ نظامی ساخت جمهوری اسلامی ایران است که توسط قاصد نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فضا پرتاب شد و در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار گرفت.

مقالهٔ اصلی: ماهواره خیام

ماهواره خیام در روز ۱۸ مرداد ۱۴۰۱، ساعت ۱۰و۲۳دقیقه صبح به وقت تهران در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان با موشک سایوز روسیه با موفقیت پرتاب شد.

وزن این ماهواره ۶۰۰ کیلوگرم و در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین در حال چرخش است؛ عمر مأموریتی این ماهواره ۵ سال گزارش شده.

• فرانسه روز پنجشنبه پرتاب ماهوارهٔ نظامی ایران به مدار زمین را محکوم کرد و گفت این عمل نقض قطعنامهٔ شورای امنیت ملل متحد است.
• پمپئو وزیر امور خارجهٔ آمریکا به خبرنگاران گفت: «من فکر می‌کنم ایران باید نسبت به آنچه انجام داده مورد حسابرسی قرار بگیرد.»